do całej ludzkości, zwłaszcza z punktu widzenia Boga (Rdz 6:12; Iz 66:16; Łk 3:6), a czasami też do zwierząt (Rdz 7:16, 21). Materialne ciało Biblia często przeciwstawia Bogu, który jest Duchem — podkreślając w ten sposób znikomość człowieka (Rdz 6:3; 2Kn 32:8; Ps 56:4). Jednakże Jehowa, choć tak bardzo góruje nad ludźmi, uwzględnia ich stan i w postępowaniu z nimi kieruje się bezmierną życzliwością, cierpliwością i miłosierdziem (Ps 78:39; por. Ps 103:13-15; 1Pt 1:24, 25).

Słowa basár i sarks mogą się odnosić także do jakiegoś organu, zwłaszcza do męskich narządów rozrodczych. W Kapłańskiej 15:2 powiedziano: „Jeśli u jakiegoś mężczyzny nastąpi wyciek z narządu płciowego [dosł. „z jego ciała”; por. BT], jego wyciek jest nieczysty” (por. Rdz 17:11; Wj 28:42; Ef 2:11; Kol 2:13).

Powołani do życia w niebie. Jak wyjaśnia apostoł Piotr, ludzie powołani na współdziedziców Chrystusa staną się „współuczestnikami Boskiej natury”, tzn. zostaną obdarzeni życiem duchowym w niewidzialnych niebiosach (2Pt 1:4). Wymaga to ‛przemienienia’ ich fizycznych ciał, ponieważ „ciało i krew nie mogą odziedziczyć królestwa Bożego ani skażenie nie dziedziczy nieskażoności” (1Ko 15:50-54).

Niedoskonałość ludzka. W Biblii słowo „ciało” często symbolizuje niedoskonały stan ‛poczętych w grzechu’ ludzi, potomków zbuntowanego Adama (Ps 51:5; Rz 5:12; Ef 2:3). O osobach starających się służyć Bogu powiedziano, że ich ‛duch [siła pochodząca z symbolicznego serca i skłaniająca do działania] jest ochoczy, ale ciało słabe’ (Mt 26:41). Słudzy Boży toczą więc ciągłą walkę — duch święty skłania ich ku prawości, ale grzeszne ciało stawia opór i skłania ich do spełniania typowo cielesnych uczynków (Rz 7:18-20, 23; Gal 5:17). W Galatów 5:19-23 te uczynki grzesznego ciała przeciwstawiono owocom ducha.

Apostoł Paweł mówi również, że Prawo nadane Izraelowi za pośrednictwem Mojżesza „było słabe z powodu ciała” — niedoskonałego ciała tych, którzy mu podlegali. Oczywiście samo Prawo, obejmujące kapłaństwo Aaronowe, miało charakter duchowy, pochodziło od Boga. Ale ‛cielesnych, sprzedanych grzechowi’ ludzi nie prowadziło do uznania za prawych, lecz do potępienia (Rz 7:14; 8:3; Heb 7:28). Arcykapłani z rodu Aarona nie byli w stanie złożyć odpowiedniej ofiary za grzech (Heb 7:11-14, 23; 10:1-4).

Pisząc, że ciało „nie jest podporządkowane prawu Bożemu ani w rzeczywistości być nie może”, apostoł Paweł nie twierdził, iż każdy, kto ma materialne ciało, musi być grzeszny. Przecież Jezus Chrystus, będąc ‛współuczestnikiem krwi i ciała’, stał się „podobny do swych ‚braci’”. Mimo to pozostał „niewinny, nieskalany, oddzielony od grzeszników” — był ‛wypróbowany pod każdym względem, ale bez grzechu’ (Rz 8:7; Heb 2:14, 17; 4:15; 7:26). Jehowa dowiódł więc, że ciało ludzkie może być bezgrzeszne. „Posyłając własnego Syna w podobieństwie grzesznego ciała i w związku z grzechem, potępił grzech w ciele” (Rz 8:3). W przyszłości dzięki ofierze Chrystusa wszyscy wierzący osiągną stan doskonałości i w doskonały sposób będą przestrzegać sprawiedliwych praw Bożych (Obj 21:4).

Ewę do popełnienia grzechu skłoniło m.in. „pragnienie ciała”. Diabeł chciał wykorzystać to pragnienie również do tego, by zwieść Chrystusa, ale poniósł porażkę (1Jn 2:16; Rdz 3:6; Łk 4:1-4). Jeżeli naśladowcy Jezusa poddają się pod wpływ ducha Bożego i korzystają z niezasłużonej życzliwości Jehowy, mogą odnieść zwycięstwo nad grzesznym ciałem (Rz 8:1-4; Gal 5:16, 22-26).

