używane przez Izraelitów (Lb 10:2), a także wykorzystano go przy budowie przybytku (Wj 26:19, 21, 25, 32; 27:10, 11, 17) i w świątyni Salomona (1Kn 28:15-17). Sporządzano z niego również bożki (Wj 20:23; Oz 13:2; Hab 2:19; Dz 19:24).

Srebro było wysoko cenione przez wszystkie starożytne narody (2Sm 8:10, 11; 2Kn 9:14). Jednak w Jerozolimie pod panowaniem Salomona nawet złoto stało się tak powszechne, że srebro uważano „po prostu za nic” — było „jak kamienie” (1Kl 10:21, 27; 2Kn 9:20; por. Dn 2:32). Co trzy lata statki przywoziły jego ładunek z Tarszisz (najwyraźniej w Hiszpanii, będącej do dziś producentem srebra) (1Kl 10:22; 2Kn 9:21; Jer 10:9; Eze 27:12).

O wiele bardziej niż srebro, które ma przemijającą wartość, należy cenić mądrość, karcenie i zrozumienie, pochodzące od Jehowy (Prz 3:13, 14; 8:10, 19; 16:16). W Piśmie Świętym srebro ma też różne znaczenia symboliczne (Kzn 12:6; Iz 60:17; Dn 2:32; 1Ko 3:12).

Zobacz GNIEW.

(„kłos”).

Członek zboru chrześcijańskiego w Rzymie ok. 56 r. n.e.; Paweł nazwał go ‛swym umiłowanym’ i przesłał mu pozdrowienia (Rz 16:9).

Łacińskie słowo stadium, będące odpowiednikiem greckiego wyrazu stádion, oznacza miarę długości, która wynosiła 625 stóp rzymskich (185 m), czyli ¹⁄8 mili rzymskiej (równej 1479,5 m) (Obj 14:20; 21:16). Rzymskie stadium było równe attyckiemu stadionowi. W 1 Koryntian 9:24 słowo stádion oddano przez „wyścig”, gdyż greckie zawody rozgrywano na torze o długości jednego stadionu. Bieżnia w Olimpii miała jednak długość 192 m.

Zobacz ŻŁÓB, STAJNIA.

Krople stakte, określane hebrajskim wyrazem natáf, wchodziły w skład kadzidła przeznaczonego wyłącznie do świętych celów (Wj 30:34). Pokrewny hebrajski czasownik znaczy „kropić” (Sdz 5:4). W greckiej Septuagincie użyto słowa stakté (od gr. czasownika stázo, czyli „kropić”), co znaczy „olejek mirrowy”. A zatem określenia hebrajskie i greckie wskazują na aromatyczną wydzielinę z jakiegoś żywicznego drzewa. W łacińskiej Wulgacie występuje słowo stacte.

Nie ma pewności, z jakiego drzewa pochodziła ta substancja. Niektórzy uważają, że chodzi o ambrowiec wschodni (Liquidambar orientalis) albo o drzewo mastyksowe, zwane też pistacją kleistą (Pistacia lentiscus).

Przejście w stan spoczynku oznacza całkowite lub częściowe zaprzestanie wykonywania zawodu.

Przydzielając członków plemienia Lewiego (poza kapłańską rodziną Aarona) do usługiwania przy namiocie spotkania pod nadzorem kapłanów, Jehowa powziął dla ich dobra pewne miłosierne postanowienie. Polecił Mojżeszowi: „Oto, co się odnosi do Lewitów: Od dwudziestu pięciu lat wzwyż przyjdzie on, by wejść do grona usługujących w namiocie spotkania. Lecz po skończeniu pięćdziesięciu lat odejdzie z grona usługujących i już nie będzie pełnił służby. I będzie usługiwał swym braciom w namiocie spotkania przy wywiązywaniu się z tego obowiązku, lecz nie wolno mu pełnić żadnej służby” (Lb 8:23-26; 1Kn 23:3).

W 4 rozdz. Liczb opisano zorganizowanie służby tych Lewitów. Powiedziano też, że byli spisywani w wieku od 30 do 50 lat.

