t. II, s. 575). Transakcja ta spełniła proroctwo z Zachariasza 11:13.

Judasz postępował podstępnie, obłudnie i z premedytacją, kierując się pychą, chciwością i złą wolą. Przytłoczony brzemieniem winy, odczuł potem wyrzuty sumienia, tak jak rozmyślnego mordercę niekiedy dręczy żal za popełnioną zbrodnię. Jednakże Judasz z własnej woli zawarł układ z tymi, o których Jezus powiedział, że nie ujdą przed „sądem Gehenny” i że pozyskują prozelitów podlegających Gehennie dwakroć bardziej niż oni sami (Mt 23:15, 33). Ostatniej nocy swego ziemskiego życia Jezus oznajmił też, mając na myśli Judasza: „Byłoby lepiej dla tego człowieka, gdyby się nie urodził”. Później nazwał go „synem zagłady” (Mk 14:21; Jn 17:12; Heb 10:26-29).

Zastąpiony. Po wniebowstąpieniu Jezusa, a jeszcze przed dniem Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e., Piotr, powołując się na proroctwo z Psalmu 109:8, wyjaśnił ok. 120 zgromadzonym uczniom, że należałoby znaleźć kogoś, kto by zastąpił Judasza. Zaproponowano dwóch kandydatów i po rzuceniu losów wybrano Macieja, „żeby w tym usługiwaniu i apostolstwie zajął miejsce, z którego zszedł Judasz, aby pójść na swoje miejsce” (Dz 1:15, 16, 20-26).

(z hebr.: „[należąca do] Judy”).

Kraina w Palestynie; jej dokładne granice są nieznane. Najprawdopodobniej miała ok. 80 km ze wsch. na zach. i ok. 50 km z pn. na pd. Od strony pn. sąsiadowała z Samarią, a od pd. — z Idumeą. Jej granicę wschodnią stanowiły Morze Martwe i Dolina Jordanu. Ale w czasach, gdy do Judei zaliczano terytorium idumejskie, granica południowa zaczynała się nieco na pd. od Gazy i biegła w kierunku wsch. do Masady.

W Mateusza 19:1 powiedziano, że Jezus odszedł z Galilei i „przyszedł do granic Judei po drugiej stronie Jordanu”. Może to oznaczać, że odchodząc z Galilei, przekroczył Jordan i przybył do Judei drogą biegnącą przez Pereę.

Kiedy narodzili się Jan Chrzciciel i Jezus, „królem Judei” był Herod Wielki (Łk 1:5). Władzę nad Judeą otrzymał on od rzymskiego senatu. Z czasem powiększył swe królestwo, które przed jego śmiercią obejmowało Judeę, Galileę, Samarię, Idumeę, Pereę i inne tereny. Po Herodzie rządy nad Judeą, Samarią i Idumeą objął jego syn Archelaus (por. Mt 2:22, 23). Gdy jednak został skazany na wygnanie, kontrolę nad Judeą przejęli rzymscy namiestnicy, których oficjalną siedzibą była Cezarea. Z wyjątkiem krótkiego okresu, gdy królem w Palestynie był Herod Agryppa I (Dz 12:1), namiestnicy rządzili Judeą aż do powstania żydowskiego w 66 r. n.e.

Pod koniec I w. p.n.e., zgodnie z proroctwem dotyczącym obiecanego Mesjasza, w Betlejem na terenie Judei urodził się Jezus (Mt 2:3-6; Łk 2:10, 11). Po wizycie astrologów ze Wschodu Józef, przybrany ojciec Jezusa, uciekł z rodziną do Egiptu, ostrzeżony we śnie przez anioła, że Herod chce zgładzić chłopca. Po śmierci Heroda Józef nie wrócił do Judei, lecz osiedlił się w Nazarecie w Galilei. Uczynił tak dlatego, że Judeą rządził syn Heroda Archelaus, a ponadto otrzymał we śnie Boskie ostrzeżenie (Mt 2:7-23).

