podbojów i brutalnymi sposobami zabijali pojmanych wojowników. Zapewne przede wszystkim tym wyprawom wojennym miasto zawdzięczało swe bogactwo (Nah 2:9). Najważniejszym bóstwem Niniwy prawdopodobnie była Isztar, bogini miłości i wojny.

Odkrycia archeologiczne. Na miejscu potężnej niegdyś Niniwy pozostały dziś dwa wzgórza: Kujundżyk i Nabi Junus („prorok Jonasz”), leżące na wsch. brzegu rzeki Tygrys, naprzeciwko miasta Mosul w pn. Iraku. Na Nabi Junus znajduje się współczesna wioska z cmentarzem i meczetem. Dlatego wzgórze to, kryjące w sobie pałac Asarhaddona, jest słabo zbadane. Natomiast wykopaliska prowadzone na Kujundżyku wydobyły na światło dzienne wiele dowodów dawnej chwały Niniwy. Wśród znalezisk są tysiące tabliczek klinowych z biblioteki Asurbanipala oraz ruiny pałaców Sancheriba i Asurbanipala. Pałace te były imponującymi budowlami. Na podstawie dokonanych odkryć A. H. Layard napisał:

„Wnętrze pałacu asyryjskiego musiało być równie wspaniałe, co przytłaczające. Oprowadziłem czytelnika po jego ruinach, więc może on ocenić, jakie wrażenie miały zrobić te sale na przybyszu, który w zamierzchłych czasach po raz pierwszy wchodził do siedziby asyryjskich królów. Wprowadzano go portalem strzeżonym przez olbrzymie lwy lub byki z białego alabastru. Kiedy się znalazł w pierwszej sali, dostrzegał naokoło rzeźby będące kronikami imperium. Na ścianach przedstawione były bitwy, oblężenia, zwycięstwa, udane polowania oraz ceremonie religijne, wyrzeźbione w alabastrze i pokryte jaskrawą polichromią. Pod każdą sceną znajdowała się opisująca ją inskrypcja; wyryte znaki były wypełnione lśniącą miedzią. Nad rzeźbami widniały malowidła ukazujące inne wydarzenia: król w otoczeniu eunuchów i wojowników przyjmuje jeńców, zawiera przymierze z innymi władcami lub odprawia jakiś obrzęd sakralny. Poszczególne sceny były obramowane barwnymi pasami o misternym, wymyślnym wzorze. Wśród ozdobników rzucały się w oczy alegoryczne drzewa, skrzydlate byki i osobliwe zwierzęta. W górnym krańcu sali widać było potężną postać króla oddającego cześć głównemu bóstwu lub odbierającego od swego eunucha świętą czarkę. Towarzyszyli mu wojownicy niosący jego uzbrojenie oraz kapłani, a może bóstwa czuwające nad przebiegiem ceremonii. Szaty króla oraz otaczającej go świty ozdabiały grupy figur, zwierząt i kwiatów — wszystko pokazane w wyrazistych kolorach.

„Przybysz stąpał po alabastrowych płytach, na których inskrypcje odnotowywały tytuły, rodowód i dokonania wielkiego króla. Liczne przejścia, prowadzące pomiędzy olbrzymimi skrzydlatymi lwami lub bykami (posągami boskich strażników), wiodły do kolejnych sal, z których można było przejść do jeszcze dalszych pomieszczeń. W każdym następnym widział nowe rzeźby. Na ścianach niektórych sal przedstawiono procesje wielkich postaci — uzbrojeni mężczyźni i eunuchowie podążali za królem, wojownicy obładowani łupami prowadzili jeńców lub nieśli dary i ofiary bogom. W innych ściany ozdobiono sylwetkami uskrzydlonych kapłanów lub bóstw, stojących przed świętymi drzewami.

„Sufity nad jego głową były podzielone na kwadraty z wymalowanymi kwiatami lub postaciami zwierząt. Niektóre z tych kwadratów były inkrustowane kością słoniową, każdy zaś obramowany ozdobnymi fryzami i sztukateriami. Belki, jak również ściany komnat bywały posrebrzane i pozłacane, a nawet wyłożone blachą z tych szlachetnych metali. Do wykonania stolarki wykorzystano najrzadsze rodzaje drewna, zwłaszcza cedrowe. Przez kwadratowe otwory w suficie do komnat wpadało światło dzienne” (Nineveh and Its Remains, 1856, cz. II, ss. 207-209).