Ustawianie, składanie i transportowanie namiotu spotkania wymagało ciężkiej pracy. Każda z 96 srebrnych podstaw z gniazdem pod ramy ważyła jeden talent (ok. 34 kg); poza tym były cztery podstawy pod słupy ustawione między Miejscem Świętym a Najświętszym, prawdopodobnie tej samej wagi, oraz pięć miedzianych podstaw pod słupy znajdujące się u wejścia do przybytku (Wj 26:19, 21, 25, 32, 37; 38:27). Z kolei 48 ram (po 4,5 m długości, 67 cm szerokości) wykonano z wąskosłoistego, ciężkiego drewna akacjowego i pokryto złotem (Wj 26:15-25, 29). Złotem były też pokryte poprzeczki biegnące po bokach i z tyłu przybytku (Wj 26:26-29). Wszystkie te elementy musiały być ciężkie. Do tego dochodziły nakrycia ze skór foczych i baranich, z koziej sierści i z lnu, a także lniane zasłony dziedzińca, jego słupy i podstawy z gniazdem, paliki namiotowe itd. A zatem dbanie o przybytek wymagało dużego wysiłku fizycznego (Wj 26:1-14; 27:9-19). Co prawda do transportowania wspomnianych przedmiotów służyło sześć wozów, ale stół na chleby pokładne, złoty świecznik oraz pokryty miedzią ołtarz do składania ofiar noszono na ramionach (Arkę Przymierza nosili tylko kapłani) (Wj 25:10-40; 27:1-8; Lb 4:9, 10; 7:7-9; Joz 3:15).

Przechodzenie lewitów w stan spoczynku najwyraźniej służyło jeszcze jednemu celowi — dzięki temu zadania w sanktuarium (gdzie była potrzebna tylko ograniczona liczba pomocników, zwłaszcza w okresie funkcjonowania namiotu spotkania, czyli przybytku) mogli wykonywać wszyscy spośród tego grona. Natomiast kapłani, Lewici z rodu Aarona, nie przechodzili w stan spoczynku.

Jak się wydaje, lewici między 25 a 30 rokiem życia odbywali coś w rodzaju pięcioletniego szkolenia. Być może byli zwolnieni od cięższych obowiązków, które wykonywali mężczyźni w sile wieku, czyli mający ukończone 30 lat (zob. WIEK). Kiedy później Arkę na stałe umieszczono na górze Syjon (a w planach już była budowa świątyni), skończyła się ciężka praca przy noszeniu przybytku. Dlatego Dawid postanowił, że lewici będą zaczynać służbę w wieku 20 lat. Z pewnością wpłynęła na to okoliczność, że w świątyni miało się pojawić wiele dodatkowych zadań (1Kn 23:24-27).

Lewici, którzy w wieku 50 lat odchodzili w stan spoczynku, nie byli całkowicie odsuwani od służby. Wciąż mogli dobrowolnie ‛usługiwać swym braciom w namiocie spotkania przy wywiązywaniu się z tego obowiązku’ (Lb 8:26). Prawdopodobnie służyli radą i pomagali wykonywać lżejsze zadania, natomiast byli zwolnieni z cięższych prac. Poza tym dalej pouczali lud o Prawie Bożym (Pwt 33:8-10; 2Kn 35:3). Ci, którzy mieszkali w miastach schronienia, udzielali pomocy przybywającym tam uciekinierom.

Służba chrześcijańska. Duchowi „bracia” i naśladowcy Jezusa Chrystusa zostali nazwani „królewskim kapłaństwem” (Heb 2:10-12; 1Pt 2:9). Dla nich nie przewidziano przejścia w stan spoczynku. Apostoł Paweł pełnił służbę aż do śmierci; czynił to nawet jako więzień (Dz 28:30, 31; 2Tm 4:6, 7). Piotr też był aktywny do końca życia (2Pt 1:13-15). A Jan ok. 98 r. n.e., gdy był już w bardzo podeszłym wieku, spisał Ewangelię i trzy natchnione listy.

