uczynków”. Zwoje te niewątpliwie będą zawierać prawa i wskazówki Jehowy, wyłuszczające Jego wolę względem ludzkości w owym okresie sądu. W zależności od tego, czy dany człowiek z wiarą zastosuje się do przykazań zawartych w tych zwojach, czy też okaże nieposłuszeństwo, zostanie uznany za godnego albo niegodnego zapisania bądź zachowania jego imienia w Bożym „zwoju życia” (Obj 20:11-15; zob. ŻYCIE).

„Zwinięte jak zwój księgi”. W Izajasza 34:4 prorok ogłasza następujący wyrok na narody: „I niebiosa zostaną zwinięte jak zwój księgi”. Zapewne nawiązuje tu do zwinięcia i odłożenia przeczytanego zwoju. Stanowi to zatem symbol usunięcia lub pozbycia się czegoś, co przestało być użyteczne i nie ma już żadnej wartości.

W czasach biblijnych ludzie przykładali dużą wagę do chowania zmarłych. Pierwszy pogrzeb wspomniany w Piśmie Świętym urządził Abraham, który był gotów wydać dużą sumę na odpowiednie miejsce pochówku (zob. NABYTEK). Hetyci (synowie Heta), od których je nabył, mieli swoje ‛wspaniałe’ grobowce (Rdz 23:3-20). Jaskinia kupiona przez Abrahama stała się grobowcem rodzinnym, bo pochowano w niej jego żonę, jego samego, a z czasem również Izaaka, Rebekę, Leę i Jakuba (Rdz 25:9; 49:29-32). Jakubowi bardzo zależało na tym, by pogrzebano go nie w Egipcie, lecz razem z praojcami (Rdz 47:29-31). Konieczne było więc zabalsamowanie jego ciała, które w przeciwnym razie uległoby rozkładowi, gdy przewożono je w upale z Egiptu do jaskini Machpela (Rdz 50:1-3, 13). Podobne pragnienie wyraził Józef, toteż jego ciało również zabalsamowano i przechowywano w trumnie aż do wyjścia Izraelitów z Egiptu (Rdz 50:24-26; Joz 24:32). Życzenie to niewątpliwie wynikało z ich wiary w obietnice Boże i z przekonania, że kiedyś się spełnią (Heb 11:13-22, 39).

Idąc za przykładem Abrahama, Izraelici najwyraźniej preferowali grobowce rodzinne (2Sm 19:34-37). O Gedeonie — podobnie jak o Samsonie oraz Asahelu — powiedziano, że „został pogrzebany w grobowcu swego ojca” (Sdz 8:32; 16:31; 2Sm 2:32). Jednakże często spotykany zwrot „spoczął [„został pogrzebany”] ze swymi praojcami” niekoniecznie oznacza pochowanie w tym samym miejscu, gdyż bywa używany również w stosunku do ludzi, których na pewno nie pogrzebano tam, gdzie ich przodków (1Kl 2:10; Dz 13:36; Rdz 15:15; Pwt 31:16; 32:50). Niewątpliwie chodzi więc o to, że wszyscy dostali się do Szeolu (Hadesu), wspólnego grobu ludzkości. Nazwano go „domem spotkania wszystkich żyjących” (Hi 30:23).

Pochowanie zmarłego uznawano za wyraz lojalnej życzliwości. Mieszkańcy Jabesz-Gilead byli gotowi narazić życie, aby pogrzebać Saula i jego synów (1Sm 31:11-13; 2Sm 2:4-6). Pozbawienie kogoś pogrzebu uważano za nieszczęście (Jer 14:16) oraz dowód odrzucenia danego człowieka przez Boga z powodu niegodziwych postępków (Iz 14:19, 20; Jer 8:1, 2; 9:22; 25:32, 33; por. Obj 11:7-9). Niepochowane zwłoki mogły zostać pożarte przez ptactwo i inne zwierzęta (Ps 79:1-3; Jer 16:4). O tym, jak ogromną wagę przywiązywano do pochówku, świadczy poruszająca historia Ricpy, która pilnowała ciał swych zabitych synów (może nawet kilka miesięcy), dopóki w końcu nie zostali pogrzebani (2Sm 21:9-14).

Prawo, które Jehowa dał za pośrednictwem Mojżesza, nakazywało pochować nawet przestępcę (Pwt 21:23; por. Joz 8:29). Pogrzebu nie odmówiono też Achitofelowi, choć popełnił samobójstwo (2Sm 17:23). Kiedy Salomon rozkazał stracić Joaba, jednocześnie polecił go pochować (1Kl 2:31). Jehu zamierzał sprawić pogrzeb niegodziwej Jezebel, ponieważ była „córką królewską”, nie zdołał jednak tego zrobić, bo spełniło się proroctwo Jehowy, że jej zwłoki będą „niczym gnój na powierzchni pola” (2Kl 9:10, 9:34-37; por. 2Kn 22:8, 9).

Izraelici najwyraźniej chowali zmarłych od razu w dniu śmierci — pochówek Jakuba i Józefa był wyjątkiem. Niezwłoczny pogrzeb był konieczny ze względu na szybko postępujący rozkład zwłok w ciepłym na ogół klimacie krajów biblijnych. Kłamca Ananiasz został pogrzebany w ciągu mniej więcej trzech godzin od chwili śmierci (Dz 5:5-10). Ponadto w myśl Prawa Mojżeszowego dotknięcie zwłok powodowało siedmiodniową nieczystość ceremonialną. Wprawdzie przepis ten miał przede wszystkim zwrócić uwagę na to, że śmierć jest następstwem grzechu i niedoskonałości, jednak był też pożyteczny z innych względów — podnosił poziom higieny i zapobiegał szerzeniu się chorób. Uchylających się od ustalonej w Prawie procedury oczyszczenia karano śmiercią (Lb 19:11-20; por. Pwt 21:22, 23). Jozjasz użył kości bałwochwalców do splugawienia ich ołtarzy, wskutek czego przestały się nadawać do celów kultowych; zbezcześcił też ich grobowce (2Kl 23:14-16; 2Kn 34:4, 5).