a kapłanów lewickich, którzy skalali się fałszywym kultem na wyżynach, odsunięto od usługiwania przy ołtarzu Jehowy. Dopilnowano, żeby wyżyny, zbudowane kilkaset lat wcześniej za panowania Salomona, całkowicie przestały się nadawać do celów religijnych. Jozjasz zburzył ołtarz zbudowany w Betel przez króla izraelskiego Jeroboama i w ten sposób spełnił proroctwo, które ok. 300 lat wcześniej wypowiedział niewymieniony z imienia mąż Boży. Nie tylko w Betel, ale też w innych miastach Samarii usunięto wyżyny, a kapłani bożków zostali złożeni w ofierze na ołtarzach, przy których usługiwali (1Kl 13:1, 2; 2Kl 23:1-20; 2Kn 34:29-33).

W 18 roku swego panowania Jozjasz zarządził obchody Paschy, przypadające na 14 Nisan. Przyćmiły one wszelkie uroczystości z tej okazji od czasów proroka Samuela. Sam Jozjasz dostarczył 30 000 ofiar paschalnych i 3000 sztuk bydła (2Kl 23:21-23; 2Kn 35:1-19).

Jakieś cztery lata później Chamutal urodziła Jozjaszowi syna Mattaniasza (Sedekiasza) (2Kl 22:1; 23:31, 34, 36; 24:8, 17, 18).

Pod koniec trwających 31 lat rządów Jozjasza (659-629 p.n.e.) faraon Necho poprowadził swe wojska na pn., ruszając na odsiecz Asyryjczykom. Król Jozjasz z niewyjaśnionych w Biblii powodów nie usłuchał „słów Necho, pochodzących z ust Boga”, i próbował powstrzymać armię egipską pod Megiddo, co przypłacił śmiertelną raną. Został przewieziony na rydwanie wojennym do Jerozolimy, a w drodze lub po dotarciu na miejsce zakończył życie. Śmierć króla ogromnie zasmuciła jego poddanych. „Cała Juda i Jerozolima pogrążyła się w żałobie po Jozjaszu. A Jeremiasz zaczął zawodzić nad Jozjaszem; i wszyscy śpiewacy oraz śpiewaczki po dziś dzień mówią w swych pieśniach żałobnych o Jozjaszu” (2Kn 35:20-25; 2Kl 23:29, 30; zob. ASYRIA [Upadek imperium]).

Chociaż po Jozjaszu królowało w Judzie trzech jego synów i jeden wnuk, żaden z nich nie poszedł w jego ślady i nie ‛wrócił do Jehowy całym swym sercem, duszą i siłą życiową’ (2Kl 23:24, 25, 31, 32, 36, 37; 24:8, 9, 18, 19). Świadczy to również o tym, że chociaż Jozjasz starał się zlikwidować obiekty bałwochwalczego kultu, ogół ludzi nie nawrócił się całym sercem do Jehowy. Dlatego czekała ich nieuchronna zagłada (por. 2Kl 23:26, 27; Jer 35:1, 13-17; 44:15-18).

2. „Syn Sofoniasza”, mieszkający w Jerozolimie po powrocie Żydów z niewoli babilońskiej; przypuszczalnie znany też jako Chen (Za 6:10, 14).

(spolszczona forma imienia Jehoszua: „Jehowa jest wybawieniem”).

1. Syn Nuna, Efraimita, który usługiwał Mojżeszowi, a później został wyznaczony na jego następcę (Wj 33:11; Pwt 34:9; Joz 1:1, 2). Pismo Święte przedstawia Jozuego jako nieustraszonego wodza, który ufał w niezawodność obietnic Jehowy, posłusznie stosował się do Jego wskazówek i był zdecydowany wiernie Mu służyć. Pierwotnie nosił imię Hoszea, ale Mojżesz nazwał go Jehoszuą, czyli Jozuem (Lb 13:8, 16). Biblia jednak nie wyjawia, kiedy Hoszea stał się znany jako Jozue.

