skruchę (1Kl 8:37-40; 2Kn 6:28-31). Poza tym chasíl wyrządzał szkodę w ziemi egipskiej, gdy Jehowa dotknął ją plagą szarańczy (Ps 78:46).

W 33 rozdz. Izajasza znajdujemy opis przerażającej inwazji asyryjskiej. Armia króla Sancheriba plądruje miasta, a Izajasz błaga Jehowę o łaskę, przypominając, że Bóg już nieraz powstawał przeciwko narodom. Następnie upewnia Izraelitów, że Wszechmocny rozgromi wroga i zmusi go do porzucenia wielkiego łupu, który oni zbiorą. Tak jak chasíl rozchodzi się po ziemi i bez przeszkód przemieszcza się z miejsca na miejsce, gromadząc wszystko, co napotka na swej drodze, tak lud Boży zgromadzi łup armii asyryjskiej (Iz 33:1-4). W kraju, w którym znano niszczycielskie możliwości chmar chasíl, taka figura stylistyczna musiała przemawiać do wyobraźni.

Hebrajski rzeczownik musár i jego czasownikowa forma jasár kojarzą się z „karceniem”, „karaniem”, „korygowaniem”, „usilną zachętą”. W zasadzie takie samo znaczenie mają odpowiadające im słowa greckie — rzeczownik paideía i czasownik paideúo — występujące w Septuagincie oraz Pismach Chrześcijańskich. Paideía pochodzi od wyrazu pais, czyli „dziecko”, i przede wszystkim opisuje środki wychowawcze — karcenie, pouczanie, kształcenie, korygowanie, karanie.

Kto i po co udziela karcenia. Jehowa karci swój lud, bo go miłuje (Prz 3:11, 12). Pouczenia pochodzące od Niego korygują błędne poglądy, kształtują władze poznawcze i ukierunkowują postępowanie. W czasach Mojżesza karcenie Izraelitów obejmowało ukazywanie im Bożej wielkości. Jehowa dał dowód swej niezrównanej potęgi, gdy dokonał sądu nad wszystkimi bogami Egiptu, wyzwolił swój lud oraz zgładził armię egipską w Morzu Czerwonym. Kilkakrotnie wykonał też wyroki na nieposłusznych Izraelitach. Poza tym w cudowny sposób dostarczał im pożywienia i wody, udzielając przy tym lekcji, jak ważne jest branie sobie do serca i wprowadzanie w czyn wszystkich Jego wypowiedzi. Każda z tych form karcenia miała nauczyć ich pokory i uprzytomnić im konieczność okazywania zdrowej bojaźni przed Jehową, której przejawem jest wiara i posłuszeństwo (Pwt 8:3-5; 11:2-7).

Jehowa częstokroć udzielał karcenia za pośrednictwem swych przedstawicieli, upoważnionych do sprawowania władzy. Izraelita fałszywie oskarżający żonę o to, że w chwili zawarcia małżeństwa nie była dziewicą, miał zostać skarcony przez starszych usługujących w charakterze sędziów (Pwt 22:13-19). Rodzice stosownie karcący swe potomstwo reprezentują Jehowę. A dzieci powinny przyjmować takie karcenie, gdyż jest wyrazem rodzicielskiej miłości i służy ich trwałemu dobru (Prz 1:8; 4:1, 13; 6:20-23; 13:1, 24; 15:5; 22:15; 23:13, 14; Ef 6:4). W zborze chrześcijańskim starsi posługują się Słowem Bożym do karcenia polegającego m.in. na zachęcaniu, korygowaniu i upominaniu (2Tm 3:16). Karcenie wymierzane przez Jehowę chrześcijanom zbaczającym na złą drogę ma pomóc im wydostać się z sideł grzechu i uniknąć potępiającego wyroku, który spadnie na bezbożny świat (1Ko 11:32). Głowa zboru chrześcijańskiego, Jezus Chrystus, udziela potrzebnego skarcenia wszystkim, których kocha (Obj 3:14, 19).

