zamieniły pożycie zgodne z naturą [fysikén] na przeciwne naturze, jak i mężczyźni podobnie porzucili zgodne z naturą pożycie z kobietą i gwałtownie zapłonęli w swej pożądliwości jedni ku drugim, mężczyźni z mężczyznami czyniąc to, co sprośne, i na samych sobie otrzymując pełną odpłatę należną za ich błąd”. Ludzie tacy zniżają się do poziomu zwierząt (Rz 1:26, 27; 2Pt 2:12). Zaspokajają swe niestosowne pragnienia cielesne, gdyż tak jak zwierzęta nie korzystają z rozumu i lekceważą sprawy duchowe (Judy 7, 10).

Narodziny. Inne greckie słowo, które bywa tłumaczone na „naturalny”, to génesis: dosłownie „narodziny” lub „pochodzenie”. Jakub wspomniał o „człowieku, który przygląda się w zwierciadle swemu naturalnemu obliczu [„twarzy urodzenia jego”, NTint]” (Jak 1:23). Napisał też, że „język jest ogniem” i że „zapala koło życia naturalnego [„krąg urodzenia”, NTint]” (Jak 3:5, 6). Być może nawiązywał tu do koła (np. koła rydwanu), które może się zapalić od osi rozgrzanej do czerwoności. Podobnie język potrafi niejako podpalić, zrujnować bieg czyjegoś życia (który się rozpoczął w chwili narodzin), może zamienić je w błędne koło, a nawet sprowadzić na danego człowieka zagładę niczym ogień.

Nauczyciel to ktoś, kto słowem lub przykładem przekazuje drugim wiadomości bądź umiejętności. Dobry nauczyciel zazwyczaj udziela wyjaśnień, dostarcza dowodów albo jakąś inną metodą stara się dopomóc słuchaczom w zrozumieniu i zapamiętaniu tego, co słyszą.

Jehowa Bóg, nasz Stwórca, jest Wspaniałym Nauczycielem swoich sług (1Kl 8:36; Ps 27:11; 86:11; 119:102; Iz 30:20; 54:13). O istnieniu wszechmądrego Boga poucza już samo dzieło stwórcze, które stanowi rozległe pole do dociekań i obserwacji, poznane na razie bardzo powierzchownie (Hi 12:7-9). Z kolei za pośrednictwem specjalnych objawień Jehowa Bóg udzielił ludziom pouczeń co do swego imienia, zamierzeń i praw (por. Wj 4:12, 15; 24:12; 34:5-7). Objawienia te, zawarte w Słowie Bożym, Biblii, są podstawą do poprawnego pouczania drugich o woli Bożej (Rz 15:4; 2Tm 3:14-17). Prócz tego jako nauczyciel działa również duch Boży (Jn 14:26).

Nauczanie wśród Izraelitów. W Izraelu obowiązek pouczania dzieci Bóg włożył na rodziców (Pwt 4:9; 6:7, 20, 21; 11:19-21; Ps 78:1-4). A naród jako całość nauczali prorocy, Lewici, zwłaszcza kapłani, oraz inni mądrzy mężowie (por. 2Kn 35:3; Jer 18:18; zob. EDUKACJA, WYCHOWANIE).

Prorocy. Pouczali lud o przymiotach i zamierzeniach Jehowy, obnażali niegodziwe uczynki Izraelitów i wskazywali im właściwą drogę postępowania. Często udzielali pouczeń ustnie, a później utrwalali je na piśmie (por. 1Sm 12:23-25; Iz 7:3, 4; 22:15, 16; Jer 2:2). Nauczali m.in. za pomocą pytań (Jer 18:13, 14; Am 3:3-8; Ag 2:11-14), przykładów (2Sm 12:1-7; Iz 10:15; Jer 18:3-10), zagadek (Eze 17:2) oraz symbolicznych czynów (1Kl 11:30-32; Jer 13:4-11; 19:1-12; 27:2; 28:10-14; Eze 4:1 do 5:4).

Kapłani i lewici. Mieli obowiązek uczyć naród izraelski praw Bożych (Kpł 10:11; 14:57; 2Kn 15:3; 35:3). Czynili to na różne sposoby. W każdym roku sabatowym podczas Święta Szałasów odczytywali treść Prawa całemu ludowi — mężczyznom, kobietom, dzieciom i osiadłym przybyszom (Pwt 31:9-13). Niekiedy utrwalali w pamięci słuchaczy prawa Boże, prosząc ich o odpowiedzi (por. Pwt 27:14-26). Kapłani i lewici nie tylko czytali Prawo, ale też niewątpliwie objaśniali jego znaczenie (por. Neh 8:8). A ich sądownicze rozstrzygnięcia uczyły zasad sprawiedliwości Bożej (Pwt 17:8-13; 1Kn 26:29; 2Kn 19:8-11).