W czasach Jonasza. W IX w. p.n.e. prorok Jehowy imieniem Jonasz ogłaszał, że mieszkańców Niniwy z powodu ich niegodziwości czeka rychła zagłada. Tymczasem Niniwczycy, łącznie z królem, okazali skruchę i Jehowa odstąpił od wykonania wyroku (Jon 1:1, 2; 3:2, 5-10). W tamtym okresie Niniwa była wielkim miastem, „na trzy dni drogi pieszej” (Jon 3:3); mieszkało w niej ponad 120 000 ludzi (Jon 4:11). Tego biblijnego opisu nie podważają odkrycia archeologiczne. André Parrot, główny kustosz francuskich muzeów narodowych, nadmienił:

„Obecnie część Londynu leżąca w jego starożytnych granicach ogromnie się różni od tego, co bywa nazywane ‚Wielkim Londynem’ — określenie to odnosi się do znacznie większego terenu i obejmuje też przedmieścia. Być może podobnie ludzie żyjący daleko od Asyrii odnosili nazwę ‚Niniwa’ do obszaru znanego dzisiaj jako ‚trójkąt asyryjski’ (...), który leży między Chorsabadem na północy a Nimrud na południu i — niemalże cały usiany osadami — rozciąga się na przestrzeni około czterdziestu kilometrów (...).

„Felix Jones szacował liczbę ludności Niniwy na 174 000. Całkiem niedawno M. E. L. Mallowan podczas wykopalisk w Nimrud odkrył stelę Assurnacyrpala, na której wspomniano o wydanej przez niego uczcie dla niewiarygodnie licznego grona gości — aż 69 574. Biorąc pod uwagę okoliczność, że zaproszono też cudzoziemców, Mallowan przypuszcza, iż Kalach (Nimrud) mogło liczyć 65 000 mieszkańców. Ale Niniwa zajmowała obszar dwa razy większy niż Nimrud, co można przyjąć za pośrednie potwierdzenie liczby odnotowanej w Jonasza 4.11” (Nineveh and the Old Testament, 1955, ss. 85, 86; zob. JONASZ 1; JONASZA, KSIĘGA).

Zagłada spełnieniem proroctw. Wprawdzie pod wpływem orędzia Jonasza Niniwczycy okazali skruchę (Mt 12:41; Łk 11:30, 32), później jednak powrócili do swych nikczemnych postępków. Szereg lat po tym, jak król Sancherib został zamordowany w Niniwie, w domu swego boga Nisrocha (2Kl 19:36, 37; Iz 37:37, 38), Nahum i Sofoniasz zapowiedzieli zagładę tego niegodziwego miasta (Nah 1:1; 2:8 do 3:19; Sof 2:13-15). Ich proroctwa się spełniły, gdy połączone siły Nabopolasara, króla Babilonu, oraz Meda Kyaksaresa otoczyły i zdobyły Niniwę. Miasto najwyraźniej zostało spalone, gdyż na wielu płaskorzeźbach widać uszkodzenia od ognia lub ślady dymu. Pewna kronika babilońska tak opisuje to wydarzenie: „Uprowadzili oni ciężką zdobycz (z) miasta i pałacu, miasto (zaś) obrócili w ruinę” (A. Mierzejewski, Tajemnice glinianych tabliczek, Warszawa 1981, s. 206; ILUSTRACJA, t. 1, s. 958). Do dziś dnia Niniwa jest opustoszałym miejscem — wiosną w okolicach wzgórza Kujundżyk pasą się trzody.

Data upadku Niniwy. Chociaż na zachowanej tabliczce klinowej opisującej upadek Niniwy data jest zamazana, kontekst wskazuje na 14 rok panowania Nabopolasara. Zniszczenie Niniwy można też umiejscowić w chronologii biblijnej. Według kroniki babilońskiej Egipcjanie zostali pokonani pod Karkemisz w 21 roku Nabopolasara. Biblia podaje, że działo się to w czwartym roku królowania Jehojakima, czyli w 625 r. p.n.e. (Jer 46:2). A zatem skoro Niniwa została zdobyta w 14 roku Nabopolasara (czyli ok. siedmiu lat wcześniej), musiało się to wydarzyć w r. 632 (zob. ASYRIA [Upadek imperium]).

