Dowódca garnizonu rzymskiego w Jerozolimie w okresie ostatniej wizyty apostoła Pawła w tym mieście, tzn. ok. 56 r. n.e. Miał pod sobą tysiąc żołnierzy. Ponieważ nosił greckie imię Lizjasz, zapewne z urodzenia był Grekiem. Obywatelstwo rzymskie nabył za ogromną sumę — przypuszczalnie podczas rządów Klaudiusza, kiedy też zgodnie z ówczesnym zwyczajem przyjął imię panującego władcy (Dz 22:28; 23:26). Według rzymskiego historyka Kasjusza Diona na początku rządów cesarza Klaudiusza rzeczywiście często sprzedawano obywatelstwo rzymskie za znaczne sumy (Historia rzymska).

O Klaudiuszu Lizjaszu donoszą Dzieje Apostolskie w związku z apostołem Pawłem, któremu dowódca ten oraz setnicy i inni żołnierze uratowali życie, wyrywając go z rąk wzburzonego motłochu. Po pojmaniu Pawła Lizjasz kazał go związać i zabrać do kwater żołnierskich, mieszczących się w twierdzy Antonia, ponieważ w zamieszaniu nie mógł ustalić, o co się go oskarża (Dz 21:30-34).

Początkowo błędnie uznał Pawła za Egipcjanina, który wcześniej wywołał rebelię i „wyprowadził na pustkowie cztery tysiące mężczyzn uzbrojonych w sztylety”. Kiedy dowiedział się, że jest inaczej, pozwolił apostołowi przemówić ze schodów (zapewne twierdzy) do tłumu. Ale gdy Paweł wspomniał, że został wysłany do narodów, znowu wybuchła wrzawa. Wówczas Klaudiusz Lizjasz rozkazał wprowadzić go do kwater żołnierskich i przesłuchać „z zastosowaniem biczowania” (Dz 21:35-40; 22:21-24).

Wtedy jednak wyszło na jaw, iż Paweł jest obywatelem rzymskim. Kiedy Lizjasz usłyszał o tym od setnika, a potem jeszcze osobiście się upewnił, przestraszył się, że polecił go związać, bo w ten sposób pogwałcił jego prawa (Dz 22:25-29). To, że dał wiarę słowom apostoła, łatwiej zrozumieć, gdy się weźmie pod uwagę, iż za bezprawne podanie się za obywatela rzymskiego groziła kara śmierci. Istniało zatem nikłe prawdopodobieństwo, by ktoś to uczynił. Historyk Swetoniusz napisał o cesarzu Klaudiuszu, że „ludziom obcego pochodzenia zabronił używać nazwisk rzymskich, przynajmniej rodowych. Winnych przywłaszczenia sobie obywatelstwa rzymskiego ścinać kazał toporem na Równinie Eskwilińskiej” (Żywoty cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Wrocław 1987, „Boski Klaudiusz”, 25).

Niemniej Klaudiusz Lizjasz chciał dociec, co tak naprawdę przeciwnicy zarzucają Pawłowi, toteż kazał zwołać Sanhedryn. Ale w wyniku poruszonego przez apostoła tematu zmartwychwstania członkowie Sanhedrynu tak się poróżnili, że Lizjasz zaczął się obawiać, iż Paweł zostanie przez nich rozszarpany. Powiedział więc żołnierzom, aby ‛wyrwali go spośród nich’ (Dz 22:30; 23:6-10).

Kiedy potem usłyszał od siostrzeńca Pawła o spisku Żydów na życie apostoła, wezwał setników i polecił im, by „na trzecią godzinę w nocy” (czyli 21.00) przygotowali 200 żołnierzy, 70 konnych i 200 włóczników i wyruszyli z Pawłem do Cezarei, do namiestnika Feliksa (Dz 23:16-24). Zgodnie z wymogami prawa rzymskiego Klaudiusz Lizjasz wysłał też do namiestnika raport dotyczący tej sprawy. Nie mówił w nim jednak całej prawdy. Chociaż przyznał, że Paweł jest niewinny, stworzył wrażenie, iż ocalił go ze względu na jego rzymskie obywatelstwo. Tymczasem w rzeczywistości naruszył gwarantowane mu przez nie prawa, nakazał bowiem go związać, a nawet biczować w trakcie przesłuchania (Dz 23:25-30).

Jeśli chodzi o to, skąd uczeń Łukasz znał treść wspomnianego listu, być może został on odczytany w czasie rozpatrywania sprawy Pawła. Apostoł mógł także otrzymać jego kopię po tym, jak odwołał się do Cezara.

