Jaʼukinu (Jehojachin) i że otrzymywał przydziały żywnościowe z magazynów królewskich (2Kl 25:30; Ancient Near Eastern Texts, s. 308).

Spełnienie proroctw. Księgi Królów zawierają różne proroctwa i ukazują, jak uderzająco dokładnie się spełniły. Na przykład 1 Królów 2:27 przedstawia urzeczywistnienie się słowa Jehowy przeciw domowi Helego (1Sm 2:31-36; 3:11-14). Ponadto ziściły się proroctwa dotyczące Achaba i jego domu (por. 1Kl 21:19-21 z 1Kl 22:38 oraz 2Kl 10:17). Sprawdziła się zapowiedź co do Jezebel i jej szczątków (por. 1Kl 21:23 z 2Kl 9:30-36). A fakty historyczne poświadczają przepowiedzianą proroczo zagładę Jerozolimy (2Kl 21:13).

W księgach Królów uwypuklono m.in. znaczenie ścisłego stosowania się do wymagań Jehowy i smutne skutki lekceważenia Jego sprawiedliwych praw. Obie te księgi dobitnie potwierdzają, że posłuszeństwo lub nieposłuszeństwo względem Jehowy Boga rzeczywiście przynosi zapowiedziane przez Niego rezultaty.

(hebr. ʽoréw; gr. kòraks).

Pierwszy ptak wymieniony w Biblii z nazwy (Rdz 8:7). Jest największym przedstawicielem rodziny krukowatych — ma ok. 60 cm długości, a rozpiętość jego skrzydeł może przekroczyć metr. Upierzenie kruka jest czarne jak węgiel (PnP 5:11), z połyskiem stalowoniebieskim i purpurowym, a od spodu — zielonym. Ptak ten zjada niezwykle urozmaicony pokarm — od orzechów, jagód i ziaren po gryzonie, gady, ryby i pisklęta. Chociaż potrafi zaatakować małe zwierzęta, zwłaszcza młode i słabe, żywi się głównie padliną. Zaczyna od oczu i innych miękkich części, a dopiero potem mocnym dziobem rozszarpuje brzuch (Prz 30:17). Bardzo dobrze lata, mocno i równomiernie uderzając skrzydłami, lub bez wysiłku szybuje, zataczając wielkie kręgi, by wypatrzyć coś do zjedzenia. W poszukiwaniu pożywienia penetruje ogromne obszary.

Według zoologów sprytny kruk to ptak wyjątkowo zaradny i łatwo przystosowujący się do środowiska. Ze względu na te umiejętności, a także wytrwałość w lataniu i niezwykle urozmaiconą dietę, obejmującą m.in. padlinę, dobrze się nadawał do tego, by podczas opadania wód potopu Noe wypuścił go z arki jako pierwszego. Z relacji biblijnej wynika, że od tego momentu kruk przebywał poza arką — przylatywał do niej tylko wtedy, gdy chciał odpocząć (Rdz 8:5-7).

Przepisy przymierza Prawa zaliczały kruka do stworzeń ceremonialnie nieczystych (Kpł 11:13, 15; Pwt 14:12, 14), a wyrażenie „według swego rodzaju” zdaje się wskazywać, że mogło też chodzić o wronę i inne krukowate, np. gawrona, kawkę czy wrończyka — w Palestynie spotyka się je wszystkie.

W przeciwieństwie do wrony kruk osiedla się w odludnych okolicach, często górzystych lub nawet pustynnych. Prorok Izajasz wymienił go wśród stworzeń, które miały zamieszkiwać opuszczone ruiny Edomu (Iz 34:11). Poza tym kruki znane są z tego, że chowają nadwyżki żywności w szczelinach skalnych albo pod liśćmi. Nieprzypadkowo więc Bóg posłużył się właśnie nimi, by w cudowny sposób dwa razy dziennie dostarczać chleb i mięso prorokowi Eliaszowi ukrywającemu się w dolinie potoku Kerit (1Kl 17:2-6).

