To, że Jozue niezwykle sprawnie osiedlił Izraelitów w Ziemi Obiecanej, w pewnej mierze niewątpliwie zawdzięczał wspaniałym przymiotom, jakie posiadł dzięki szkoleniu i przykładowi Mojżesza, któremu usługiwał „od wieku młodzieńczego” (Lb 11:28). Towarzyszył mu wtedy w wielu sytuacjach (Wj 24:13; 33:11; Pwt 3:21), a poza tym najwidoczniej był dowódcą wojskowym (Wj 17:9, 10).

Wyobrażał Jezusa Chrystusa. Jezus Chrystus wyraźnie powiedział kiedyś swym przeciwnikom, że Mojżesz pisał o nim. Oświadczył im: „Gdybyście wierzyli Mojżeszowi, wierzylibyście mnie, bo on pisał o mnie” (Jn 5:46). Przy innej okazji, gdy szedł ze swymi uczniami, „począwszy od Mojżesza i wszystkich Proroków, tłumaczył im to, co się do niego odnosiło we wszystkich Pismach” (Łk 24:27, 44; zob. też Jn 1:45).

Wśród wypowiedzi zapisanych przez Mojżesza, a dotyczących Chrystusa, znalazły się następujące słowa Jehowy: „Wzbudzę im spośród ich braci proroka jak ty; i włożę moje słowa w jego usta, i będzie mówił im wszystko, co mu nakażę” (Pwt 18:18, 19). Apostoł Piotr zacytował to proroctwo i jednoznacznie odniósł je do Jezusa Chrystusa (Dz 3:19-23).

W wizji przemienienia Piotr, Jakub i Jan ujrzeli Jezusa rozmawiającego z Mojżeszem i Eliaszem. W oczach tych trzech apostołów Mojżesz przedstawiał przymierze Prawa, teokratyczną strukturę zboru, a także wyzwolenie oraz bezpieczne dotarcie narodu do Ziemi Obiecanej. A zatem wizja ta wskazywała, że Jezus Chrystus dokona takich dzieł jak Mojżesz, tylko większych; również pojawienie się w niej Eliasza zapowiadało, że Jezus będzie prowadził podobną działalność, lecz na większą skalę. W ten sposób stało się oczywiste, że Syn Boży jest prorokiem większym niż Mojżesz, godnym nosić tytuł Mesjasza. Poza tym Mojżesz i Eliasz wyobrażają chrześcijan, którzy zostali namaszczeni duchem świętym i dzięki temu mają nadzieję, że razem z Jezusem będą „otoczeni chwałą” (Rz 8:17; Mt 17:1-3; Obj 11:1-6; zob. PRZEMIENIENIE).

Między tymi dwoma wielkimi prorokami — Mojżeszem i Jezusem Chrystusem — jest wiele obrazowych podobieństw. W niemowlęctwie obaj uniknęli śmierci w masowej zagładzie zgotowanej przez panującego władcę (Wj 1:22; 2:1-10; Mt 2:13-18). Mojżesz został wezwany do wyruszenia z Egiptu razem z „pierworodnym” Jehowy, narodem izraelskim, któremu przewodził. Jezus, pierworodny Syn Boży, też został wezwany z Egiptu (Wj 4:22, 23; Oz 11:1; Mt 2:15, 19-21). Obaj pościli na pustkowiu przez 40 dni (Wj 34:28; Mt 4:1, 2). Obaj przyszli w imieniu Jehowy — w wypadku Jezusa samo jego imię znaczy „Jehowa jest wybawieniem” (Wj 3:13-16; Mt 1:21; Jn 5:43). Jezus, podobnie jak Mojżesz, „oznajmiał imię Jehowy” (Pwt 32:3; Jn 17:6, 26). Obaj odznaczali się wyjątkową potulnością i pokorą (Lb 12:3; Mt 11:28-30). I obaj mogli przedstawić najbardziej przekonujące dowody na to, że posłał ich Bóg — dokonywali różnego rodzaju zdumiewających cudów, przy czym Jezus Chrystus przewyższył pod tym względem Mojżesza, gdyż nawet wskrzeszał zmarłych (Wj 14:21-31; Ps 78:12-54; Mt 11:5; Mk 5:38-43; Łk 7:11-15, 18-23).