Kiedy wiosną 29 r. n.e. Jan Chrzciciel rozpoczął swą działalność, której celem było przygotowanie ludzi na nadejście Mesjasza, rzymskim namiestnikiem Judei był Poncjusz Piłat. Wielu Żydów, także z terenu Judei, słyszało orędzie głoszone przez Jana na Pustkowiu Judejskim i dało się ochrzcić na znak skruchy (Mt 3:1-6; Łk 3:1-16). Gdy niecałe osiem miesięcy później swą służbę rozpoczynał Jezus, mieszkańcy Judei otrzymali kolejną sposobność nawrócenia się do Jehowy. Przez jakiś czas uczniowie Jezusa chrzcili nawet więcej osób niż Jan Chrzciciel (Jn 3:22; 4:1-3). Kiedy Jezus odszedł do Galilei, wielkie tłumy z Jerozolimy i Judei podążyły za nim i również tam odnosiły pożytek z jego działalności (Mt 4:25; Mk 3:7; Łk 6:17). Zainteresowanie wielu mieszkańców Judei — podobnie jak Galilejczyków — rozbudziło to, co Jezus uczynił w Jerozolimie podczas święta (Paschy w 30 n.e.) (Jn 4:45). Wieści o cudach Jezusa w Galilei, np. o wskrzeszeniu jedynego syna wdowy w Nain, rozchodziły się także po całej Judei (Łk 7:11-17).

W Judei działalność Jezusa wywołała jednak silny sprzeciw przywódców religijnych. Wydaje się, że wśród Judejczyków mieli oni większe wpływy niż w Galilei. Już od Paschy w 31 r. Jezus nie mógł się w Judei czuć bezpiecznie (Jn 5:1, 16-18; 7:1). Mimo to przychodził na święta do Jerozolimy i wykorzystywał okazje, by tam głosić (Jn 7:10-13, 25, 26, 32; 10:22-39). Prawdopodobnie właśnie w Judei po Święcie Szałasów w 32 r. Jezus rozesłał 70 uczniów (Łk 10:1-24). Po jakimś czasie na wieść o śmierci swego przyjaciela Łazarza postanowił udać się do Judei, choć wcześniej ludzie próbowali go tam ukamienować. Wskrzeszenie Łazarza w Betanii dostarczyło przywódcom religijnym dalszych powodów, by nastawać na życie Jezusa. Niektórzy z nich mówili: „Jeżeli go tak pozostawimy, wszyscy w niego uwierzą i przyjdą Rzymianie, i zabiorą zarówno nasze miejsce, jak i nasz naród” (Jn 11:5-8, 45-53).

Chociaż Ewangelie synoptyczne opisują głównie działalność Jezusa na terenie Galilei (być może z powodu lepszego odzewu), nie zaniedbywał on Judei. W przeciwnym wypadku jego wrogowie nie mogliby oznajmić Piłatowi: „Podburza lud, nauczając po całej Judei, począwszy od Galilei aż dotąd” (Łk 23:5).

Po śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa Jezusa, w Jerozolimie i Judei dalej dawano dokładne świadectwo (Dz 1:8). Wśród 3000 osób, które w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. zareagowały na przemówienie Piotra i zostały ochrzczone, z pewnością byli mieszkańcy Judei. Później zbór chrześcijański w Jerozolimie przeżywał dalszy rozwój (Dz 2). Towarzyszył mu jednak sprzeciw (Dz 4:5-7, 15-17; 5:17, 18, 40; 6:8-12). Po ukamienowaniu Szczepana doszło do tak wielkiego prześladowania, że „wszyscy oprócz apostołów rozproszyli się po różnych rejonach Judei i Samarii” (Dz 8:1). Nie powstrzymało to jednak dzieła — wprost przeciwnie, przyczyniło się do zaniesienia chrześcijańskiego orędzia na nowe tereny i zapewne także do powstania nowych zborów w Judei i gdzie indziej (Dz 8:4; Gal 1:22). Po nawróceniu się byłego prześladowcy Saula z Tarsu „zbór w całej Judei i Galilei, i Samarii rzeczywiście wszedł w okres pokoju i się budował; a chodząc w bojaźni przed Jehową i w pociesze ducha świętego, stale się pomnażał” (Dz 9:31). Sam apostoł Paweł również głosił w Jerozolimie i Judei (Dz 26:20). Dzięki działalności jego i innych uczniów powstawały nowe zbory chrześcijańskie, a apostołowie i starsi zboru w Jerozolimie usługiwali im w charakterze ciała kierowniczego (Dz 15:1-33; Rz 15:30-32).