Surową formą skarcenia jest wykluczenie ze zboru. Sięgnął po nią apostoł Paweł, gdy ‛wydał Szatanowi’ Hymeneusza i Aleksandra (1Tm 1:20). Będąc odcięci od zboru, stali się ponownie częścią świata podległego władzy Szatana (1Ko 5:5, 11-13).

Odmianą karcenia lub szkolenia mogą być prześladowania dopuszczone przez Jehowę. Ich pożądanym „pokojowym owocem” jest prawość, którą można się cieszyć, gdy próba dobiegnie końca (Heb 12:4-11). Nawet Syn Boży został lepiej przygotowany do roli wrażliwego i współczującego arcykapłana właśnie przez cierpienia, do których dopuścił Ojciec (Heb 4:15).

Skutki przyjęcia bądź zlekceważenia karcenia. Ludzie niegodziwi, głupi, zepsuci moralnie nienawidzą karcenia od Jehowy i całkowicie je odrzucają (Ps 50:16, 17; Prz 1:7). Fatalne skutki tak niemądrej postawy nierzadko okazują się dalszym skarceniem, a czasem wręcz surową karą. Przysłowie powiada: „Karą dla głupców jest sama ich głupota” (Prz 16:22, BWP). Osoby takie mogą ściągnąć na siebie ubóstwo, hańbę, chorobę, a nawet przedwczesną śmierć. O tym, jak wiele można stracić, świadczą dzieje Izraelitów. Lekceważyli karcące uwagi i napomnienia otrzymywane od proroków. Nie zważali też na karcenie, jakim było pozbawienie ich ochrony i błogosławieństwa Jehowy. W końcu ponieśli surową karę, przed którą wcześniej byli ostrzegani — zostali podbici i uprowadzeni na wygnanie (Jer 2:30; 5:3; 7:28; 17:23; 32:33; Oz 7:12-16; 10:10; Sof 3:2).

Natomiast ten, kto przyjmuje karcenie i okazuje zdrową bojaźń przed Jehową, staje się mądry, uczy się robić właściwy użytek z wiedzy, dzięki czemu oszczędza sobie wielu cierpień i bólu. Uznanie słuszności karcenia i poddawanie się mu może przyczynić się do przedłużenia obecnego życia i uzyskania widoków na wieczną przyszłość. Dlatego karcenie należy przyjmować z wdzięcznością (Prz 8:10, 33-35; 10:17).

(„łysy; łysina”).

Mężczyzna z Judy, którego synowie Jochanan i Jonatan byli dowódcami wojska judzkiego. Było to w czasie, gdy król Babilonu wyznaczył Gedaliasza na namiestnika tych Judejczyków, którzy nie zostali uprowadzeni do Babilonu po zburzeniu Jerozolimy w 607 r. p.n.e. (2Kl 25:21-23; Jer 40:7, 8).

(„podłoga”).

Miejsce na pd. granicy Judy między Addarem (poz. 2) i Acmonem (Joz 15:1-4). Dokładne położenie nie jest dzisiaj znane. Zdaniem niektórych uczonych może chodzić o solidnie zbudowaną sadzawkę odkrytą u zbiegu Wadi al-ʽAjn oraz Wadi Umm Haszim, ok. 4 km na wsch. pd. wsch. od Acmonu (ʽAjn al-Kusajma; zob. KADESZ, KADESZ-BARNEA).

Jeden z siedmiu dworzan króla Aswerusa, którzy bezskutecznie próbowali przyprowadzić do niego Waszti (Est 1:10-12; zob. DWORZANIN).

Ważny ośrodek handlowy leżący na zach. brzegu górnego Eufratu, przy jednym z głównych brodów na tej rzece. Przebiegał tamtędy znany szlak handlowy, wiodący z Niniwy przez Charan (zaledwie 88 km na wsch. od Karkemisz), a następnie aż do doliny Orontesu w Libanie. Stamtąd jedne drogi prowadziły nad Morze Śródziemne, a inne na pd. — do Palestyny i Egiptu. Dzięki opłacie pobieranej od karawan Karkemisz najwyraźniej stało się dość bogatym miastem.