Słowo to jest w niektórych współczesnych przekładach (BT, Bw, NŚ) tłumaczeniem hebrajskiego wyrazu chérem, który w Przekładzie Nowego Świata bywa też oddawany jako „coś przeznaczonego na zagładę”. Odnosi się do czegoś, co zostało nieodwołalnie i ostatecznie poświęcone Bogu, czyli przeznaczone do świętego użytku. Najczęściej jednak dotyczy czegoś, co zostało przeznaczone na całkowitą zagładę. Może to być osoba („Kto składa ofiary jakimkolwiek bogom oprócz samego Jehowy, ma być wydany na zagładę [„podlega klątwie”, BT (w. 19)]”, Wj 22:20; Kpł 27:29); może także chodzić o mienie (Ezd 10:8), zwierzę, pole lub jakikolwiek przedmiot przeznaczony do świętego użytku (Kpł 27:21, 28), a niekiedy nawet o całe miasto i wszystko, co się w nim znajduje (Pwt 13:15-17; Joz 6:17).

O świętej klątwie wspominają też niektóre proroctwa (Mi 4:13; Za 14:11). Kwestię tę omówiono szerzej w haśle RZECZ POŚWIĘCONA.

Kamienie szlachetne, gemmy (cięte i polerowane kamienie szlachetne lub półszlachetne) oraz ozdobne wyroby z metali szlachetnych (głównie ze złota i srebra) wysadzane takimi klejnotami. Od najdawniejszych czasów opisanych w Biblii nosili je dla ozdoby zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Obecnie za prawdziwe kamienie szlachetne uważa się diamenty, rubiny, szafiry i szmaragdy, natomiast inne rzadkie i atrakcyjne kamienie uznaje się za półszlachetne. Jednakże hebrajskie określenie tłumaczone na „drogocenny kamień” ma szersze znaczenie, na co wskazuje Ezechiela 28:12, 13. Wymienione tam cenne minerały wyróżniają się spośród innych rzadkością, pięknem i trwałością.

Pierwsza biblijna wzmianka o drogocennych kamieniach znajduje się w Rodzaju 2:11, 12, gdzie powiedziano, że w ziemi Chawila jest dobre złoto oraz „żywica bdelium i kamień onyks”.

Posiadanie drogich kamieni świadczyło o bogactwie; tacy królowie, jak Salomon i Ezechiasz, najwyraźniej mieli ich mnóstwo (1Kl 10:11; 2Kn 9:10; 32:27). Dawano je w prezencie (1Kl 10:2, 10; 2Kn 9:1, 9), zdobywano jako łup wojenny (2Sm 12:29, 30; 1Kn 20:2), a np. mieszkańcy starożytnego Tyru nimi handlowali (Eze 27:16, 22). W natchnionej pieśni żałobnej o „królu Tyru” Ezechiel oznajmił: „Okryciem twoim był wszelki drogocenny kamień: rubin, topaz i jaspis; chryzolit, onyks i jadeit; szafir, turkus i szmaragd; a twoje oprawy i osadzenia były wykonane ze złota” (Eze 28:12, 13). Symboliczny Babilon Wielki również jest ukazany jako bogato przyozdobiony klejnotami (Obj 17:3-5; 18:11-17).

Chociaż w starożytności zaokrąglano i polerowano drogocenne kamienie, to jednak wydaje się, że na ogół nie szlifowano ich tak, by uzyskać fasety, czyli płaszczyzny ustawione pod różnymi kątami, jak to robią współcześni rzemieślnicy. Do polerowania klejnotów Hebrajczycy i Egipcjanie używali szmergla (korundu) — bądź to w kawałku, bądź też w proszku. Często z kamieni szlachetnych wykonywano rzeźby lub coś na nich grawerowano. Hebrajczycy zapewne umieli je grawerować, i to na długo przed niewolą w Egipcie, gdzie również znano tę sztukę. Sygnet Judy najwyraźniej był grawerowany (Rdz 38:18). Dodatkowe szczegóły dotyczące starożytnej biżuterii i ozdób można znaleźć pod hasłami: BRANSOLETKA; BROSZKA; KOLCZYK; KORALIKI; ŁAŃCUSZKI NA NOGI; NASZYJNIK; OZDOBA; PIERŚCIEŃ.

