źródłach Jarkonu (1 Sam. 29.1), po czym przeszli do Jizreel (w. 11). Wojska Saula ‛obozowały przy źródle w Jizreel’ (w. 1), a w przeddzień bitwy zajęły pozycje na górze Gilboa. Filistyni rozbili obóz naprzeciwko, w Szunem (1 Sam. 28.4). Walka zakończyła się zwycięstwem Filistynów, a Saul i jego trzej synowie zginęli podczas odwrotu na górę Gilboa” (The Land of the Bible, red. i tłum. na ang. A. Rainey, 1979, ss. 290, 291).

5. Miasto wspomniane w 1 Królów 20:26 jako miejsce porażki syryjskiego króla Ben-Hadada II. Wycofujący się Syryjczycy schronili się w mieście, a jego mur runął na 27 000 ludzi (1Kl 20:29, 30). Wydaje się też, że właśnie to miejsce miał na myśli umierający prorok Elizeusz, gdy przepowiadał królowi Jehoaszowi rozgromienie Syryjczyków przez Izraela (2Kl 13:17-19, 25). Niektórzy uczeni utożsamiają Afek wspomniany w tych wersetach z dzisiejszą wioską Afik lub Fik, leżącą jakieś 5 km na wsch. od Jeziora Galilejskiego. W miejscu tym nie znaleziono jednak żadnych pozostałości pochodzących sprzed IV w. p.n.e. Natomiast w pobliskim ʽEn Gew na brzegu Jeziora Galilejskiego odkryto ruiny dużego miasta warownego z okresu pomiędzy X a VIII w. p.n.e.

(„łożysko potoku”).

Miasto w górzystym regionie pd. Judy, wymienione w sąsiedztwie Hebronu (Joz 15:48, 53, 54). Niektórzy uczeni utożsamiają je z Chirbat al-Hadab, leżącym ok. 6 km na pd. zach. od Hebronu. W pobliżu są dwa źródła wody, znaleziono też archeologiczne pozostałości z okresu izraelskiego.

Beniaminita, jeden z przodków króla Saula (1Sm 9:1, 2).

Zobacz AFEK 2.

(prawdopodobnie: „proch”).

Miejsce wspomniane przez Micheasza (Mi 1:10); inne miejscowości wymienione w kontekście sugerują, że zapewne leżało ono w Szefeli lub na równinach Filistei. Micheasz najwyraźniej posłużył się grą słów: „W domu Afry [hebr. ʽAfráh] tarzajcie się w prochu [hebr. ʽafár]”.

Chrześcijański prorok, który razem z innymi prorokami przybył z Jerozolimy do Antiochii Syryjskiej w czasie rocznego pobytu Pawła w tym mieście.

„Dzięki duchowi” Agabus zapowiedział, że „całą zamieszkaną ziemię nawiedzi wielka klęska głodu” (Dz 11:27, 28). Jak wskazuje Biblia, proroctwo to spełniło się za panowania cesarza Klaudiusza (41-54 n.e.). Żydowski historyk Flawiusz nazwał tę klęskę „wielkim głodem” (Dawne dzieje Izraela, XX, II, 5; XX, V, 2).

Pod koniec ostatniej podróży misjonarskiej Pawła (ok. 56 n.e.) Agabus spotkał się z nim w Cezarei. Związał sobie ręce i nogi jego pasem, by zilustrować proroctwo o przyszłym aresztowaniu Pawła w Jerozolimie (Dz 21:8-11).

Imię lub tytuł więcej niż jednego króla Amalekitów.

1. W swej trzeciej proroczej wypowiedzi Balaam oznajmił, że król Izraela „będzie wyższy niż Agag, a jego królestwo zostanie wydźwignięte” (Lb 24:7). Było to ok. 1473 r. p.n.e., a następna wzmianka o Agagu pochodzi dopiero z czasów panowania Saula (1117-1078 p.n.e.). Z tego względu niektórzy uczeni sugerują, że określenie „Agag” było tytułem królów amalekickich, podobnie jak tytuł „faraon” przysługiwał władcom Egiptu. A może po prostu dwóch królów nosiło to samo imię. W każdym razie z wypowiedzi Balaama o Agagu wynika, że w owym czasie jego królestwo było silne (Lb 24:20; zob. AMALEK, AMALEKICI).

