obowiązek wyjawiania faktów osobom nieupoważnionym. Jezus Chrystus radził: „Nie dawajcie psom tego, co święte, ani nie rzucajcie swych pereł przed świnie, żeby ich czasem nie podeptały nogami, a obróciwszy się, nie poszarpały was” (Mt 7:6). Dlatego też w pewnych okolicznościach sam powstrzymywał się od podania pełnej informacji lub bezpośredniej odpowiedzi na pytanie, gdy to mogłoby niepotrzebnie wyrządzić szkody (Mt 15:1-6; 21:23-27; Jn 7:3-10). Niewątpliwie w tym właśnie świetle trzeba rozpatrywać zachowanie Abrahama, Izaaka, Rachab czy Elizeusza, którzy nie wyjawili wszystkich szczegółów osobnikom niebędącym czcicielami Jehowy albo wręcz ich zmylili (Rdz 12:10-19; rozdz. 20; 26:1-10; Joz 2:1-6; Jak 2:25; 2Kl 6:11-23).

Jeżeli chodzi o ludzi, którzy wolą fałsz, Jehowa Bóg „dopuszcza do oddziaływania na nich błędu”, żeby raczej „uwierzyli kłamstwu” niż dobrej nowinie o Jezusie Chrystusie (2Ts 2:9-12). Ilustracją tej zasady jest zdarzenie, do którego doszło kilkaset lat wcześniej, za czasów izraelskiego króla Achaba. Fałszywi prorocy zapewniali go o sukcesie w wojnie z miastem Ramot-Gilead, podczas gdy Michajasz, prorok Jehowy, zapowiedział mu klęskę. Michajaszowi wyjawiono w wizji, że Jehowa pozwolił pewnemu stworzeniu duchowemu stać się „duchem zwodniczym” w ustach proroków Achaba. Ów duch użył więc w stosunku do nich swej mocy, aby nie mówili prawdy, lecz tylko to, co sami chcieli powiedzieć i co król chciał od nich usłyszeć. Zlekceważywszy przestrogę, Achab wolał dać się omamić ich kłamstwami i przypłacił to życiem (1Kl 22:1-38; 2Kn 18).

Urządzenie do zakuwania rąk i głowy, stosowane w celu ukarania przestępców przez wystawienie ich na widok publiczny. Określenie „kłody do zakuwania rąk i głowy” jest odpowiednikiem hebrajskiego słowa cinòk, które występuje w Jeremiasza 29:26.

Fałszywy prorok Szemajasz napisał z wygnania w Babilonie do kapłanów w Jerozolimie i namawiał ich do tego, żeby zgromili Jeremiasza i zakuli go w takie kłody.

Hebrajskie słowo oznaczające kłótnię bywa też tłumaczone na: ‛sporna sprawa’ (Pwt 17:8), „spór” (Jer 25:31), „sprawa sądowa” (Jer 11:20).

Pismo Święte ostrzega przed niepotrzebnym wdawaniem się w kłótnie lub spory (Prz 3:30). Przysłowie mówi: „Kto przechodząc, wpada w furię z powodu nie swojej kłótni, jest jak człowiek, który łapie psa za uszy” (Prz 26:17). Człowiek głupi często wypowiada słowa, które prowadzą do kłótni, a poza tym nie przejawia opanowania pomagającego unikać zwad (Prz 18:6; 20:3). Kto ‛wyciska gniew’, wywołuje kłótnię (Prz 30:33), natomiast stroniący od gniewu ją uśmierza (Prz 15:18).

Kłótnia burzy spokój (Prz 17:1) i może doprowadzić do utraty panowania nad sobą nawet osoby potulne. Na przykład gdy w Kadesz zabrakło wody, Izraelici wszczęli kłótnię, wskutek czego Mojżesz i Aaron postąpili pochopnie i stracili możliwość wejścia do Ziemi Obiecanej. Nieuzasadnione kłótnie Izraelitów z przedstawicielami Jehowy w rzeczywistości oznaczały spieranie się z Nim samym (Lb 20:2, 3, 10-13; 27:14; Ps 106:32). Ci, którzy wdają się w kłótnie ze sługami Bożymi lub się im gwałtownie sprzeciwiają, znajdują się w niebezpiecznym położeniu — mogą nawet stracić życie (por. Iz 41:8, 11, 12; 54:17).

