przykład tych, którzy ufali fałszywym bogom, a potem musieli się tego wstydzić (Jer 48:13). Jednakże w późniejszym okresie Betel nadal było ośrodkiem religijnym, gdyż król Asyrii posłał jednego z kapłanów przebywających na wygnaniu z powrotem do Izraela; miał on uczyć „religii Boga tej ziemi” sprowadzony tam lud, nękany przez lwy. Kapłan ten osiedlił się w Betel i pouczał ludzi, „jak mają się bać Jehowy”. Musiał to być kapłan złotego cielca, gdyż wprawdzie ludzie „zaczęli odczuwać bojaźń przed Jehową, ale oddawali cześć własnym bogom”; a zatem fałszywy, bałwochwalczy kult zainicjowany przez Jeroboama dalej istniał (2Kl 17:25, 27-33).

Stosownie do zapowiedzi Ozeasza złoty cielec z Betel został zabrany do króla Asyrii (Oz 10:5, 6), lecz ołtarz wzniesiony przez Jeroboama stał tam jeszcze w czasach judzkiego króla Jozjasza. W osiemnastym roku panowania (642 p.n.e.) lub nieco później król ten objął swą kampanią oczyszczania kraju z fałszywej religii także Betel i miasta Samarii. Zniszczył miejsce bałwochwalczego kultu w Betel, zaczynając od spalenia na ołtarzu kości z pobliskich grobowców i w ten sposób bezczeszcząc go zgodnie z proroctwem wypowiedzianym ponad trzy wieki wcześniej przez „męża prawdziwego Boga”. Jedynym grobowcem, który oszczędził, był grób „męża prawdziwego Boga”, tym samym więc nie naruszono kości pochowanego w nim starego proroka (1Kl 13:2, 29-32; 2Kl 22:3; 23:15-18).

Mężczyźni z Betel byli wśród Izraelitów, którzy powrócili z niewoli babilońskiej (Ezd 2:1, 28; Neh 7:32); miasto to zostało ponownie zasiedlone przez Beniaminitów (Neh 11:31). W czasach machabejskich ufortyfikował je syryjski wódz Bakchides (ok. 160 p.n.e.), a następnie zdobył rzymski wódz Wespazjan, który potem został cesarzem.

2. Jedno z miast, do których Dawid rozesłał dary po zwycięstwie nad Amalekitami (1Sm 30:18, 26, 27). Okoliczność, iż zaliczono je do „miejsc, po których chodził Dawid — on sam i jego ludzie”, zdaje się wskazywać na miejscowość zwaną gdzie indziej Betul lub Betuel, miasto Symeonitów na terytorium Judy (1Sm 30:31; Joz 19:1, 4; 1Kn 4:30; zob. BETUEL 2).

(„dom niziny”).

Miasto na terytorium plemienia Aszera (Joz 19:24, 27). Utożsamiane jest ze współczesnym Tall Mimas (Tel Bet ha-ʽEmeq), leżącym ok. 8 km na pn. wsch. od Akko. Pierwotna nazwa mogła się zachować w pobliskiej wiosce arabskiej ʽAmka, obecnie opuszczonej.

(„pistacja”).

Jedno z miast granicznych Aszera, wymienione tylko w Jozuego 19:25. Jego dokładne położenie pozostaje nieznane, podobnie jak szeregu innych miast z tej samej listy. Na ogół jednak jest utożsamiane z Chirbat Ibtin, leżącym na pd. skraju równiny Akko, ok. 17 km na pd. od Akko i 13 km na pd. wsch. od Hajfy.

(z hebr.; prawdopodobnie: „dom wczesnych fig”).

Miejsce, skąd w drodze do Jerozolimy Jezus posłał uczniów, by przyprowadzili mu źrebię osła, na którym potem tryumfalnie wjechał do miasta; było to 9 Nisan 33 r. n.e. (Mt 21:1, 2; Mk 11:1, 2; Łk 19:29, 30). Z wersetów tych wynika, że Betfage znajdowało się na Górze Oliwnej, niedaleko Jerozolimy, a także w pobliżu Betanii. Niektórzy uważają, że leżało na pd. wsch. od Betanii, po drugiej stronie doliny, w miejscu dzisiejszego Abu Dis, choć tradycja lokalizuje je na pd.-wsch. stoku Góry Oliwnej, w At-Tur, pomiędzy Betanią a Jerozolimą. Miejsce to znajduje się nieco poniżej jednego z najwyższych punktów Góry Oliwnej. Przed schodzącymi stamtąd ludźmi roztaczał się widok na całą Jerozolimę (por. Łk 19:37, 41).

Wzmianki w Talmudzie dotyczące Betfage wskazują, że uznawano je za granicę strefy sabatowej wokół Jerozolimy (Talmud Babiloński, Menachot 78b; por. Dz 1:12, przyp. w NW).

(„dom kamiennego muru”).

Określenie występujące w rodowodach plemienia Judy (1Kn 2:50, 51). Ponieważ nie jest to raczej imię, niektórzy uczeni uważają je za nazwę jakiejś miejscowości w Judzie. Niewykluczone, że chodzi o Geder, którego król był jednym z władców pokonanych przez Jozuego po zach. stronie Jordanu (Joz 12:13).

(„dom odstawionego od piersi” [lub „dom należycie potraktowanego]”).

Miasto występujące w wypowiedzi Jehowy przeciw Moabowi. Wymieniono je wraz z Dibonem i innymi miastami „równinnej krainy” moabskiej (Jer 48:21, 23). Na ogół jest utożsamiane z Dżumail na płaskowyżu moabskim, ok. 13 km na wsch. od Dibonu (Dibanu). Z odnalezionych śladów wynika, że na tych terenach leżących na pn. brzegu Arnonu prowadzono w starożytności intensywną gospodarkę rolną.

Zobacz GILGAL 1.

(„dom winnicy”).

Miejsce blisko Jerozolimy, wspomniane przez Jeremiasza jako dogodny punkt do podniesienia sygnału ogniowego ostrzegającego o nadciąganiu z pn. wojsk przeciwnika (Jer 6:1). W czasach po niewoli