dwóch ludzi obsługiwało dwa takie podwójne miechy. Hebrajski odpowiednik słowa „miech”, mappúach, pochodzi od rdzenia nafách, oznaczającego „tchnąć; dmuchać” (Rdz 2:7). O urządzeniu tym bezpośrednio wspomniano w Biblii tylko raz (Jer 6:29), choć być może właśnie do niego nawiązano w Izajasza 54:16 i Ezechiela 22:20, 21. Wersety te mają znaczenie przenośne i dotyczą procesu rafinacji metali (zob. RAFINACJA, RAFINER).

Zobacz BROŃ, ZBROJA.

Zobacz LANE MORZE, MIEDZIANE MORZE.

Miedziana podobizna węża wykonana przez Mojżesza podczas wędrówki Izraelitów po pustkowiu. Niedaleko granicy Edomu lud zaczął się buntować — narzekał na cudownie dostarczaną mannę oraz brak wody. Jehowa ukarał Izraelitów, posyłając między nich jadowite węże. W rezultacie wiele osób zmarło od ich ukąszeń. Gdy Izraelici okazali skruchę i Mojżesz wstawił się za nimi, Jehowa kazał mu sporządzić wizerunek węża i umieścić go na słupie sygnałowym. Dzięki temu „jeśli wąż kogoś ukąsił, ten zaś utkwił wzrok w miedzianym wężu, to pozostawał przy życiu” (Lb 21:4-9; 1Ko 10:9).

Biblia nie podaje dokładnie, jakie węże zesłał Jehowa. Hebrajskie wyrażenie przetłumaczone w Liczb 21:6 na „jadowite węże” (hannechaszím hasserafím) znaczy też „ogniste węże”, co być może nawiązuje do pieczenia lub stanu zapalnego wywołanego ich jadem.

Izraelici zachowali miedzianego węża, a później zaczęli oddawać mu niestosowną cześć i ‛kadzili przed nim dymem ofiarnym’. Ponieważ zrobili z niego bożka, więc gdy judzki król Ezechiasz (745-717 p.n.e.) przeprowadzał reformy religijne, kazał doszczętnie rozbić tego ponad 700-letniego węża. W hebrajskim tekście 2 Królów 18:4 powiedziano, że zaczęto go nazywać nechusztán. Niektóre przekłady zostawiają w tym miejscu właśnie to słowo (por. Bp, BT, Bw). W leksykonie L. Koehlera i W. Baumgartnera podano, że określenie nechusztán prawdopodobnie znaczy „wąż z brązu” lub „wąż-bożek z brązu” (Hebräisches und aramäisches Lexikon zum Alten Testament, Lejda 1983, s. 653). W Przekładzie Nowego Świata słusznie więc fragment ten brzmi: „Zwano go miedzianym wężem-bożkiem”.

Jezus Chrystus wskazał na prorocze znaczenie miedzianego węża i wydarzeń, które się rozegrały na pustkowiu. W rozmowie z Nikodemem oznajmił: „Ponadto nikt nie wstąpił do nieba oprócz tego, który z nieba zstąpił — Syna Człowieczego. I jak Mojżesz uniósł w górę węża na pustkowiu, tak musi być uniesiony w górę Syn Człowieczy, aby każdy, kto w niego wierzy, miał życie wieczne” (Jn 3:13-15). Mojżesz umieścił miedzianego węża na słupie; podobnie Syn Boży został przybity do pala — jak złoczyńca i grzesznik, jak ktoś przeklęty (Pwt 21:22, 23; Gal 3:13; 1Pt 2:24). Osoby pokąsane przez jadowite węże, które zesłał Jehowa, najwyraźniej musiały spoglądać na miedzianego węża z wiarą. Do zdobycia życia wiecznego również niezbędna jest wiara — wiara w Chrystusa.

Miedź (hebr. nechòszet; gr. chalkòs) to miękki, kowalny metal, któremu łatwo nadać żądany kształt. Nic nie wskazuje na to, by starożytni potrafili hartować czystą miedź, wiedzieli jednak, że przez kucie na zimno można utwardzić krawędź tnącą narzędzia. Domieszka innego metalu znacznie zwiększa twardość miedzi. Jednym z takich stopów jest brąz, powstały m.in. z połączenia miedzi z cyną (dawne sprzęty wykonane z brązu zawierają 2-18 procent cyny). Starożytni używali też mosiądzu, stopu miedzi z cynkiem, choć uzyskiwano go w inny sposób niż obecnie.

Hebrajskie słowo chaszmanním, tłumaczone na „wyroby z brązu” (Ps 68:31, NŚ) lub „brąz” (w. 32, Bp), występuje w Biblii tylko raz. Jego znaczenie jest niepewne; oddaje się je również jako „możnowładcy” (w. 32, BT), „dostojnicy” (w. 32, Bw), „zacni książęta” (w. 32, Bg) lub „posłowie” (67:32, Wk).

Miedź w stanie wolnym nie była rozpowszechniona; można ją było uzyskać przez wytapianie rud zawierających jej tlenki, węglany lub siarczki. Kopalnie miedzi znajdowały się na terenie doliny Wadi al-Araba, stanowiącej część Rowu Jordanu i rozciągającej się na pd. od Morza Martwego aż do zatoki Akaba — na wsch. krańcu Morza Czerwonego (Hi 28:2-4). Miedź występowała również w górach Ziemi Obiecanej (Pwt 8:9). Salomon sporządzał miedziane odlewy niedaleko Sukkot (1Kl 7:14-46; 2Kn 4:1-18). Dużo miedzi znajdowało się na Cyprze. Biblia wymienia także inne miejsca, z których sprowadzano ten metal: Jawan, Tubal i Meszech (Eze 27:13).

Miedź i jej stopy miały wiele różnych praktycznych zastosowań. Miedź jest jednym z najstarszych znanych metali; Tubal-Kain wyrabiał z niej naczynia jeszcze przed potopem z czasów Noego (Rdz 4:22). Sporządzano z niej przybory do domu i sanktuarium: garnki, misy, patelnie, łopatki i widełki (Wj 38:3; Kpł 6:28; Jer 52:18). Wykonywano