2. Król Amalekitów, którego pokonał Saul, wykonując w ten sposób wyrok Jehowy (Wj 17:14; Pwt 25:17-19; 1Sm 15:1-7). Niemniej Saul nie uśmiercił Agaga i pozwolił ludowi wziąć trochę łupów, toteż Samuel oświadczył, że Bóg go odrzuca jako króla (1Sm 15:8-29). Następnie Samuel sam zabił Agaga, mówiąc mu przedtem: „Jak twój miecz pozbawiał kobiety ich dzieci, tak twoja matka będzie wśród kobiet najbardziej osierocona” (1Sm 15:32, 33; por. Sdz 1:5-7).

(„[od; należący do] Agaga”).

Określenie, którym w Estery 3:1, 10; 8:3, 5 i 9:24 nazwano Hamana i jego ojca, Hammedatę. Najwyraźniej oznacza to, że byli potomkami Agaga, a co za tym idzie, z pochodzenia Amalekitami. Takie wyjaśnienie jest zgodne z żydowską tradycją, według której chodzi o króla Agaga wymienionego w 1 Samuela 15:8-33. Flawiusz nazywa Hamana „Amalekitą” (Dawne dzieje Izraela, XI, VI, 5). A ponieważ Mardocheusz wywodził się od Kisza z plemienia Beniamina, można powiedzieć, że w pewnym sensie jego i Hamana dzieliła tradycyjna już wrogość (Est 2:5).

Cenny kamień ozdobny; odmiana barwnego kwarcu, chalcedonu.

Większość agatów występuje w formie buł w pokładach krzemionki, spotykanych w pustkach skalnych. Warstwy agatu różnią się przejrzystością i przybierają rozmaite odcienie wywołane obecnością mikroskopijnych domieszek związków żelaza. Najczęściej spotykane kolory to połączenia żółtego, brązowego, szarego, niebieskiego i czarnego, które mogą się układać w ładne prążki, wstęgi i plamki przypominające obłoki. Agat jest nieco twardszy niż stal i po wypolerowaniu nabiera silnego połysku.

Agaty, które Izraelici mieli na pustkowiu, mogły pochodzić z Egiptu. Według Pliniusza Starszego w okolicach miasta Teby wydobywano czerwone agaty z białymi żyłkami. Być może taka czerwona odmiana agatu znajdowała się na „napierśniku sądu” arcykapłana i symbolizowała jedno z 12 plemion izraelskich. Środkowym kamieniem w trzecim rzędzie napierśnika Aarona był właśnie agat (hebr. szewò, rodzaj kamienia szlachetnego) (Wj 28:2, 15, 19 [przyp. w NW], 21; 39:12).

Hararyta, ojciec Szammy, który był jednym z mocarzy Dawida (2Sm 23:8, 11).

(„świąteczny; [urodzony w] święto”).

Hebrajski prorok działający w Judzie i Jerozolimie w czasach namiestnika Zerubbabela i perskiego króla Dariusza I Wielkiego (Ag 1:1; 2:1, 10, 20; Ezd 5:1, 2).

Według tradycji żydowskiej Aggeusz był członkiem Wielkiej Synagogi. Niektórzy sugerują na podstawie Aggeusza 2:10-19, że był kapłanem. Jego imię występuje razem z imieniem proroka Zachariasza w nagłówku Psalmu 111 (112) w łacińskiej Wulgacie, Psalmu 125 i 126 w syryjskiej Peszitcie, 145 w greckiej Septuagincie, Peszitcie i Wulgacie oraz 146, 147 i 148 w Septuagincie i Peszitcie. Możliwe, że Aggeusz urodził się w Babilonie i przybył do Jerozolimy z Zerubbabelem i ostatkiem Żydów w 537 r. p.n.e. Niewiele jednak o nim wiadomo, gdyż Pismo Święte nic nie mówi o jego rodzicach, plemieniu itd.