Prowadzi lud do walki z Amalekitami. Kiedy w 1513 r. p.n.e. — krótko po cudownym wybawieniu od egipskiej armii nad Morzem Czerwonym — Izraelici obozowali w Refidim, nieoczekiwanie zaatakowali ich Amalekici. Pokierowanie walką z nimi Mojżesz powierzył Jozuemu. Dzięki Bożej pomocy Izraelici pod wodzą Jozuego rozgromili wroga. Jehowa zapowiedział wtedy całkowite unicestwienie Amalekitów i nakazał Mojżeszowi zapisać to w księdze oraz utrwalić w pamięci Jozuego (Wj 17:8-16).

Usługuje jako pomocnik Mojżesza. Później przy górze Synaj Jozue jako pomocnik Mojżesza prawdopodobnie znalazł się w gronie 70 starszych, którzy dostąpili zaszczytu ujrzenia wspaniałej wizji chwały Jehowy. Następnie udał się z Mojżeszem na górę Synaj, ale chyba nie wszedł w środek obłoku, gdyż nakazano to tylko Mojżeszowi (Wj 24:9-18). Obaj z Mojżeszem pozostawali na górze 40 dni i 40 nocy. Kiedy już z niej schodzili, Jozue błędnie uznał głos śpiewu Izraelitów oddających się bałwochwalczemu kultowi cielca za „zgiełk bitewny”. Niewątpliwie tak jak Mojżesz zapłonął gniewem na widok złotego cielca i może nawet pomagał w jego niszczeniu (Wj 32:15-20).

Angażując się w kult cielca, Izraelici złamali uroczyste przymierze, które zawarli z Jehową Bogiem. Być może z tego względu Mojżesz przeniósł swój namiot („namiot spotkania”) poza miejsce obozowania ludu, gdyż Jehowa jeszcze nie wybaczył im ich grzechu i nie przebywał pośród nich. Ilekroć Mojżesz wracał do obozu, przy namiocie pozostawał Jozue i prawdopodobnie pilnował, by nie wszedł do niego żaden nieczysty Izraelita (Wj 33:7-11; 34:9).

Kiedy w późniejszym czasie Mojżesz poczuł się przytłoczony z powodu szemrania Izraelitów, Jehowa polecił mu wybrać sobie do pomocy 70 starszych. Mieli oni przyjść do namiotu spotkania. Ale dwaj z nich, Eldad i Medad, pozostali w obozie, zapewne z uzasadnionych przyczyn. Gdy duch Boży zaczął oddziaływać na 68 starszych zgromadzonych dookoła namiotu spotkania, również Eldad i Medad w obozie zaczęli się zachowywać jak prorocy. Szybko powiadomiono o tym Mojżesza. Wtedy Jozue z zazdrości o swego pana poprosił go, by ich powstrzymał. Eldad i Medad najwyraźniej otrzymali ducha bez pośrednictwa Mojżesza i dlatego Jozue mógł uznać, że osłabi to autorytet Mojżesza. Ale ten go skorygował, mówiąc: „Chciałbym, żeby cały lud Jehowy składał się z proroków, bo Jehowa włożyłby na nich swego ducha” (Lb 11:10-29; por. Mk 9:38, 39).

Na przeszpiegach w Ziemi Obiecanej. Jakiś czas później Izraelici rozłożyli się obozem na pustkowiu Paran. Stamtąd Mojżesz wysłał 12 mężczyzn, by przeszpiegowali Ziemię Obiecaną; jednym z nich był Jozue (inaczej Hoszea lub Jehoszua). Po 40 dniach tylko Jozue i Kaleb zdali pozytywną relację. Pozostałych 10 zwiadowców zniechęcało Izraelitów, twierdząc, że nie mają szans pokonać silnych mieszkańców Kanaanu. W rezultacie cały obóz zaczął szemrać. Wtedy Jozue i Kaleb rozdarli swe szaty i starali się rozproszyć obawy ludu oraz przestrzegli go przed buntem. Ale ich odważne wystąpienie, wynikające z przekonania, że Jehowa potrafi dotrzymać słowa, nie poskutkowało. Doszło do tego, że „całe zgromadzenie mówiło o obrzuceniu ich kamieniami” (Lb 13:2, 3, 8, 16, 25 do 14:10).