Kruki zakładają gniazda na występach skalnych lub wysokich drzewach; przez całe życie mają jednego partnera i są troskliwymi rodzicami. Jehowa, prawdziwy Żywiciel wszystkich stworzeń, zwrócił Hiobowi uwagę na samego siebie, pytając: „Kto przygotowuje pokarm dla kruka, gdy jego młode wołają do Boga o pomoc, gdy się błąkają z braku pożywienia?” (Hi 38:41). Również psalmista podkreślił, że pokarm, który ptasi rodzice z daleka przynoszą swym wiecznie głodnym i skrzeczącym pisklętom, pochodzi od życzliwego Stwórcy (Ps 147:7-9); Jezus wspomniał o krukach w podobnym kontekście — by zapewnić swych uczniów, że Ten, który troszczy się o ptaki nieba, niewątpliwie zaspokoi potrzeby służących Mu ludzi (Łk 12:24; por. Ps 104:27, 28; Mt 6:26).

Prawdopodobnie ze względu na imponujące rozmiary, ciemne upierzenie i przejmujące krakanie ptak ten uchodził wśród dawnych ludów pogańskich za zwiastuna nieszczęścia i śmierci. Grecy widzieli w śmiałym, wręcz zuchwałym kruku ptaka wróżebnego, być może w związku z przypisywaną mu bystrością i mądrością. Uważali, że jest poświęcony bogu Apollowi oraz wieszczkom — niektórzy z nich ubierali się na czarno.

Pewien książę Midianu z czasów sędziego Gedeona nosił imię Oreb, które znaczy „kruk” (Sdz 7:25).

(z łac.: „kędzierzawy”).

Przełożony synagogi w Koryncie, ochrzczony osobiście przez apostoła Pawła; chrześcijanami zostali też „wszyscy jego domownicy” (Dz 18:8; 1Ko 1:14).

W Biblii słowo „kryształ” odnosi się do jakiegoś przezroczystego minerału, prawdopodobnie do odmiany kwarcu zwanej obecnie kryształem górskim (skalnym). Kryształ górski to kwarc w najczystszej postaci; składa się z krzemu i tlenu. Ma charakterystyczną sześcioboczną strukturę i występuje prawie we wszystkich rodzajach skał; jest bezbarwny, pozbawiony zmętnień i odznacza się szklistym połyskiem. Jest znacznie twardszy niż inne powszechnie spotykane minerały i czasami wyrabia się z niego biżuterię.

Okoliczność, iż Hiob wymienił „kryształ górski” (hebr. gawísz) razem z koralem i perłami, wskazuje na jego stosunkowo wysoką wartość w owych czasach, choć dla Hioba żaden z tych klejnotów nie był tak cenny jak mądrość (Hi 28:18). W Księdze Objawienia wspomniano o jasnym, czystym, błyszczącym krysztale (gr. krýstallos) w związku z „morzem szklanym podobnym do kryształu”, w opisie blasku świętego miasta, Nowej Jerozolimy, przypominającego „krystalicznie lśniący kamień jaspisu”, oraz w opisie „rzeki wody życia, czystej jak kryształ” (Obj 4:6; 21:11; 22:1).

Bardzo twardy kamień, twardszy od stali. Jest tak twardy, że przy uderzaniu o siebie dwóch jego kawałków powstają iskry, od których można rozpalić ogień. W Biblii krzemień pojawia się w figurach stylistycznych ilustrujących takie cechy, jak: twardość, trwałość i odporność na sprzeciw (Iz 5:28; 50:7; Eze 3:9).

Krzemień występuje w skałach wapiennych i pokładach kredy w Izraelu oraz w pn. części półwyspu Synaj. Wykazuje dobrą łupliwość i ma błyszczącą powierzchnię przełamu. Odłamki krzemienia mają bardzo ostre krawędzie, co zostało szybko zauważone i wykorzystane przez człowieka. Od najdawniejszych czasów z kamienia tego wyrabiano noże, ostrza siekier, dłuta, groty do włóczni i strzał oraz inne narzędzia i rodzaje broni. Właśnie krzemieniem żona Mojżesza obrzezała syna; a gdy Izraelici doszli do Gilgal, podobny zabieg z powodzeniem wykonano przy pomocy krzemiennych noży (Wj 4:25; Joz 4:19; 5:2, 3, 8, 9). Na pustkowiu Jehowa wydobył z krzemiennej skały wodę dla swego ludu (Pwt 8:15; Ps 114:8).