Uczeni w piśmie. W okresie ziemskiej służby Jezusa znanymi nauczycielami Prawa byli uczeni w piśmie. Nie zajmowali się jednak rzeczywistymi problemami ani potrzebami ludzi. Podobnie jak faryzeusze, kładli większy nacisk na przepisy i tradycje niż na miłosierdzie, sprawiedliwość i wierność. Uczynili Prawo nieznośnym brzemieniem dla ludu (Mt 23:2-4, 23, 24; Łk 11:45, 46). Prócz tego wynosili się ponad prostego człowieka i nie dawali dobrego przykładu, czym osłabiali skuteczność swych pouczeń (por. Mt 23:3, 6, 7; Jn 7:48, 49; zob. PISARZ, UCZONY W PIŚMIE).

Dzięki czemu pouczenia Jezusa były tak skuteczne?

Religijni przywódcy judaizmu nazywali Jezusa „Nauczycielem [gr. didáskalos]”, ale najwyraźniej czynili to nieszczerze. Niemniej przez wielu innych — zarówno wierzących, jak i niewierzących — Jezus Chrystus naprawdę był uznawany za nauczyciela (Mt 8:19; 9:11; 12:38; 19:16; 22:16, 24, 36; Jn 3:2). To, czego uczył, wywarło tak duże wrażenie na urzędnikach, którzy mieli go pojmać, że wrócili z pustymi rękami i oznajmili: „Nigdy żaden inny człowiek nie mówił jak ten” (Jn 7:46). Jezus nauczał „jak ktoś mający władzę, a nie jak ich uczeni w piśmie” (Mt 7:29). Głosił nauki pochodzące od Boga (Jn 7:16; 8:28), przekazywał je zaś w sposób nacechowany prostotą i nieodpartą logiką, zadawał intrygujące pytania, posługiwał się ciekawymi przenośniami oraz trafnymi przykładami, nawiązującymi do spraw znanych jego słuchaczom (Mt 6:25-30; 7:3-5, 24-27; zob. PRZYKŁADY). Udzielał też lekcji poglądowych, np. pewnego razu umył uczniom nogi, aby ich nauczyć, że powinni sobie nawzajem usługiwać (Jn 13:2-16).

Jezus posiadał ogromną wiedzę, ponieważ jeszcze przed przyjściem na ziemię cieszył się zażyłą więzią ze swym Ojcem i Bogiem. Znał Go tak dobrze, jak żaden inny człowiek, toteż mógł udzielać o Nim miarodajnych pouczeń. Sam oznajmił: „Nikt nie zna w pełni Syna, tylko Ojciec, ani nikt nie zna w pełni Ojca, tylko Syn oraz każdy, komu Syn chce go objawić” (Mt 11:27; Jn 1:18).

Poza tym Jezus był gruntownie obeznany ze spisanym Słowem Bożym. Kiedy go zapytano, który przepis Prawa jest najważniejszy, bez wahania streścił je całe w dwóch przykazaniach, przytaczając Księgę Powtórzonego Prawa (6:5) oraz Kapłańską (19:18) (Mt 22:36-40). W trakcie swej służby wielokrotnie bezpośrednio lub pośrednio nawiązywał do różnych wersetów, odwołując się niemal do połowy ksiąg Pism Hebrajskich — Rodzaju (2:24; Mt 19:5; Mk 10:7, 8), Wyjścia (3:6; Mt 22:32; Łk 20:37), Kapłańskiej (14:2-32; Mt 8:4), Liczb (30:2; Mt 5:33), Powtórzonego Prawa (5:16; Mt 15:4; Mk 7:10), 1 Samuela (21:4-6; Mt 12:3, 4), 1 Królów (17:9; Łk 4:26), Hioba (42:2; Mt 19:26), Psalmów (8:2; 110:1; Mt 21:16; 22:44), Przysłów (24:12; Mt 16:27), Izajasza (6:9, 10; Mt 13:14, 15; Jn 12:40), Jeremiasza (7:11; Mt 21:13; Mk 11:17; Łk 19:45, 46), Lamentacji (2:1; Mt 5:35), Daniela (9:27; Mt 24:15), Ozeasza (6:6; Mt 9:13), Jonasza (1:17; Mt 12:40), Micheasza (7:6; Mt 10:21, 35, 36), Zachariasza (13:7; Mt 26:31) i Malachiasza (3:1; Mt 11:10).