Mojżesz był pośrednikiem przymierza Prawa zawartego między Bogiem a narodem izraelskim. Jezus został Pośrednikiem nowego przymierza między Bogiem a „narodem świętym”, duchowym „Izraelem Bożym” (1Pt 2:9; Gal 6:16; Wj 19:3-9; Łk 22:20; Heb 8:6; 9:15). Obu powierzono funkcje sędziego, prawodawcy i wodza (Wj 18:13; 32:34; Dn 9:25; Mal 4:4; Mt 23:10; Jn 5:22, 23; 13:34; 15:10). Mojżesz otrzymał pieczę nad ‛domem Bożym’, czyli narodem (zborem) izraelskim, i okazał się wierny. Jezus okazał się wierny nad ‛domem Boga’, który sam zbudował jako Jego Syn, mianowicie nad zborem (narodem) Izraela duchowego (Lb 12:7; Heb 3:2-6). Nawet jeśli chodzi o śmierć, istnieje między nimi pewne podobieństwo: Bóg usunął zarówno ciało Mojżesza, jak i Jezusa (Pwt 34:5, 6; Dz 2:31; Judy 9).

Gdy pod koniec 40-letniego pobytu w krainie Midian Mojżesz pasł owce teścia u stóp góry Horeb, za sprawą cudu ujrzał w płonącym krzewie anioła. Otrzymał wtedy polecenie, by wyzwolił lud Boży z Egiptu (Wj 3:1-15). W ten sposób Jehowa wyznaczył go na swego proroka i przedstawiciela, toteż od tego momentu Mojżesz mógł być nazywany pomazańcem, czyli chrystusem. Żeby zdobyć tak zaszczytną pozycję, musiał zrezygnować ze „skarbów Egiptu” i zgodzić się na „poniewieranie z ludem Bożym” oraz znoszenie hańby. Jednakże taka „hańba Chrystusowa” była dla niego większym bogactwem niż wszystkie majętności Egiptu (Heb 11:24-26).

Również pod tym względem pewne analogie są widoczne w życiu Jezusa Chrystusa. Kiedy urodził się w Betlejem, anioł nazwał go ‛Wybawcą, Chrystusem Panem’. Jezus został Chrystusem, inaczej Pomazańcem, Mesjaszem, po ochrzczeniu w Jordanie przez proroka Jana (Łk 2:10, 11; 3:21-23; 4:16-21). Później sam przyznawał, że jest „Chrystusem” (Mt 16:16, 17; Mk 14:61, 62; Jn 4:25, 26). Jezus Chrystus — tak jak Mojżesz — wypatrywał nagrody i gardził hańbą, jaką ściągnęli na niego ludzie (Flp 2:8, 9; Heb 12:2). Zbór chrześcijański został ‛ochrzczony’ w tym Większym Mojżeszu — zapowiedzianym Proroku, Wyzwolicielu i Wodzu (1Ko 10:1, 2).

(od rdzenia oznaczającego: „urodzić; spłodzić; zostać ojcem”).

Jedno z miast w pd. części terytorium Judy przydzielonych Symeonowi. Molada należała do tego plemienia przynajmniej do czasu panowania Dawida (Joz 15:21, 26; 19:1, 2; 1Kn 4:24, 28, 31). Po niewoli babilońskiej zasiedlili ją Judejczycy (Neh 11:25, 26).

Obecnie trudno jest ustalić położenie tej miejscowości.

(od rdzenia oznaczającego: „urodzić; spłodzić; zostać ojcem”).

Członek plemienia Judy i potomek Checrona poprzez Jerachmeela. Molid był synem Abiszura z jego żony Abichail (1Kn 2:4, 5, 9, 25-29).

(hebr. Mòlech, od rdzenia oznaczającego: „królować” lub „król”, ale z samogłoskami słowa bòszet [dla wyrażenia odrazy]: „hańba”).

Bóstwo kojarzone zwłaszcza z Ammonitami, prawdopodobnie tożsame z Milkomem (1Kl 11:5, 7, 33). W Jeremiasza 32:35 Moloch występuje równolegle z Baalem, co może sugerować, że chodziło o jednego boga lub że tych dwóch bogów coś ze sobą łączyło. Według licznych źródeł określenie „Moloch” stanowiło raczej tytuł niż imię konkretnego bóstwa i dlatego mogło być odnoszone do różnych bogów.