Ze względu na szkodliwe skutki kłótni biblijne przysłowie radzi: „Zanim więc wybuchnie kłótnia, odejdź” (Prz 17:14). Dobry przykład dał pod tym względem Abram (Abraham). Pragnął on, by między jego pasterzami i pasterzami jego bratanka Lota nie dochodziło do kłótni, dlatego zaproponował, żeby się rozdzielili. Niesamolubnie pozwolił Lotowi wybrać, dokąd chce pójść ze swymi stadami (Rdz 13:7-11). Niewierni Izraelici z czasów Izajasza nie poszli jednak w ślady swego przodka. Powiedziano do nich: „Pościliście dla kłótni i zwad”. Nawet w czasie postu wdawali się w spory (Iz 58:4).

Prawo Mojżeszowe zawierało przepisy dotyczące obrażeń ciała powstałych w wyniku kłótni. Pokrzywdzony miał otrzymać odszkodowanie za stracony czas pracy (Wj 21:18, 19).

Szemranie. Szemranie działa zniechęcająco i destrukcyjnie. Krótko po wyjściu z Egiptu Izraelici zaczęli szemrać przeciwko Jehowie, krytykując Mojżesza i Aarona, których On nad nimi ustanowił (Wj 16:2, 7). Później Mojżesz, zniechęcony ich narzekaniami, prosił o śmierć (Lb 11:13-15). Tacy szemracze mogą ściągnąć na siebie śmiertelne niebezpieczeństwo. Jehowa uznał, że utyskiwanie na Mojżesza było w gruncie rzeczy buntem przeciwko Jego Boskiemu przewodnictwu (Lb 14:26-30). Wielu Izraelitów straciło z tego powodu życie.

Chrześcijańskie Pisma Greckie powołują się na te starożytne przykłady, by ostrzec przed zgubnymi skutkami szemrania (1Ko 10:10, 11). Juda wspomniał o osobnikach ‛lekceważących zwierzchnictwo oraz mówiących obelżywie o chwalebnych’, po czym napisał: „Są to szemracze, ludzie, którzy się skarżą na swój los w życiu, postępujący według swoich pragnień, a ich usta mówią nadęte słowa, oni zaś dla własnej korzyści podziwiają osobistości” (Judy 8, 16).

Jezus potępił doszukiwanie się wad u innych, gdy powiedział: „Przestańcie osądzać, żebyście nie byli osądzeni (...). Czemu więc patrzysz na słomkę w oku twego brata, a nie bierzesz pod uwagę belki we własnym oku? (...) Obłudniku! Najpierw wyjmij belkę z własnego oka, a wtedy będziesz wyraźnie widział, jak wyjąć słomkę z oka swego brata” (Mt 7:1-5; por. Rz 2:1).

(hebr. kammòn; gr. kýminon), CZARNUSZKA (hebr. kécach).

Kmin rzymski (Cuminum cyminum) należy do rodziny baldaszkowatych i osiąga wysokość 0,3—0,6 m. Ma długie, miejscami przewężone liście, a rosnące ku górze rozgałęzienia łodygi są zwieńczone baldachami (pękami przypominającymi bukiety) drobnych białych lub różowych kwiatów. Najlepiej znane są jego nasiona o ostrym zapachu, stosowane na Bliskim Wschodzie i w innych rejonach jako przyprawa do chleba, ciastek, gulaszów, a nawet mocnych alkoholi. Smakiem i wyglądem przypominają częściej używane nasiona kminku, które są łagodniejsze i mają większą wartość odżywczą.

