w wytwarzaniu krwi. Produkuje krwinki czerwone (przenoszące tlen), płytkowe (niezbędne w procesie krzepnięcia krwi), a także znaczną część krwinek białych (broniących organizm przed infekcjami). Jako narząd krwiotwórczy, szpik ma bezpośredni wpływ na nasze zdrowie i siły witalne. Dlatego Hiob słusznie mówił o dobrze odżywionym i zdrowym człowieku, że ‛szpik jego kości jest nawilżany’ (Hi 21:24).

Izraelici najwyraźniej jedli szpik zwierzęcy (por. Mi 3:2, 3). Ma on bardzo dużą wartość odżywczą, jest bowiem bogaty w białko, tłuszcze i żelazo. Nic więc dziwnego, że uczta wyprawiona przez Jehowę dla wszystkich ludów miała obejmować symboliczne „potrawy obficie nasączone oliwą, pełne szpiku” (Iz 25:6).

W Hebrajczyków 4:12 „słowo Boże” przyrównano do broni, która jest ostrzejsza niż wszelki miecz obosieczny — może ono wnikać w myśli i pobudki człowieka, przenikać go niejako aż do samego wnętrza kości, do szpiku.

(hebr. nerd; gr. nárdos).

Mała aromatyczna roślina (Nardostachys jatamansi) z Himalajów. Na ogół uważa się, że właśnie z jej łodygi i korzeni uzyskiwano nard lub szpikanard, o którym wspomina Biblia (PnP 1:12; 4:13, 14; Mk 14:3). Roślina ta ma charakterystyczne pęki czarnych, pokrytych włoskami łodyg o długości ok. 5 cm, które wyrastają prosto z korzenia. W górnej części rosną liście, a na szczycie — różowe kwiaty.

Żeby zachować aromat nardu, wonnego olejku o czerwonym zabarwieniu, wlewano go do szczelnie zamykanych pojemniczków z alabastru — miękkiego, podobnego do marmuru jasnego kamienia, nazwanego tak od miasta Alabastron w Egipcie, gdzie wyrabiano z niego naczynia. Funt wonnego olejku, „prawdziwego nardu”, który Maria wylała z alabastrowego naczynia na głowę i stopy Jezusa Chrystusa ‛ze względu na jego pogrzeb’, wyceniono na 300 denarów, czyli mniej więcej równowartość rocznych zarobków (Mk 14:3-9; Mt 20:2; Jn 12:3-8). Okoliczność, iż ten wonny olejek był tak kosztowny, wskazuje, że mógł pochodzić z dalekich Indii.

Srebrzystobiały osad z igiełek lodu, powstały w wyniku bezpośredniej kondensacji pary wodnej w temperaturze poniżej 0°C. Kryształki lodu są wydłużone, mają kształt igieł i na ogół ustawione są prostopadle do powierzchni przedmiotu, na którym się tworzą, przy czym najliczniej występują wzdłuż jego krawędzi. Wilgoć zawarta w powietrzu zamarza bez przechodzenia przez stan ciekły i osadza się na drzewach oraz innych roślinach i przedmiotach; zazwyczaj dzieje się to w nocy. Często pojawia się na oknach.

Jehowa wspomniał Hiobowi o „szronie nieba”, niewątpliwie dlatego, że powstaje on z wilgoci zawartej w atmosferze (Hi 38:29). Psalmista napisał o Jehowie: „Szron rozsypuje jak popiół” (Ps 147:16). Jehowa tworzy szron równie łatwo, jak człowiek rozsypuje ręką popiół. Szron pokrywa drzewa, trawę i domy niczym popiół rozrzucony nad nimi niewidzialną ręką Jehowy.

W Wyjścia 16:14 tak opisano mannę, której Jehowa dostarczał Izraelitom podczas ich 40-letniej wędrówki przez pustkowie: „Warstwa rosy wyparowała, a oto na powierzchni pustkowia było coś w postaci drobnych płatków, drobniutkich niby szron na ziemi”.

W Biblii stosunkowo mało uwagi poświęcono sztukom plastycznym. Jednakże życie człowieka nie rozpoczęło się w szczerym polu, lecz w rajskim ogrodzie, gdzie drzewa nie tylko dawały pokarm, ale też były „ponętne dla wzroku” (Rdz 2:9). Ludzie zostali obdarzeni zmysłem estetycznym, a dzieła stwórcze — kwiaty, drzewa, góry, doliny, jeziora, wodospady, ptaki i inne zwierzęta, jak również sam człowiek — dostarczają licznych przykładów niedościgłego piękna oraz mistrzowskiego zaprojektowania i wykonania, czym przysparzają chwały swemu Stwórcy (Ps 139:14; Kzn 3:11; PnP 2:1-3, 9, 13, 14; 4:1-5, 12-15; 5:11-15; Rz 1:20). Omawiane tu pojęcie sztuki zasadniczo obejmuje przedstawianie dzieł stwórczych przy użyciu rozmaitych materiałów i środków wyrazu.

Biblia wspomina, że już w czasach Abrahama podarowano Rebece „złoty kolczyk do nosa”, złote bransoletki i inne przedmioty ze złota i srebra (Rdz 24:22, 53). W „grobach królewskich” w mieście Ur, gdzie kiedyś mieszkał Abraham, znaleziono wiele kunsztownych ozdób, których wykonanie wymagało szczególnych zdolności artystycznych. Jednakże sporo dzieł sztuki odnalezionych podczas wykopalisk archeologicznych w Iraku, Izraelu, Egipcie i sąsiednich krajach ma jakiś związek z bałwochwalczym kultem religijnym lub wyniosłymi władcami, co świadczy o tym, że twórczość artystyczna została wypaczona bardzo wcześnie.

Różnorodne materiały. Wydaje się, że już w II tysiącleciu p.n.e. Egipcjanie i być może także Fenicjanie wytwarzali szkło. Ale jeszcze wcześniej produkowali je mieszkańcy Mezopotamii; znaleziono tam przedmioty wykonane ze szkła wysokiej jakości, datowane na III tysiąclecie p.n.e. O tym, że