Jak się powszechnie przyjmuje, posągiem ammonickiego boga Milkoma, czyli Molocha, był Malkam wspomniany w 2 Samuela 12:30 i 1 Kronik 20:2, chociaż hebrajski termin użyty w tych wersetach można oddać wyrażeniem „ich król” (por. Bg, BWP). Jednak nieco wcześniej ammonickiego króla określono imieniem własnym „Chanun” (2Sm 10:1-4), toteż rozsądny wydaje się wniosek, że gdyby omawiane wersety nawiązywały do króla, a nie do bożka, zawierałyby raczej imię „Chanun” niż „Malkam”. Poza tym uważa się za mało prawdopodobne, by król nosił koronę ważącą ok. 34 kg. Z tego samego względu przypuszcza się, iż Dawid włożył koronę Malkama tylko na chwilę, zapewne w celu zamanifestowania zwycięstwa nad tym fałszywym bogiem. Targumy, a za nimi sporo innych przekładów, podają, że korona ta miała tylko jeden drogocenny kamień. Stąd pojawił się też pogląd, że na głowie Dawida spoczął ów cenny klejnot, a nie cała korona.

Ofiary z dzieci składane Molochowi. W myśl prawa Bożego danego narodowi izraelskiemu każdy, kto by ofiarował swe potomstwo Molochowi, nawet osiadły przybysz, miał ponieść śmierć (Kpł 20:2-5). Mimo to odstępczy Izraelici, zarówno z królestwa judzkiego, jak i dziesięcioplemiennego, ‛przeprowadzali swe dzieci przez ogień’ (2Kl 17:17, 18; Eze 23:4, 36-39).

Zdaniem niektórych to ‛przeprowadzenie przez ogień’ polegało na rytualnym oczyszczeniu dzieci w celu poświęcenia ich Molochowi; zdaniem innych chodziło o dosłowne złożenie ich w ofierze. To, że Kananejczycy i odstępczy Izraelici rzeczywiście składali ofiary z dzieci, nie podlega dyskusji (Pwt 12:31; Ps 106:37, 38). Judzki król Achaz „palił swoich synów [spalił „syna”, Sy] w ogniu” (2Kn 28:3). Równoległe sprawozdanie z 2 Królów 16:3 donosi: „Nawet swego syna przeprowadził przez ogień”. A zatem ‛przeprowadzenie przez ogień’ przynajmniej w niektórych wypadkach było równoznaczne ze złożeniem w ofierze. Bardzo możliwe jednak, że kult Molocha nie zawsze i nie wszędzie wyglądał tak samo. Na przykład król Salomon pod wpływem cudzoziemskich żon zbudował wyżyny dla Molocha i innych bóstw, ale wzmianka o ofiarach z dzieci pochodzi dopiero z czasów Achaza (1Kl 11:7, 8). Gdyby ten odrażający zwyczaj istniał wcześniej, niewątpliwie zostałby potępiony razem z innymi formami bałwochwalstwa praktykowanymi za panowania różnych królów. Dlatego niektórzy komentatorzy sądzą, że zwrot ‛przeprowadzać przez ogień’ początkowo oznaczał rytualne oczyszczenie, a dopiero później zaczął określać składanie w ofierze.

‛Przeprowadzanie’ dla Molocha wspomniane w przypisie do Kapłańskiej 18:21 (NW) najwyraźniej więc odnosi się do poświęcania dzieci temu fałszywemu bogu. Fragment ten bywa tłumaczony następująco: „Nie wolno ci poświęcić żadnego z twoich dzieci na służbę Molochowi” (AT). „Nie będziesz dawał dziecka swojego, aby było przeprowadzone przez ogień dla Molocha” (BT). „Nie możesz pozwolić, by któregokolwiek z twoich potomków poświęcono Molochowi” (NŚ).

Achaz i Manasses byli jedynymi królami judzkimi, o których powiedziano, że ‛przeprowadzili swe dzieci przez ogień’. Jednakże pod ich wpływem ofiary takie najwidoczniej stały się popularne wśród ogółu Izraelitów (2Kl 16:3; 21:6; Jer 7:31; 19:4, 5; 32:35; Eze 20:26). Przynajmniej w niektórych wypadkach dzieci nie palono żywcem, lecz najpierw zabijano (Eze 16:20, 21).

Król Jozjasz zbezcześcił Tofet, główny ośrodek kultu Molocha w Judzie, chcąc położyć kres takim praktykom (2Kl 23:10-13). Nie udało się ich jednak całkowicie wykorzenić. Jak wynika ze słów zapisanych przez Ezechiela, który rozpoczął służbę prorocką 16 lat po śmierci Jozjasza, za jego czasów