(z asyr.: „Aszszur daje brata”).

Jeden z młodszych synów, a zarazem następca asyryjskiego króla Sancheriba. Pewna inskrypcja Asarhaddona potwierdza biblijne doniesienie o śmierci jego ojca (Iz 37:37, 38). Czytamy w niej: „Moich braci ‚opętało’ mocne postanowienie. Porzucili bogów i zwrócili się ku przemocy, knując zło. (...) Chcąc zdobyć władzę królewską, zamordowali Sancheriba, swego ojca” (D. D. Luckenbill, Ancient Records of Assyria and Babylonia, 1927, t. II, ss. 200, 201).

Asarhaddon utrzymuje, że już przed śmiercią ojca został wybrany na prawowitego następcę tronu; prawdopodobnie zanim został królem Asyrii, panował jako wicekról w Babilonie. Z jego kronik wynika ponadto, iż po śmierci ojca ścigał jego morderców do Armenii („ziemi Ararat”, 2Kl 19:37), gdzie ich pokonał. Przyjmuje się, że jego oficjalne rządy trwały 12 lat.

Na początku panowania Asarhaddon zaczął odbudowywać Babilon, zburzony wcześniej przez Sancheriba. Odtworzył świątynię Esangila, a o mieście napisał: „Babilon (...) zbudowałem od nowa, powiększyłem go, podwyższyłem, uczyniłem wspaniałym” (Ancient Records of Assyria and Babylonia, t. II, s. 244).

Kroniki Asarhaddona opisują działania militarne przeciwko Gimirrai, czyli Kimmeriom, których uważa się za potomków Gomera (por. Rdz 10:2; Eze 38:6). Poza tym król ten splądrował Sydon, a w pobliżu założył nowe miasto, które nazwał Kar-Asarhaddon. W jednej z inskrypcji wymienił 20 uzależnionych od niego królów, a wśród nich Manassesa z Judy (Menasi, król Jaudi).

Sprawozdanie z 2 Kronik 33:10-13 donosi, że Manassesa pojmali „dowódcy wojska należącego do króla Asyrii” i zabrali do Babilonu. W przeszłości niektórzy sądzili, iż wzmianka o Babilonie musi być błędna, i podawali Niniwę jako miejsce, do którego trafił Manasses. Niemniej jak już wyjaśniono, Asarhaddon (z inskrypcji wynika, że żył współcześnie z Manassesem) odbudował Babilon i podobno „był o wiele mniej zainteresowany upiększaniem swej stolicy, Niniwy, niż jakikolwiek inny król asyryjski” (The Interpreter’s Dictionary of the Bible, red. G. A. Buttrick, 1962, t. 2, s. 125). Jeżeli Manasses został pojmany za panowania Asarhaddona, to nie można się dziwić uprowadzeniu go do Babilonu, którego odnową Asarhaddon tak bardzo się pysznił. Warto jednak zaznaczyć, że Asurbanipal, syn Asarhaddona, również wspomina o Manassesie jako swoim lenniku.

„Sześćdziesiąt pięć lat”. Podczas odbudowy świątyni w Jerozolimie niektórzy nieizraelscy mieszkańcy kraju powiedzieli o sobie, że zostali sprowadzeni do Samarii przez „Asarhaddona, króla Asyrii” (Ezd 4:2). Zdaniem niejednego komentatora okoliczność, że przesiedlanie ludzi z Samarii i do niej trwało aż do jego panowania, pozwala wyjaśnić okres „sześćdziesięciu pięciu lat”, wspomniany w Izajasza 7:8 w związku ze spustoszeniem Efraima (mającego stolicę w Samarii). Owe 65 lat mogło obejmować czas dzielący panowanie Tiglat-Pilesera III (który rozpoczął deportacje z północnego królestwa izraelskiego krótko po wypowiedzeniu proroctwa przez Izajasza) od panowania Asarhaddona, kiedy to dopełniło się ‛roztrzaskiwanie’ Efraima, ‛tak iż przestał być ludem’.

Podbój Egiptu. Najwybitniejszym osiągnięciem militarnym Asarhaddona był podbój Egiptu — pokonanie egipskiej armii dowodzonej przez etiopskiego władcę Tirhakę (nazwanego w 2Kl 19:9 „królem Etiopii”) oraz zdobycie Memfis. Na tej podstawie Asarhaddon do swych licznych tytułów dodał i ten: „Król królów Egiptu”.

Chociaż Asarhaddon podzielił Egipt na okręgi i nad książętami tych okręgów ustanowił asyryjskich namiestników, po paru latach wybuchło powstanie. Wyruszył więc na drugą wyprawę, by stłumić bunt, ale zmarł po drodze w Charanie. W swoich inskrypcjach chełpił się: „Jestem potężny, jestem wszechpotężny, jestem herosem, jestem gigantem, jestem olbrzymi” (Ancient Records of Assyria and Babylonia, t. II, s. 226). Okazało się jednak, iż jak wszyscy niedoskonali ludzie był niewolnikiem grzechu oraz śmierci, która wtedy się o niego upomniała (por. Ps 146:3, 4; Kzn 9:4; Rz 5:21).