„Wielka rzesza”, którą Jan ujrzał po wizji 144 000 „opieczętowanych”, pełni świętą służbę dla Boga „dniem i nocą”, czyli nieustannie. A zatem dla żadnego chrześcijanina nie przewidziano odpoczynku od służenia Bogu (Obj 7:4, 9, 15).

Bezżenność, niezamężność. Na początku, po stworzeniu Adama, „Jehowa Bóg przemówił: ‚Człowiekowi nie jest dobrze pozostawać samemu. Uczynię dla niego pomoc jako jego uzupełnienie’” (Rdz 2:18, 21-24). Od tamtej pory małżeństwo było dla ludzi czymś naturalnym, a osoby żyjące w stanie wolnym należały do wyjątków i z reguły miały ku temu jakiś szczególny powód (zob. MAŁŻEŃSTWO).

Jedną z takich osób był Jeremiasz. Bóg polecił mu, żeby się nie żenił i nie wydawał na świat potomstwa, ponieważ jego naród czekały niezwykle ciężkie czasy, w których dzieci miały być bezlitośnie zabijane przez okrutnych zdobywców (Jer 16:1-4). W stanie wolnym żyła też córka Jeftego. Z szacunku dla ślubu złożonego przez ojca dobrowolnie zrezygnowała z zamążpójścia i całkowicie poświęciła się służbie w domu Bożym (Sdz 11:34-40).

Zdaniem apostoła Pawła stan wolny ma wiele zalet — pod warunkiem że nie jest wymuszony, że dana osoba nie ‛płonie namiętnością’, bo to narażałoby ją na rozpustę. Kto nie wstępuje w stan małżeński, ten ‛czyni lepiej’, gdyż może służyć Bogu „bez rozpraszania uwagi” (1Ko 7:1, 2, 8, 9, 29-38; 9:5). Łukasz wspomina, iż cztery córki ewangelizatora Filipa były „dziewicami, które prorokowały”, choć nie wiadomo, czy później nie wyszły jednak za mąż (Dz 21:8, 9).

Chrystus Jezus, tak jak Jeremiasz, nigdy się nie ożenił. Rozmawiając z uczniami na temat tego, czy stan wolny jest lepszy od małżeństwa, powiedział: „Nie wszyscy czynią miejsce dla tej wypowiedzi, lecz tylko ci, którzy mają dar. Są bowiem (...) eunuchowie, którzy się sami uczynili eunuchami ze względu na królestwo niebios. Kto może uczynić temu miejsce, niech temu miejsce uczyni” (Mt 19:10-12).

Stan wolny rzeczywiście jest darem, który zapewnia danej osobie większą miarę wolności. Jezus posłużył się tu przenośnią. Mężczyźni, o których powiedział, iż ‛czynią się eunuchami’, nie poddają się literalnej kastracji, lecz dobrowolnie postanawiają w swym sercu, że będą przejawiać panowanie nad sobą i zachowają bezżenność — na całe życie lub przez jakiś czas.

Pismo Święte w żaden sposób nie uzasadnia jednak celibatu głoszonego i praktykowanego w niektórych wyznaniach. Zapowiedziało nawet, że „w późniejszych czasach niektórzy odpadną od wiary” i będą ‛zabraniać zawierania związków małżeńskich’ (1Tm 4:1-3). Warto zauważyć, iż apostołowie na ogół byli żonaci (1Ko 9:5). Osoby ‛mające dar’ stanu wolnego pielęgnują go nie dlatego, że złożyły ślub celibatu, lecz dlatego, że pragną i potrafią wykorzystywać swą sytuację do pełnienia służby dla Boga.

Odpowiednik hebrajskiego słowa zakén i greckiego presbýteros, określający nie tylko człowieka w podeszłym wieku (Rdz 18:11; Pwt 28:50; 1Sm 2:22; 1Tm 5:1, 2) lub starszą z dwóch osób (Łk 15:25), ale także mężczyznę, któremu powierzono pewną władzę i odpowiedzialność w jakiejś społeczności bądź narodzie. W Pismach