Nie walczą z „krwią i ciałem”. Ludzie wierzący poznają zamierzenia Boże nie dzięki cielesnemu rozumowaniu, ale dzięki duchowi Jehowy, który zapewnia im przewodnictwo (Mt 16:17; 1Ko 2:9, 14; Ef 3:5). W związku z tym nie prowadzą swego chrześcijańskiego ‛boju według tego, czym są w ciele’ — nie walczą z ludźmi ani nie używają materialnej broni. Toczą walkę „z zastępem niegodziwych duchów w miejscach niebiańskich” (2Ko 10:3, 4; Ef 6:12). Nie ‛czynią ciała swoim ramieniem’, lecz pokładają ufność w Jehowie, który jest istotą duchową (Jer 17:5; 2Ko 3:17). Z Jego pomocą starają się oczyścić „z wszelkiego skalania ciała i ducha”. Dlatego Bóg nie osądza ich na podstawie tego, czym są w ciele (jak to najczęściej robią ludzie), ale na podstawie ich stanu duchowego (2Ko 5:16, 17; 7:1; 1Ko 4:3-5; 1Pt 4:6; zob. DUCH; DUSZA; UZNANIE ZA PRAWEGO).

Zobacz hasła dotyczące poszczególnych części ciała.

Stan, w którym w organizmie kobiety rozwija się dziecko — od chwili zapłodnienia do porodu.

Kiedy Jehowa polecił Adamowi i Ewie, żeby ‛byli płodni i stali się liczni oraz napełnili ziemię’, wskazał, iż ciąża miała stanowić nieodłączny element życia kobiety (Rdz 1:28). Gdy ludzie utracili doskonałość, Bóg zapowiedział nasilenie ‛boleści brzemienności’ (Rdz 3:16; zob. BÓLE PORODOWE). Hebrajskie słowo haráh znaczy „począć; stać się brzemienną” (1Kn 4:17; 7:23). W języku greckim myśl tę najczęściej wyraża idiom „mieć w łonie”, czyli „być brzemienną” (Mt 1:18, 23).

Żydzi uważali dzieci, zwłaszcza chłopców, za błogosławieństwo (Rdz 29:32-35; 30:5, 6; Ps 127:3; 128:3), natomiast niepłodność — za wstyd i hańbę (Rdz 25:21; 30:1; Łk 1:24, 25). Z tego względu każda mężatka pragnęła zajść w ciążę (1Sm 1:2, 11, 20). Zarodek uznawano za duszę już od momentu zapłodnienia. Dlatego spowodowanie śmierci dziecka w łonie matki karano według zasady „dusza za duszę” (Wj 21:22, 23). A rozpruwanie brzemiennych kobiet przez wrogów uchodziło za szczególnie odrażający akt okrucieństwa (2Kl 8:12; 15:16; Oz 13:16; Am 1:13).

Wprawdzie przy porodzie kobieta odczuwa ból (Ps 48:6; 1Ts 5:3), ale jej udręka jest tymczasowa i przemija wraz z narodzinami dziecka. Tak więc zakończenie ciąży to na ogół bardzo radosny moment (Jn 16:21, 22).

„Biada kobietom brzemiennym”. Zapytany przez apostołów o czas zakończenia systemu rzeczy, Jezus powiedział o ucieczce z Judei i ostrzegł: „Biada kobietom brzemiennym i karmiącym piersią w owe dni!” (Mt 24:19; Mk 13:17; Łk 21:23). O prawdziwości tych słów przekonano się w trakcie oblężenia Jerozolimy oraz jej zagłady w r. 70 n.e. Chociaż kobieta ciężarna może w rozsądnej mierze podróżować i wykonywać rozmaite czynności (Łk 1:39, 56; 2:5), to jednak długa piesza ucieczka przez górzyste okolice byłaby dla niej bardzo ciężka, zwłaszcza gdyby zbliżał się czas porodu. Kiedy Rzymianie oblegli Jerozolimę, dla kobiet brzemiennych i karmiących nastał niezwykle trudny okres. Panował głód, a przecież kobieta w ciąży powinna się dobrze odżywiać. Na przykład z powodu niedoboru wapnia może stracić zęby, ponieważ organizm zużytkowuje go na budowę kości rozwijającego się dziecka. Ciężarne kobiety mogły dodatkowo cierpieć z powodu silnych uczuć macierzyńskich. Patrzyły na konające z głodu niemowlęta i zdawały sobie sprawę, że niedługo taki los spotka ich własne dzieci. Józef Flawiusz tak pisał o sytuacji w oblężonej Jerozolimie: „Nie było litości ani dla siwizny, ani dla małych dzieci. Te [powstańcy] podnosili ciągnąc za kęs, którego się trzymały, i potrząsali nimi, dopóki nie upadły na ziemię” (Wojna żydowska, V, X, 3 [433, 434]; por. Łk 23:29).