Przed śmiercią Asarhaddon zadbał o to, by sukcesja odbyła się bez przeszkód; ogłosił swego syna Asurbanipala następcą tronu, a innego syna, Szamaszszumukina, wyznaczył na króla Babilonii. I rzeczywiście, po śmierci Asarhaddona kolejnym władcą Asyrii został Asurbanipal.

Imię to pojawia się w spisanym po aramejsku fragmencie Księgi Ezdrasza (4:10) i najwyraźniej jest skróconą formą imienia asyryjskiego króla Asurbanipala. Końcowe l zostało zamienione na r; podobnie jest w języku perskim, w którym nie ma głoski l. Asenappar przesiedlił mieszkańców Suzy (stolicy Elamu) do Samarii (por. 2Kl 17:24-28). A z historii wynika, że jedynym królem asyryjskim, który mógł dokonać takiej deportacji Elamitów, był Asurbanipal.

Asurbanipal był synem Asarhaddona (Ezd 4:2) i wnukiem Sancheriba. Żył współcześnie z judzkim królem Manassesem (716-662 p.n.e.), którego wspomniał imiennie na swym graniastosłupie wśród ok. 20 królów płacących daninę Asyrii (por. 2Kn 33:10-13). Za jego panowania Asyria znajdowała się u szczytu potęgi. Asurbanipal najprawdopodobniej został wyznaczony na następcę tronu asyryjskiego trzy lub cztery lata przed objęciem władzy po śmierci ojca. Koronę Babilonu otrzymał jego brat Szamaszszumukin.

Asurbanipal stłumił powstanie w Egipcie, zdobywając i łupiąc Teby (No-Amon; por. Nah 3:8-10). Później prowadził długą wojnę ze swym bratem, królem Babilonu, a po podporządkowaniu sobie Babilonu zburzył Suzę, stolicę Elamu. Podbój ten jest historyczną podstawą do utożsamiania go z Asenapparem z Ezdrasza 4:9, 10.

Niemniej Asurbanipal jest najbardziej znany ze swego zamiłowania do literatury, cechy dość nietypowej u siejących grozę władców asyryjskich. W wyniku wykopalisk prowadzonych od r. 1845 odkryto wielką bibliotekę założoną przez Asurbanipala w Niniwie, zawierającą ok. 22 000 glinianych tabliczek pokrytych pismem klinowym. Owe tysiące tekstów oprócz zaklęć, modlitw i hymnów obejmują rozprawy historyczne, geograficzne, astronomiczne, tablice matematyczne, przepisy medyczne i gramatyczne, a także różne dokumenty prawne, np. kontrakty czy umowy dotyczące sprzedaży lub pożyczki. Uważa się je za cenne źródło informacji o Asyrii.

Córka Potifery — egipskiego kapłana z On — którą faraon dał za żonę Józefowi. Matka Manassesa i Efraima (Rdz 41:45, 50-52; 46:20).

Czarna lub brunatna substancja, w odniesieniu do której używa się trzech hebrajskich słów. Dwa z nich oznaczają formy o różnej twardości: zéfet („smoła”) to postać płynna, a chemár („asfalt”) to forma stała. Trzecie słowo, kòfer, tłumaczone na „smoła”, wskazuje na sposób użycia — do pokrywania drewna (zob. SMOŁA). Wodoodporne właściwości asfaltu były znane już przed potopem, gdyż Noemu polecono w związku z budową arki ‛powlec ją smołą wewnątrz i na zewnątrz’ (Rdz 6:14).

Skrzynka z papirusu, w której umieszczono Mojżesza wśród trzcin nad brzegiem Nilu, była powleczona „asfaltem oraz smołą” (Wj 2:3). Budowniczowie Babilonu wiedzieli, że asfalt nie tylko jest wodoodporny, ale też ma dobre właściwości spajające, toteż używali go jako zaprawy łączącej wypalane cegły (Rdz 11:3).

Na nizinie Siddim, położonej w okolicy Morza Martwego niedaleko Sodomy i Gomory, było kiedyś „wiele dołów z asfaltem” (Rdz 14:10). Nawet dziś morze to wyrzuca czasem na brzeg bryły asfaltu, co może wskazywać, iż Siddim znajduje się obecnie pod jego wodami. Asfalt jest substancją palną i dlatego Izajasz prorokował, że ziemia edomska „będzie jak płonąca smoła” (Iz 34:9).

(„uczyniony przez Boga”).

Symeonita, przodek naczelnika Jehu, żyjącego w czasach króla Ezechiasza (1Kn 4:35, 38, 41).

Głowa pewnego rodu netynejczyków, którzy w 537 r. p.n.e. wrócili z niewoli babilońskiej do Jerozolimy razem z Zerubbabelem (Ezd 2:1, 50). Ród ten nie występuje w analogicznym spisie w Nehemiasza 7:52.

Jeden z dziesięciu synów Hamana (Est 9:7, 10; zob. HAMAN).

Potomek Manassesa, który został głową rodziny Asrielitów. Liczb 26:29-31 wskazuje, że był on prawnukiem Manassesa przez Machira i jego syna Gileada. Według 1 Kronik 7:14 Asriel był synem Manassesa, którego urodziła mu jego syryjska nałożnica. Jednakże we fragmencie będącym najwyraźniej wtrąceniem zaraz potem powiedziano: „Urodziła ona Machira, ojca Gileada”.