(hebr. síach).

Niska, silnie rozgałęziona roślina drzewiasta. Hebrajskie słowo síach pojawia się w Biblii tylko cztery razy: w Rodzaju 2:5; 21:15 i Hioba 30:4, 7. Niektóre drzewa występujące w Palestynie właściwie zaliczają się do krzewów, np. jałowiec, szydlica czy janowiec, a inne przypominają krzewy rozmiarem i wyglądem, np. akacja, mirt, styrakowiec, tamaryszek i wierzba.

Pod krzewem na pustkowiu Beer-Szeby zrozpaczona Hagar porzuciła Ismaela (Rdz 21:15), a Hiob oznajmił, że mieszkańcy bezwodnej okolicy zrywają „słone ziele koło krzaków” i wydają okrzyki pośród krzewów (Hi 30:4, 7).

Płonący krzew, który przykuł uwagę Mojżesza i przy którym rozmawiał z nim anioł Jehowy, prawdopodobnie był jakimś ciernistym krzewem (hebr. senéh) (Wj 3:2-5; Pwt 33:16). Gdy chrześcijańscy pisarze Pism Greckich nawiązywali do tego zdarzenia, używali greckiego słowa bátos, oznaczającego jeżynę lub jakikolwiek kolczasty krzew (Mk 12:26; Łk 20:37; Dz 7:30, 35). Z tego powodu niektórzy leksykografowie uważają, że ów ciernisty krzew (senéh) to jeżyna Rubus sanctus, często spotykana na terenie Syrii i sporych obszarach Palestyny. Ale współcześnie roślina ta nie występuje w stanie dzikim na półwyspie Synaj. Dlatego zdaniem innych chodzi raczej o jakiś gatunek akacji, gdyż to cierniste, podobne do krzewu drzewo jest bardzo rozpowszechnione w tym regionie. Nie można jednak jednoznacznie ustalić, jaka to była roślina.

Zobacz PAL MĘKI.

Zobacz WÓDZ, DOSTOJNIK, KSIĄŻĘ.

Hebrajskie słowo séfer („książka; list; pismo”) jest spokrewnione z czasownikiem safár („liczyć”) oraz rzeczownikiem sofér („pisarz; przepisywacz; uczony w piśmie”) (Rdz 5:1; Sdz 5:14; 2Sm 11:15; Neh 13:13; Iz 29:12; 22:10). Gdy mowa o urzędowych pismach, séfer bywa oddawane przez „spisany dokument”, „świadectwo” oraz „akt” (Est 9:25; Jer 3:8; 32:11). Po grecku „książka” to bíblos, a zdrobniałą formę tego wyrazu — biblíon (dosł. „książeczka”) — tłumaczy się na „księga”, „świadectwo” bądź też „zwój” (Mk 12:26; Heb 9:19, Int; Mt 19:7; Łk 4:17). Od tych greckich określeń pochodzi słowo „Biblia” (zob. BIBLIA).

W dawnych czasach „książką” mogła być tabliczka lub zbiór tabliczek (z gliny, kamienia, wosku, woskowanego drewna, metalu, kości słoniowej), a nawet skorup glinianych (ostraków). Potem pisano na zwojach, które sporządzano z łączonych ze sobą arkuszy papirusu, pergaminu (skór zwierzęcych, np. owczych lub kozich) albo jego szlachetniejszej odmiany — welinu (wytwarzanego ze skór cielęcych), później również płótna i papieru czerpanego. W końcu książka przybrała postać oprawnego tomu, składającego się z zapisanych bądź zadrukowanych arkuszy, które