Znaczenie przenośne. Wzmianki o ciąży i następujących po niej narodzinach wielokrotnie występują w Biblii w przenośniach. Na przykład o niewiernych Izraelitach czytamy, że utracili uznanie Boże, bo ‛poczęli niedolę i zrodzili krzywdę’ (Iz 59:2-8; por. Ps 7:14). Najpierw więc w swych umysłach i sercach niejako poczęli ‛szkodliwe myśli’ oraz niewłaściwe pragnienia — pozwolili, by się tam pojawiły i zagnieździły. W rezultacie musiały się zrodzić ‛szkodliwe dzieła’ (por. Jak 1:14, 15).

W innym miejscu prorok Izajasz napisał o Izraelitach, że przypominali kobietę krzyczącą w bólach porodowych i wołali do Boga: „Takimi staliśmy się my z twego powodu, Jehowo. Staliśmy się brzemienni, doznawaliśmy boleści; niejako urodziliśmy wiatr. Nie zapewniamy tej ziemi prawdziwego wybawienia i nie rodzą się mieszkańcy żyznej krainy” (Iz 26:17, 18). Być może chodziło o to, że choć Izraelici korzystali z błogosławieństwa Bożego (por. Iz 26:15) i mieli widoki na zostanie „królestwem kapłanów i narodem świętym” (Wj 19:6), to wciąż nie mogli się doczekać obiecanego Potomka, przez którego miały na nich spłynąć wszystkie zapowiedziane dobrodziejstwa (Rdz 22:15-18). Podejmowane na własną rękę próby zapewnienia sobie wybawienia spełzały na niczym — Izraelici jako naród nie byli w stanie uwolnić się z „niewoli skażenia”, z powodu której całe stworzenie „wespół wzdycha i wespół doznaje boleści” (Rz 8:19-22; por. 10:3; 11:7). Po babilońskim podboju ziemia „zwiędła”, ponieważ splugawili ją ludzie, którzy złamali przymierze z Bogiem. W rezultacie ‛ubyło mieszkańców tej ziemi’ (Iz 24:4-6).

Natomiast gdy Jehowa przywiódł swój lud z wygnania, spowodował, że Jerozolima przypominała kobietę, która za sprawą swego męża zaszła w ciążę i urodziła licznych synów (Iz 54:1-8).

Apostoł Paweł powołał się na proroctwo z 54 rozdz. Izajasza i odniósł je do „Jerozolimy górnej”, która — jak powiedział — ‛jest wolna i jest naszą matką’ (Gal 4:26, 27). Stanowi to klucz do zrozumienia wizji z Objawienia 12:1-5. Opisana w niej niebiańska „niewiasta” stała się brzemienna i urodziła „syna, mężczyznę, który ma paść wszystkie narody rózgą żelazną”. Pasienie narodów żelazną rózgą ściśle wiąże się z mesjańskim Królestwem Bożym. A zatem owa wizja musi się odnosić do narodzin tego Królestwa, zwłaszcza że po nieudanym ataku Szatana na to nowo narodzone „dziecko” rozległo się w niebie wołanie: „Teraz nastało wybawienie i moc, i królestwo naszego Boga, i władza jego Chrystusa” (Obj 12:10). Udręka, jaką znosiła niebiańska „niewiasta” przed porodem, przywodzi na myśl „bóle porodowe” wspomniane przez Pawła w Galatów 4:19. Wyrażenie to dotyczy usilnego pragnienia, by sprawy przybrały oczekiwany obrót (w tym wypadku — by współwyznawcy Pawła z Galacji stali się dojrzałymi chrześcijanami).

Sługa należący do domu Saula. Zapytany przez Dawida, opowiedział mu o istnieniu Mefiboszeta, kulawego syna Jonatana. Król sprowadził Mefiboszeta do Jerozolimy i polecił Cibie, by