Za bunt Jehowa skazał Izraelitów na 40-letnią wędrówkę po pustkowiu, podczas której mieli umrzeć wszyscy objęci spisem mężczyźni od 20 roku wzwyż (nie dotyczyło to Lewitów, którzy nie podlegali obowiązkowi służby wojskowej razem z innymi Izraelitami; Lb 1:2, 3, 47). Ze spisanych mężczyzn tylko Jozue i Kaleb mieli wejść do Ziemi Obiecanej, natomiast 10 niewiernych zwiadowców czekała śmierć od plagi zesłanej przez Jehowę (Lb 14:27-38; por. 26:65; 32:11, 12).

Wyznaczony na następcę Mojżesza. Pod koniec wędrówki po pustkowiu również Mojżesz i Aaron utracili możliwość wejścia do Ziemi Obiecanej, gdyż nie uświęcili Jehowy w związku z cudownym dostarczeniem wody w Kadesz (Lb 20:1-13). Dlatego Jehowa polecił Mojżeszowi, by wyznaczył Jozuego na swego następcę. W obecności nowego arcykapłana, syna Aarona Eleazara, oraz całego zgromadzenia Mojżesz włożył na Jozuego ręce. Ale choć Jozue został mianowany następcą Mojżesza, nie miał tak jak on znać Jehowy „twarzą w twarz”. Mojżesz przekazał Jozuemu tylko „część swego dostojeństwa” — tyle, ile było potrzeba, by Jozue mógł się cieszyć poważaniem narodu. Mojżesz komunikował się z Jehową bardziej bezpośrednio, niejako „twarzą w twarz”, natomiast Jozue miał się zwracać do arcykapłana, który za pomocą Urim i Tummim upewniał się o woli Bożej (Pwt 1:37, 38; 31:3; 34:9, 10; Lb 27:18-23).

Zgodnie z Boskim poleceniem Mojżesz udzielił Jozuemu pewnych wskazówek oraz zachęt, by mógł wiernie się wywiązywać z powierzonego mu zadania (Pwt 3:21, 22, 28; 31:7, 8). Tuż przed swą śmiercią Mojżesz otrzymał polecenie, by przyszedł razem z Jozuem do namiotu spotkania. Wówczas Jehowa powierzył obowiązki Jozuemu, potwierdzając wcześniejszą nominację, która odbyła się przez włożenie na niego rąk przez Mojżesza (Pwt 31:14, 15, 23). Potem Jozue w jakiejś mierze uczestniczył w spisywaniu i uczeniu Izraelitów pieśni, którą Mojżesz otrzymał w natchnieniu (Pwt 31:19; 32:44).

Działalność w roli następcy Mojżesza. Po śmierci Mojżesza Jozue rozpoczął przygotowania do wkroczenia do Ziemi Obiecanej. Za pośrednictwem urzędników nakazał Izraelitom w ciągu trzech dni przysposobić się do przekroczenia Jordanu. Przypomniał Rubenitom, Gadytom i połowie plemienia Manassesa, że mają obowiązek pomóc zdobyć tę ziemię. Ponadto wysłał dwóch zwiadowców, by obejrzeli Jerycho i okolicę (Joz 1:1 do 2:1).