W Izajasza 28:25, 27 oprócz kminu wymieniono roślinę o hebrajskiej nazwie kécach. W niektórych polskich przekładach utożsamiono ją z „wyką” (Bg, Bw) lub „koprem” (BWP), jednak kontekst oraz arabski odpowiednik (kazha) zdają się przemawiać za „czarnuszką” (BT, NŚ). Czarnuszka siewna (Nigella sativa) należy do rodziny jaskrowatych, osiąga mniej więcej taką samą wysokość jak kmin, ma podobne pierzaste liście, ale właściwe sobie, ładne kwiaty o białoniebieskawych płatkach. Torebki nasienne (mieszki) zawierają czarne nasionka, mniejsze od kminu, które są ostre w smaku i aromatyczne i służą jako dość pikantny dodatek do potraw. Czarnuszka była ulubioną przyprawą starożytnych Greków i Rzymian (ILUSTRACJA, t. 1, s. 543).

Chociaż obecnie ani kmin, ani czarnuszka nie są powszechnie uprawiane w Palestynie, w czasach biblijnych obie te rośliny były tam bardziej pospolite. Jehowa za pośrednictwem proroka Izajasza opisał, jak izraelski rolnik, obsiewając zaorane pole, rozrzucał ziarna wartościowszych zbóż (pszenicy, prosa i jęczmienia) z większą starannością. Przejawiał ją także w trakcie późniejszej młocki: owoców kminu i czarnuszki nie młócił ciężkimi kołami ani wałami urządzeń młockarskich; rozłupki kminu uderzał laską, a mocniejsze mieszki czarnuszki kijem, żeby nie uszkodzić delikatnych ziarenek. Przykład ten — poprzedzony zachętą Jehowy skierowaną do Izraelitów, by w obliczu nieuchronnej zagłady północnego królestwa nie okazywali się naśmiewcami — najwyraźniej miał im uzmysłowić, że mogą dokonać wyboru: albo zareagują na pochodzące od Niego skarcenie rózgą, albo będą dotkliwie i nieustannie młóceni, jak gdyby przez ciężki wóz młockarski (Iz 28:22-29).

W myśl Prawa Mojżeszowego Izraelici musieli składać dziesięcinę „z całego zbioru swego nasienia”, co obejmowało chyba wszystkie rośliny uprawne (Pwt 14:22; Kpł 27:30). Za czasów Jezusa faryzeusze skrupulatnie dawali dziesięcinę nawet z tak nieznacznych produktów, jak mięta, koper i kmin, ale zaniedbywali ważniejsze obowiązki (Mt 23:23; por. Łk 11:42).

Miasto położone w pd.-zach. części Azji Mniejszej, na półwyspie Reşadiye, który wcina się w Morze Egejskie pomiędzy wyspami Rodos i Kos.

Apostoł Paweł zapewne mijał Knidos (choć nazwa ta nie występuje w relacjach), kiedy ok. 52 r. n.e. wracał ze swej drugiej podróży misjonarskiej (Dz 18:21, 22), a także pod koniec trzeciej podróży misjonarskiej, ok. 56 r. n.e., gdy jego statek zawinął do Rodos i Kos (Dz 21:1). Knidos pojawia się jednak w 27 rozdz. Dziejów w związku z podróżą apostoła do Rzymu (ok. 58 r.), gdzie miał się stawić przed cesarzem Neronem. Po opuszczeniu Miry statek, którym płynęli Paweł i inni więźniowie, przybył do Knidos (Dz 27:5-7). Przy sprzyjających wiatrach odległość ok. 240 km między tymi portami można było pokonać w ciągu jednego dnia, ale z powodu przeciwnych wiatrów wspomnianych w tej relacji podróż trwała „wiele dni”. Znaleziony „statek z Aleksandrii” przewoził zboże i być może należał do jednostek, które regularnie transportowały żywność z Egiptu do Rzymu i na ogół obierały prostszy kurs z Aleksandrii do Rzymu — przez środek Morza Śródziemnego (Dz 27:38). Silny wiatr wspomniany w wersetach 4 i 7 mógł jednak załogę zmusić do zmiany kursu i zawinięcia do Miry. Duży, niezbyt zwinny frachtowiec wypełniony zbożem z pewnością wolno posuwał się pod wiatr i dlatego „z trudnością” dotarł w końcu do Knidos. Wykopaliska prowadzone w tej okolicy wiele mówią o tym mieście. W suplemencie do dzieła The Interpreter’s Dictionary of the Bible (red. K. Crim, 1976, s. 169) opisano je następująco: „Niski i wąski przesmyk (...) łączy główną część