Siły przekonywania dodawało naukom Jezusa także to, że popierał je własnym doskonałym przykładem (Jn 13:15). Nie przypominał uczonych w piśmie i faryzeuszy, o których powiedział: „Wszystko, co wam mówią, czyńcie i zachowujcie, ale nie postępujcie według ich uczynków, oni bowiem mówią, lecz nie wykonują” (Mt 23:3).

Pouczenia Jezusa były miarodajne i skuteczne również dlatego, że znakomicie rozumiał on ludzi i szczerze interesował się ich pomyślnością. Przejawiał wnikliwość i wyjątkowe rozeznanie, które zawdzięczał nadprzyrodzonej znajomości cudzych kolei życia i sposobu myślenia (Mt 12:25; Łk 6:8; Jn 1:48; 4:18; 6:61, 64; 13:11). „Sam wiedział, co było w człowieku” (Jn 2:25). Z całego serca lgnął do ludzi i był gotów pouczać ich kosztem własnego odpoczynku. Pewnego razu wraz z uczniami wsiadł do łodzi i udał się na ustronne miejsce, by nieco odpocząć. „Ludzie jednak widzieli ich, jak się oddalali, i wielu się o tym dowiedziało, i ze wszystkich miast zbiegli się tam pieszo, i ich wyprzedzili. A on, wyszedłszy, ujrzał wielki tłum, lecz ulitował się nad nimi, gdyż byli jak owce bez pasterza. I zaczął ich nauczać wielu rzeczy” (Mk 6:31-34).

Jezus był bardzo wyrozumiały dla swych słuchaczy. Kiedy uczniowie nie pojęli sensu pewnego przykładu, cierpliwie im go objaśnił (Mt 13:10-23). Zdając sobie sprawę z ich ograniczeń, nie obciążał ich nadmiarem informacji (Jn 16:4, 12). W razie potrzeby powtarzał to, o czym mówił już wcześniej (Mk 9:35; 10:43, 44). Gdy odpowiadał na pytania, często wzmacniał siłę argumentów przykładami lub lekcjami poglądowymi, które głęboko zapadały w umysły słuchaczy i pobudzały ich do myślenia (Mt 18:1-5, 21-35; Łk 10:29-37).

Duch Boży naucza. Podczas swej trzyipółletniej ziemskiej służby Jezus szkolił apostołów, by mogli kontynuować rozpoczęte przez niego dzieło. Będąc niedoskonałymi ludźmi, nie potrafili zapamiętać każdego szczegółu jego nauk. Niemniej Jezus obiecał: „Wspomożyciel, duch święty, którego Ojciec pośle w moim imieniu, ten was nauczy wszystkiego i przywiedzie wam na pamięć wszystko, co ja wam powiedziałem” (Jn 14:26). Oznaczało to, że duch Boży pouczy ich o tym, co będzie im potrzebne do pełnienia służby kaznodziejskiej. W szczególności zaś miał im dopomóc zrozumieć to, co wcześniej usłyszeli, lecz czego nie pojmowali. Jako wspomożyciel miał przywieść im na pamięć sprawy, o których mówił Jezus, gdy z nimi przebywał. A jako nauczyciel miał im wskazać właściwe zastosowanie jego słów (por. Jn 2:19-22; zob. PRAWDA [„Duch prawdy”]).

Kiedy uczniów Jezusa stawiano przed publicznymi zgromadzeniami, królami i dostojnikami, mogli ufnie polegać na tym, że duch Boży będzie ich wspomożycielem i nauczycielem. Niczym przyjaciel miał im nie tylko przywieść na pamięć to, co trzeba było powiedzieć, ale także dopomóc to zastosować. Dzięki temu mogli dać dobre świadectwo i zamknąć usta przeciwnikom (Mt 10:18-20; Mk 13:11; Łk 12:11, 12; 21:13-15). Właśnie dlatego Piotr i Jan po uzdrowieniu mężczyzny, który był kulawy od urodzenia, potrafili odważnie odpowiadać na pytania najwyższego sądu żydowskiego, Sanhedrynu. Swoboda, z jaką przemawiali, była u „ludzi niewykształconych i prostych” czymś zupełnie niebywałym i wręcz zadziwiała