Zastosowania związane z wielbieniem Boga. Izraelici na pustkowiu mieli przywilej złożenia daniny z różnych kosztowności potrzebnych do przybytku oraz na efod i napierśnik arcykapłana; niewątpliwie przynieśli w tym celu przedmioty, które otrzymali od Egipcjan, gdy ci przynaglali ich do odejścia (Wj 12:35, 36). Były wśród nich „kamienie onyksowe oraz kamienie na oprawę efodu i napierśnika” (Wj 25:1-7; 35:5, 9, 27). Na naramiennikach efodu arcykapłana znajdowały się dwa onyksy; na każdym z nich wyryto nazwy sześciu z dwunastu plemion izraelskich. „Napierśnik sądu” był ozdobiony czterema rzędami drogich kamieni: „Pierwszy rząd to rząd z rubinem, topazem i szmaragdem. A drugi rząd to turkus, szafir i jaspis. A trzeci rząd to kamień leszem, agat i ametyst. A czwarty rząd to chryzolit i onyks, i jadeit. W złotych oprawach zostały osadzone w swoich zagłębieniach”. Na każdym takim kamieniu wygrawerowano nazwę jednego z 12 plemion Izraela (Wj 28:9-21; 39:6-14; zob. NAPIERŚNIK).

Mimo iż Jehowa nie pozwolił Dawidowi wznieść świątyni w Jerozolimie (1Kn 22:6-10), ten sędziwy król z radością przygotował na jej budowę cenne materiały, m.in. „kamienie onyksowe oraz kamienie do osadzania na twardej zaprawie i kamyki mozaikowe, i wszelkiego rodzaju kamień drogocenny, i kamienie alabastrowe w wielkiej ilości”. Przekazał na ten cel sporo różnych materiałów i podobne dary złożył cały lud (1Kn 29:2-9). Kiedy Salomon budował świątynię, „dla ozdoby obłożył ten dom drogocennymi kamieniami” (2Kn 3:6).

Znaczenie przenośne. Apostoł Paweł napisał, że fundamentem, na którym powinni budować chrześcijanie, jest Chrystus, po czym w powiązaniu z chrześcijańskim usługiwaniem wymienił różne materiały budowlane. Wskazał, że do najlepszych należą symboliczne „drogocenne kamienie”, które potrafią się oprzeć sile „ognia” (1Ko 3:10-15).

Drogie kamienie przedstawiają czasem w Biblii cechy rzeczy lub osób niebiańskich, czyli duchowych. Kiedy niebiosa otwarły się przed Ezechielem, ujrzał on w dwóch wizjach cztery skrzydlate stworzenia, przy których były cztery koła. Wygląd każdego koła przyrównał do „blasku chryzolitu”, a więc były w odcieniu żółtym lub być może zielonym (Eze 1:1-6, 15, 16; 10:9). Później Daniel widział „pewnego męża odzianego w lnianą szatę”, a „ciało jego przypominało chryzolit” (Dn 10:1, 4-6).

Ezechiel w wizji chwały Jehowy ujrzał „coś przypominającego z wyglądu kamień szafirowy [ciemnoniebieski], podobieństwo tronu” (Eze 1:25-28; 10:1). Chwałę samego Jehowy Boga też przyrównano do olśniewającego piękna klejnotów, gdyż apostoł Jan tak pisał o swojej wizji niebiańskiego tronu Boga: „Zasiadający jest z wyglądu podobny do kamienia jaspisu i do drogocennego kamienia czerwonego, a wokoło tronu jest tęcza podobna z wyglądu do szmaragdu” (Obj 4:1-3, 9-11).

„Miasto święte — Nowa Jerozolima”, czyli „małżonka Baranka”, jaśnieje blaskiem „podobnym do najdrogocenniejszego kamienia, jakby krystalicznie lśniącego kamienia jaspisu”. Dwanaście fundamentów muru tego miasta było „przyozdobionych wszelkim drogocennym kamieniem”, każdy fundament innym jego rodzajem: jaspisem, szafirem, chalcedonem, szmaragdem, sardonyksem, sardem, chryzolitem, berylem, topazem, chryzoprazem, hiacyntem i ametystem. Bramami miasta było dwanaście pereł (Obj 21:2, 9-21; zob. KORAL oraz hasła dotyczące poszczególnych drogocennych kamieni).

Wierny chrześcijanin, który ramię w ramię z apostołem Pawłem walczył „dla dobrej nowiny”, przypuszczalnie w Filippi (Flp 4:3). Imię Klemens było dość popularne, toteż nie ma mocnych podstaw, by łączyć go z Klemensem Rzymskim, jak to uczynił Orygenes.

(prawdopodobnie skrót od Kleopatros: „sławny ojciec”).