Jak się wydaje, wielu żydowskich chrześcijan mieszkających w Judei było biednych. Z pewnością bardzo ich pokrzepiała doraźna pomoc dobrowolnie organizowana przez współwyznawców z innych krajów (Dz 11:28-30; Rz 15:25-27; 1Ko 16:1-3; 2Ko 9:5, 7). Wierni chrześcijanie w Judei znosili wiele prześladowań ze strony swych rodaków (1Ts 2:14). Gdy w 66 r. n.e. rzymskie wojska pod wodzą Cestiusza Gallusa odstąpiły od Jerozolimy, chrześcijanie ci usłuchali proroczych słów Jezusa i uciekli z miasta i z całej Judei w góry, dzięki czemu uniknęli straszliwej zagłady, która spadła na Jerozolimę w 70 r. n.e. (Mt 24:15, 16; Mk 13:14; Łk 21:20, 21).

Natchniony list zaliczany do Chrześcijańskich Pism Greckich, napisany przez Judę, który był bratem Jakuba, a więc najwyraźniej również przyrodnim bratem Jezusa Chrystusa (zob. JUDA 10). List został zaadresowany do „powołanych, którzy są umiłowani w związku z Bogiem, Ojcem, i zachowani dla Jezusa Chrystusa”, i najwidoczniej miał trafić do wszystkich chrześcijan (Judy 1).

W czasie, gdy Juda pisał swój list, sytuacja wyglądała bardzo poważnie. Pomiędzy chrześcijan wkradli się niemoralni, zezwierzęciali ludzie, którzy ‛obracali niezasłużoną życzliwość Boga w usprawiedliwienie rozpasania’. Dlatego Juda wbrew początkowemu zamiarowi nie napisał o wybawieniu, którego ‛się wspólnie trzymają’ chrześcijanie powołani do niebiańskiego Królestwa Bożego. Pod wpływem ducha Bożego udzielił natomiast współwyznawcom zachęt, by pomóc im oprzeć się demoralizującym wpływom w obrębie zboru. Zachęcił ich, by ‛podjęli ciężką walkę o wiarę’, dając odpór osobom prowadzącym się niemoralnie, trwając w czystym wielbieniu i szlachetnych uczynkach oraz „modląc się w duchu świętym” (Judy 3, 4, 19-23). Na przykładzie zbuntowanych aniołów, mieszkańców Sodomy i Gomory, Kaina, Balaama oraz Koracha dobitnie wykazał, iż przyszły sąd Jehowy nad bezbożnikami jest tak pewny, jak to, że tamtych niewiernych aniołów i niegodziwych ludzi dosięgła kara. Poza tym zdemaskował nikczemność tych, którzy próbowali skalać chrześcijan (Judy 5-16, 19).

Informacje zawarte tylko w Liście Judy. Choć List Judy jest bardzo krótki, zawiera pewne informacje, których nie ma nigdzie indziej w Biblii. Tylko tu czytamy o sporze archanioła Michała z Diabłem o ciało Mojżesza oraz o proroctwie wypowiedzianym setki lat wcześniej przez Henocha (Judy 9, 14, 15). Nie wiadomo, czy Juda otrzymał te informacje w bezpośrednim objawieniu, czy też przez godny zaufania przekaz (ustny lub pisemny). Gdyby w grę wchodziła ta druga ewentualność, wyjaśniałoby to podobną wzmiankę o tym proroctwie zawartą w apokryficznej Księdze Henocha (która jak się przypuszcza, powstała między II a I w. p.n.e.). Informacja zawarta w natchnionym liście i apokryficznej księdze mogła pochodzić ze wspólnego źródła.

Miejsce i czas spisania. Juda napisał swój list najprawdopodobniej w Palestynie, gdyż nie ma dowodów na to, że kiedykolwiek ją opuścił. Przybliżoną datę powstania listu można określić na podstawie jego treści. Juda nie wspomina ani o oblężeniu Jerozolimy przez Cestiusza Gallusa (66 n.e.), ani o zdobyciu tego miasta przez Rzymian pod wodzą Tytusa (70 n.e.), więc przypuszczalnie pisał przed 66 r. Gdyby do tego czasu spełniła się choć część proroctwa