Nazwa pierwszego miesiąca księżycowego w żydowskim kalendarzu religijnym, używana po niewoli babilońskiej. Przypadał on częściowo na marzec i częściowo na kwiecień (Neh 2:1; Est 3:7). Miesiąc ten, początkowo określany mianem Abib, pierwotnie uznawano za miesiąc siódmy i najwyraźniej to o nim jest mowa w Rodzaju 8:4. Gdy Izraelici wychodzili z Egiptu, Jehowa postanowił, że będzie on „pierwszym spośród miesięcy roku” (Wj 12:2; 13:4; Lb 33:3). Odtąd istniały dwa różne kalendarze: religijny, ustalony przez Jehowę, i wcześniejszy, świecki (zob. ABIB; KALENDARZ).

Podczas tego wiosennego miesiąca bywało dość chłodno i nocą w Jerozolimie ludzie grzali się przy ogniskach (Jn 18:18). Śnieg może tam spaść nawet 6 kwietnia, jak to się zdarzyło w 1949 r. W miesiącu Nisan kończyła się pora deszczowa i czekano, aż za sprawą deszczów późnych, czyli wiosennych, zboża dojrzeją do żniw (Pwt 11:14; Jer 5:24; Oz 6:3). Jordan zazwyczaj występował wtedy z brzegów (Joz 3:15; 1Kn 12:15). Na nadmorskich równinach zaczynały się żniwa jęczmienia, a w ciepłej dolinie Jordanu dojrzewała pszenica (Rut 1:22; 2:23). Mniej więcej właśnie w tym okresie izraelscy zwiadowcy ukryli się w łodygach zżętego lnu, leżących na dachu domu Rachab w Jerychu (Joz 2:6; 4:19).

Modyfikowanie kalendarza księżycowego. Bóg nakazał Izraelitom, by 16 dnia miesiąca Nisan (Abib) składali w ofierze snop pierwocin swego żniwa, a 50 dni później kolejną ofiarę zbożową. Terminy te pokrywały się odpowiednio ze żniwami jęczmienia i żniwami pszenicy. W związku z tym Izraelici musieli modyfikować używany przez siebie kalendarz składający się z miesięcy księżycowych. Trzeba było wyrównywać różnicę 11 i ¹/4 dnia między pełnym rokiem słonecznym a krótszym rokiem księżycowym. W przeciwnym razie po trzech latach Nisan rozpoczynałby się mniej więcej 33 dni wcześniej, znacznie wyprzedzając żniwa jęczmienia. Biblia nie wyjaśnia, w jaki sposób Izraelici początkowo sobie z tym radzili, ale wygląda na to, że co dwa lub trzy lata dodawali 13 miesiąc, by zharmonizować kalendarz z porami roku. Prawdopodobnie obserwowali, kiedy przypadnie nów księżyca w stosunku do wiosennego zrównania dnia z nocą, które co roku następuje ok. 21 marca. Jeżeli nów mający wyznaczać początek miesiąca Nisan (Abib) był za bardzo oddalony od wiosennej równonocy, wówczas uznawano go za początek 13 (dodatkowego) miesiąca, a Nisan liczono od kolejnego nowiu. W pełni znormalizowany kalendarz Żydzi wprowadzili dopiero w IV w. n.e.

Pierwszym świętem w miesiącu Nisan była Pascha, ustanowiona w Egipcie. Przypadała na dzień 14 i obejmowała spożycie zabitego wtedy baranka (Wj 12:2-14; Kpł 23:5; Pwt 16:1). Nazajutrz, 15 Nisan, rozpoczynało się Święto Przaśników, które trwało tydzień — do 21 Nisan. W 16 dniu tego miesiąca składano pierwociny jęczmienia (Wj 12:15-20; 23:15; 34:18; Kpł 23:6-11).

Ustanowienie Wieczerzy Pańskiej. Dnia 14 Nisan 33 r. n.e., ponad 1500 lat po wyjściu Izraelitów z Egiptu, Jezus spotkał się w Jerozolimie