Jeden z dwóch uczniów (niebędących apostołami) wędrujących do Emaus w dniu, w którym zmartwychwstał Jezus. Kiedy ten przyłączył się do nich jako nieznajomy i zapytał, o czym rozprawiają, Kleopas odparł: „Czy samotnie mieszkasz jako przybysz w Jerozolimie i dlatego nie wiesz, co się tam wydarzyło w tych dniach?” Kiedy Jezus objaśnił im różne wersety, a potem dał się rozpoznać, Kleopas i jego towarzysz nie zostali na noc w Emaus, lecz szybko wrócili do Jerozolimy i opowiedzieli wszystko innym uczniom (Łk 24:13-35). Greckiego imienia Kleopas nie należy mylić z aramejskim Klopas (Jn 19:25).

Zobacz MŁOCKA.

Na „klepisku Kidona” Jehowa poraził Uzzę, gdy w nieodpowiedni sposób próbowano przetransportować Arkę z Kiriat-Jearim do Miasta Dawidowego. Klepisko to zapewne znajdowało się gdzieś pomiędzy tymi dwoma miejscami, niedaleko domu Obed-Edoma (1Kn 13:6-14). Jego dokładne położenie nie jest znane. W równoległym sprawozdaniu w 2 Samuela 6:6 występuje pod nazwą „klepisko Nachona”. Po tym zdarzeniu przemianowano je na Perec-Uzza, co znaczy „targnięcie się na Uzzę”.

Według 2 Samuela 6:6 na „klepisku Nachona” Uzza poniósł śmierć za to, że chwycił ręką Arkę Przymierza. W analogicznym sprawozdaniu z 1 Kronik 13:9 wspomniano o „klepisku Kidona”.

Zobacz KOLANO, KLĘKANIE.

Mąż jednej z kobiet imieniem Maria, które stały przy palu męki Jezusa (Jn 19:25). Przypuszczalnie chodzi o męża „drugiej Marii”, będącego ojcem apostoła Jakuba Mniejszego oraz jego brata Jozesa (Mt 27:56; 28:1; Mk 15:40; 16:1; Łk 24:10). Na ogół uważa się, że Klopasa można utożsamić z Alfeuszem, co jest dość prawdopodobne (Mt 10:3; Mk 3:18; Łk 6:15; Dz 1:13). Oba imiona mogły się wywodzić od tego samego aramejskiego rdzenia i różnić się tylko wymową albo były to dwa imiona używane wymiennie w stosunku do tej samej osoby, jak to się wtedy często zdarzało. Przypuszczenie, jakoby Klopas był bratem Józefa, przybranego ojca Jezusa, jest oparte wyłącznie na tradycji.

Narzędzie służące do zamykania oraz otwierania drzwi i bram. Słowo „klucz” jest używane w Biblii zarówno w znaczeniu dosłownym, jak i przenośnym.

W czasach biblijnych klucz często miał postać płaskiego kawałka drewna z drewnianymi bolcami, których ustawienie odpowiadało otworom w ryglu znajdującym się wewnątrz drzwi do domu. Nie był obracany, jak we współczesnych zamkach, lecz służył do przesunięcia zasuwy lub rygla w drzwiach. Noszono go przy pasie lub przywiązywano do czegoś i noszono na ramieniu (Iz 22:22).

W Egipcie znaleziono klucze z brązu albo żelaza, składające się z prostego trzonka o długości ok. 13 cm i wystających z jego końca trzech lub więcej zębów. Rzymianie też używali metalowych kluczy, również takich, które przekręcano w zamku. Klucze z brązu odnaleziono także w Palestynie.

Moabski król Eglon używał zamka i klucza do drzwi swej komnaty na dachu (Sdz 3:15-17, 20-25). Po niewoli babilońskiej niektórym lewitom powierzono stróżowanie w świątyni oraz „klucz, by co rano otwierali” (1Kn 9:26, 27).

Znaczenie przenośne. W sensie przenośnym „klucz” oznacza w Biblii pewną miarę władzy. Gdy Eliakim został wyniesiony na wysokie, zaszczytne stanowisko, na jego ramieniu położono „klucz domu Dawidowego” (Iz 22:20-22). W późniejszych czasach na Bliskim Wschodzie duży klucz na ramieniu wskazywał na wysoką rangę danej osoby. Królewski doradca, któremu powierzono klucze, sprawował ogólny nadzór nad komnatami pałacowymi i mógł także decydować o tym, kogo zatrudnić w służbie u monarchy. W orędziu skierowanym za pośrednictwem anioła do zboru w Filadelfii wyniesiony do chwały Jezus