Gdy zwiadowcy wrócili, Izraelici wyszli z Szittim i rozłożyli się obozem nad Jordanem. Następnego dnia Jehowa w cudowny sposób zatrzymał wody Jordanu i cały naród przeszedł na drugi brzeg suchą nogą. Dla upamiętnienia tego wydarzenia Jozue ustawił 12 kamieni na środku koryta rzeki i tyle samo w Gilgal, gdzie Izraelici rozbili pierwszy obóz po zach. stronie Jordanu. Wykonał też krzemienne noże w celu obrzezania wszystkich mężczyzn urodzonych na pustkowiu. Dzięki temu jakieś cztery dni później mogli obchodzić Paschę (Joz 2:23 do 5:11).

Niedaleko Jerycha Jozue spotkał anielskiego księcia, od którego otrzymał wskazówki, w jaki sposób ma zdobyć miasto. Zastosował się do nich i po zniszczeniu Jerycha wypowiedział prorocze przekleństwo mające spaść na osobę, która podjęłaby się w przyszłości jego odbudowy. Słowa te spełniły się po upływie przeszło 500 lat (Joz 5:13 do 6:26; 1Kl 16:34). Następnie Jozue zarządził atak na Aj. Za pierwszym razem 3000 wojowników izraelskich poniosło porażkę, gdyż Jehowa nie udzielił im pomocy z powodu grzechu Achana, który wbrew zakazowi wziął dla siebie pewne przedmioty z łupu zdobytego w Jerychu. Kiedy Izraelici ukamienowali Achana i jego rodzinę, Jozue zwabił mieszkańców Aj w zasadzkę i obrócił miasto w gruzy (Joz 7:1 do 8:29).

Później cały Izrael, łącznie z kobietami, dziećmi i osiadłymi przybyszami, udał się w pobliże góry Ebal. Na jej szczycie Jozue zbudował ołtarz zgodnie z wytycznymi zapisanymi w Prawie Mojżeszowym. Kiedy połowa narodu stanęła naprzeciw góry Garizim, a druga połowa naprzeciw góry Ebal, Jozue odczytał „słowa prawa, błogosławieństwo i przekleństwo (...). Nie było ani jednego słowa ze wszystkiego, co Mojżesz nakazał, którego by Jozue nie odczytał na głos” (Joz 8:30-35).

Po powrocie do obozu w Gilgal Jozue i naczelnicy Izraela przyjęli posłańców z Gibeonu. Gibeonici dostrzegli, że po stronie Izraelitów walczy Jehowa, i posłużyli się fortelem, by skłonić Jozuego do zawarcia z nimi przymierza pokoju. Kiedy prawda wyszła na jaw, Jozue uczynił ich niewolnikami. Wieść o tym, co zrobili Gibeonici, dotarła także do Adoni-Cedeka, króla Jerozolimy. Razem z czterema innymi królami kananejskimi zorganizował wyprawę przeciw Gibeonitom, a ci zwrócili się o pomoc do Jozuego. Jozue wyruszył z Gilgal i maszerował z wojskiem całą noc. Następnego dnia Jehowa walczył za Izraela w obronie Gibeonitów, czym pokazał, że nie potępia zawartego z nimi przymierza. Spuścił wielkie bryły gradu, od których zginęło więcej wrogów niż od miecza. Wysłuchał nawet prośby Jozuego i wydłużył dzień, by można było dokończyć bitwę (Joz 9:3 do 10:14).

Odniósłszy z Bożą pomocą zwycięstwo, Jozue zdobył Makkedę, Libnę, Lachisz, Eglon, Hebron oraz Debir i złamał opór Kananejczyków na południu. Wówczas królowie kananejscy z północy, na czele z Jabinem, królem Chacoru, zgromadzili swe armie u wód Merom na wojnę z Izraelem. Byli wyposażeni w konie i rydwany, ale Jehowa zachęcił Jozuego, by się nie lękał, i ponownie dał zwycięstwo Izraelitom. Zgodnie z poleceniem Jozue podciął ścięgna koniom i spalił rydwany wrogów. Wydał też na pastwę ognia samo miasto Chacor (Joz 10:16 do 11:23). W ciągu mniej więcej sześciu lat (por. Lb 10:11; 13:2, 6; 14:34-38; Joz 14:6-10) Jozue pokonał 31 królów i opanował znaczne obszary Ziemi Obiecanej (Joz 12:7-24; MAPA, t. 1, s. 737).