Aggeusz był pierwszym prorokiem w okresie po niewoli babilońskiej, a jakieś dwa miesiące później dołączył do niego Zachariasz (Ag 1:1; Za 1:1). Prace przy budowie świątyni zostały wstrzymane w wyniku sprzeciwu nieprzyjaciół, ale na skutek obojętności Żydów i ich samolubnego zabiegania o własne sprawy stan ten trwał całe lata. Aggeusz rozbudził w żydowskich repatriantach zapał do wznowienia budowy świątyni (Ezd 3:10-13; 4:1-24; Ag 1:4). Cztery pochodzące od Boga orędzia przekazane przez Aggeusza w ciągu ok. czterech miesięcy drugiego roku panowania Dariusza I Wielkiego (520 p.n.e.) i zapisane w biblijnej Księdze Aggeusza szczególnie skutecznie pobudziły Żydów do wznowienia prac przy budowie świątyni (Ag 1:1; 2:1, 10, 20; zob. AGGEUSZA, KSIĘGA). Aggeusz i Zachariasz nie przestawali zachęcać do udziału w tej pracy, dopóki świątynia nie została ukończona pod koniec szóstego roku panowania Dariusza, czyli w 515 r. p.n.e. (Ezd 5:1, 2; 6:14, 15).

Natchniona księga Pism Hebrajskich, zaliczana do tzw. proroków mniejszych. Zawiera cztery orędzia Jehowy do Żydów, którzy powrócili z wygnania w Babilonie — usilnie ich zachęca do ukończenia odbudowy świątyni jerozolimskiej. Ma też charakter proroczy: przepowiada m.in. napełnienie domu Jehowy chwałą oraz obalenie człowieczych królestw (Ag 2:6, 7, 21, 22).

Pisarz i kanoniczność. Księgę tę spisał prorok Aggeusz, który osobiście przekazał każde z zawartych w niej orędzi (Ag 1:1; 2:1, 10, 20; zob. AGGEUSZ). Chociaż większość starożytnych katalogów Pism nie wymienia nazwy Księgi Aggeusza, to pojawiające się w nich wzmianki o 12 tzw. prorokach mniejszych niewątpliwie ją również obejmują (w przeciwnym razie proroków nie byłoby 12). Żydzi nigdy nie kwestionowali jej miejsca wśród Pism Hebrajskich, a kanoniczność tej księgi ostatecznie potwierdza przytoczenie w Hebrajczyków 12:26 słów z Aggeusza 2:6 (por. Ag 2:21).

Styl. Księgę spisano prostym i jednoznacznym językiem, a jej treść jest całkowicie zrozumiała. Czasami postawiono pytania zmuszające do myślenia (Ag 1:4, 9; 2:3, 12, 13, 19). Księga Aggeusza zawiera dobitne napomnienia, zachęty oraz tchnące nadzieją proroctwa. W jej 38 wersetach aż 35 razy pojawia się imię Boże, Jehowa, wyraźnie też wykazano, że to Bóg zlecił Aggeuszowi jako swemu posłańcowi przekazanie tych orędzi (1:13).

Czas i okoliczności spisania. Cztery orędzia spisane przez Aggeusza zostały przekazane w Jerozolimie w ciągu ok. czterech miesięcy drugiego roku rządów króla perskiego Dariusza I Wielkiego (520 p.n.e.), a zatem spisywanie tej księgi ukończono zapewne w 520 r. p.n.e. (Ag 1:1; 2:1, 10, 20). W tym samym czasie i w podobnym celu co Aggeusz został pobudzony do prorokowania Zachariasz (Ezd 5:1, 2; 6:14).

Orędzia służące trwałemu pożytkowi. Księga Aggeusza m.in. napawa wiarą w Jehowę, tak niezbędną sługom Bożym. Nie tylko ukazuje, że Bóg jest ze swym ludem (Ag 1:13; 2:4, 5), ale też usilnie zachęca do stawiania Jego spraw na pierwszym miejscu w życiu (Ag 1:2-8; Mt 6:33). Dobitnie wyjaśnia, iż Jehowie nie podoba się oddawanie Mu czci w sposób formalistyczny (Ag 2:10-17; por. Iz 29:13, 14; Mt 15:7-9), za to wierne działanie