Ze względu na strategiczne położenie handlowe i wojskowe Karkemisz było od najdawniejszych czasów łakomym kąskiem dla różnych najeźdźców. W połowie drugiego tysiąclecia p.n.e. zostało złupione przez faraona Totmesa III, a później zaatakował je Ramzes III. W IX w. p.n.e. Aszurnasirpal II — opisując swą przeprawę przez Eufrat na tratwach podtrzymywanych napełnionymi powietrzem bukłakami z koziej skóry — twierdził, jakoby wymusił na królu Karkemisz daninę w wysokości 20 talentów srebra, 100 talentów miedzi i 250 talentów żelaza, nie licząc różnych łupów w postaci złotych przedmiotów, mebli inkrustowanych kością słoniową czy szat lnianych i wełnianych.

W Biblii wspomniano o Karkemisz w Izajasza 10:9-11, gdzie Jehowa zapowiedział asyryjski atak na Izrael i Judę. Chełpliwy władca Asyrii wymienia tam Karkemisz wśród królestw, które nie zdołały się oprzeć jego potędze. Niewątpliwie chodzi o podbój niezależnego królestwa Karkemisz przez Sargona II, współczesnego królowi Ezechiaszowi. Od tamtej pory Karkemisz było rządzone przez asyryjskiego namiestnika.

Po upadku Niniwy, stolicy Asyrii, na odsiecz Asyryjczykom ruszył na północ faraon Necho wraz ze swą armią. Król judzki Jozjasz nierozważnie próbował powstrzymać go pod Megiddo i został tam zabity (ok. 629 p.n.e.) (2Kn 35:20-24). W 625 r. p.n.e. pod Karkemisz doszło do rozstrzygającej bitwy wojsk egipskich z babilońskimi. Babilończycy pod wodzą Nebukadneccara (Nebukadreccara) rozbili armię faraona Necho, po czym ruszyli na Syrię i Kanaan. Bitwa ta położyła kres egipskim wpływom w tym regionie. Biblijne sprawozdanie z Jeremiasza 46:2 pokrywa się z relacją o pokonaniu armii egipskiej zamieszczoną w kronikach babilońskich (Muzeum Brytyjskie 21946).

Ruiny Karkemisz tworzą dziś rozległe wzniesienie o powierzchni 93 ha, które leży na pd. wsch. od tureckiego miasteczka Karkamış (dawniej Cerablus lub Barak) i graniczy z syryjskim miastem Dżarabulus. Wykopaliska archeologiczne wydobyły na światło dzienne sporo dokumentów w języku nazywanym obecnie „hetyckim hieroglificznym”, toteż uważa się, że pod koniec drugiego tysiąclecia p.n.e. Karkemisz przez jakieś 200 lat podlegało imperium, którego stolicą było Hattusas (zob. jednak HETYCI). Odnaleziono też reliefy przedstawiające m.in. sfinksa oraz hieroglif anch (crux ansata), co świadczy o silnych wpływach egipskich.

Miejsce na wsch. brzegu Jordanu, gdzie rozłożyły się obozem niedobitki armii królów midianickich Zebacha i Calmunny, rozgromione następnie w wyniku niespodziewanego ataku sędziego Gedeona (Sdz 8:10, 11). Położenie Karkoru nie jest dzisiaj znane.

U człowieka i niektórych zwierząt szyja to część ciała łącząca głowę z tułowiem, a kark to jej tylnia część. Hebrajskie odpowiedniki tych terminów najwyraźniej nawiązują do kręgosłupa szyjnego, który można złamać (Wj 13:13; 1Sm 4:18), bądź do samego karku (Rdz 49:8; Joz 10:24). W Biblii wyrazy „kark” i „szyja” często pojawiają się w sensie przenośnym.

Po hebrajsku o kimś zwyciężonym, kto uciekał przed przeciwnikiem, mówiono dosłownie, że odwraca się do niego „karkiem” (por. Joz 7:8). Dlatego położenie ‛ręki na karku nieprzyjaciół’ wskazywało na pokonanie ich, zmuszenie do uległości