Nadeszła pora na rozdzielenie ziemi między plemiona. Rozpoczęło się ono w Gilgal i było nadzorowane przez Jozuego, arcykapłana Eleazara i dziesięciu przedstawicieli plemion, których wskazał Bóg (Lb 34:17-29; Joz 13:7; 14:1, 2, 6). Po ustawieniu przybytku w Szilo stamtąd kierowano dalszym rozdziałem (Joz 18:1, 8-10). Sam Jozue otrzymał miasto Timnat-Serach w górzystym regionie Efraima (Joz 19:49, 50).

Pożegnalne zachęty dla Izraelitów i śmierć. Pod koniec życia Jozue zebrał starszych Izraela, jego naczelników, sędziów oraz urzędników i zachęcił ich do wiernego służenia Jehowie, a także przestrzegł przed konsekwencjami nieposłuszeństwa (Joz 23:1-16). Zgromadził też wszystkich Izraelitów i przypomniał im postępowanie Jehowy z ich przodkami oraz z całym narodem, a następnie zaapelował, by służyli Jehowie. Oświadczył: „A jeśli w waszych oczach źle jest służyć Jehowie, to wybierzcie sobie dzisiaj, komu będziecie służyć: czy bogom, którym służyli wasi praojcowie, gdy byli po drugiej stronie Rzeki, czy bogom Amorytów, w których ziemi mieszkacie. Ale ja i mój dom będziemy służyć Jehowie” (Joz 24:1-15). Potem Izraelici odnowili przymierze z Jehową i przyrzekli, że będą Mu posłuszni (Joz 24:16-28).

Jozue zmarł w wieku 110 lat i został pochowany w Timnat-Serach. O tym, że jego niezachwiana lojalność wobec Jehowy przynosiła dobre rezultaty, świadczy wypowiedź: „A Izrael służył Jehowie przez wszystkie dni Jozuego i przez wszystkie dni starszych, którzy przeżyli Jozuego” (Joz 24:29-31; Sdz 2:7-9).

2. Właściciel pola w Bet-Szemesz, na którym ustawiono Arkę Przymierza po zwróceniu jej przez Filistynów (1Sm 6:14, 18).

3. Naczelnik Jerozolimy w czasach króla Jozjasza. Wygląda na to, że niedaleko jego domu znajdowały się wyżyny służące fałszywemu kultowi, które Jozjasz kazał zburzyć (2Kl 23:8).

4. Syn Jehocadaka, pierwszy arcykapłan usługujący na rzecz Izraelitów, którzy powrócili z niewoli babilońskiej (Ag 1:1, 12, 14; 2:2-4; Za 3:1-9; 6:11). W biblijnych księgach Ezdrasza i Nehemiasza jest nazywany Jeszuą (zob. JESZUA 4).

Ta księga biblijna stanowi ważne ogniwo w dziejach Izraelitów, gdyż ukazuje, jak spełniły się obietnice Boże dane patriarchom Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi. Obejmuje przypuszczalnie okres przeszło 20 lat (1473-ok. 1450 p.n.e.); opowiada o podboju Kanaanu i późniejszym podziale ziemi między Izraelitów, a kończy się przemowami Jozuego nawołującymi naród do wierności wobec Jehowy.

Okoliczność, że księga ta zawiera stare nazwy pewnych miast (Joz 14:15; 15:15), a także szczegółowe polecenia wraz z opisem, jak je wprowadzono w życie, dowodzi, iż powstała w czasach, o których opowiada (zob. np. 1:11-18; 2:14-22; 3:2 do 4:24; 6:22, 23). Sam pisarz wspomina, że żył współcześnie z Rachab z Jerycha, a zatem był naocznym świadkiem owych wydarzeń (6:25).