do podążania drogą mądrości (Prz 23:15, 16, 19; 28:26), a sprawiedliwe przykazania i prawa niejako wypisał „na tablicy swego serca” (Prz 2:2, 10; 7:1-3).

Rola doświadczenia i właściwego towarzystwa. Mądrość w dużym stopniu zależy od doświadczenia. Nawet Jezus, dorastając, robił postępy w mądrości (Łk 2:52). Mojżesz powołał na naczelników „mężów mądrych i roztropnych oraz doświadczonych” (Pwt 1:13-15). Można co prawda nabyć pewnej miary mądrości, kiedy ponosi się karę lub obserwuje jej wymierzanie (Prz 21:11), ale lepszą i szybszą drogą do mądrości jest korzystanie z doświadczenia tych, którzy już ją posiedli, oraz przebywanie raczej w ich towarzystwie niż wśród „niedoświadczonych” (Prz 9:1-6; 13:20; 22:17, 18; por. 2Kn 9:7). Taką mądrością częściej się odznaczają osoby starsze wiekiem, zwłaszcza gdy widać, że poddają się kierownictwu ducha Bożego (Hi 32:7-9). Dobitnie dowodzą tego wydarzenia z czasów króla Rechoboama (1Kl 12:5-16). Jednakże „lepszy jest młodzieniec ubogi, a mądry niż król stary, a głupi, który się nie nauczył wystarczająco dużo, by dalej przyjmować ostrzeżenia” (Kzn 4:13-15).

Mądre rady i sędziowskie orzeczenia starszych były ogłaszane w bramie miejskiej, do której często przylegał plac (por. Prz 1:20, 21; 8:1-3). W tym otoczeniu zazwyczaj nie rozbrzmiewał głos głupców (którzy by nagabywali o mądrość czy też sami udzielali nieproszonych rad); ich gadaninę słychać było gdzie indziej (Prz 24:7). Chociaż w towarzystwie mądrych trzeba się liczyć ze skarceniem, a niekiedy nawet ostrą naganą, obcowanie z nimi jest znacznie lepsze niż słuchanie pieśni i śmiechu głupców (Kzn 7:5, 6). Kto się odosabnia, trzymając się własnego, ciasnego poglądu na życie i podążając za swymi samolubnymi pragnieniami, ten w końcu zbacza na manowce i występuje przeciw wszelkiej praktycznej mądrości (Prz 18:1).

Mądrość widoczna w zachowaniu i mowie. Księga Przysłów 11:2 oznajmia, iż „mądrość jest u skromnych”, a Jakub zaleca „łagodność właściwą mądrości” (Jak 3:13). Zazdrość, swarliwość, przechwalanie się albo upór świadczą o braku prawdziwej mądrości i o kierowaniu się mądrością „ziemską, zwierzęcą, demoniczną”. Prawdziwa mądrość jest „usposobiona pokojowo, rozsądna, gotowa okazać posłuszeństwo” (Jak 3:13-18). „W ustach głupiego jest rózga wyniosłości, lecz wargi mądrych będą ich strzegły”. Roztropnie powstrzymują się oni od słów pochopnych, cierpkich lub aroganckich (Prz 14:3; 17:27, 28; Kzn 10:12-14). Z języka i warg mądrego spływa mowa przemyślana, kojąca, miła i pożyteczna (Prz 12:18; 16:21; Kzn 12:9-11; Kol 3:15, 16), która nie podsyca nieporozumień, lecz dąży do uspokojenia i ‛pozyskania dusz’ przez mądre przekonywanie (Prz 11:30; 15:1-7; 16:21-23; 29:8).

Kto staje się „mądry we własnych oczach” i wynosi ponad drugich (nawet ponad Boga), ten wyjdzie na tym gorzej niż głupiec, który przynajmniej nie udaje mędrca (Prz 12:15; 26:5, 12). Tego typu zarozumialcy są zbyt pyszni, by przyjmować uwagi (Prz 3:7; 15:12; Iz 5:20, 21). Paradoksalnie jest to częsta przywara zarówno leniwych, jak i gromadzących bogactwa (Prz 26:16; 28:11; por. 1Tm 6:17). Tymczasem ‛mądry człowiek, który upomina, jest dla słuchającego ucha złotym kolczykiem i ozdobą ze specjalnego złota’ (Prz 25:12). „Upomnij mądrego, a będzie cię miłował” (Prz 9:8; 15:31-33).

W kręgu rodziny. Mądrością buduje się dom — nie tylko budynek, ale też rodzinę i jej szczęśliwe, zgodne życie (Prz 24:3, 4; por. Ps 104:5-24; Prz 3:19, 20). Mądrzy rodzice nie rezygnują z „rózgi” i upomnień, lecz radą i karnością chronią swe dzieci przed zejściem na złą drogę (Prz 29:15). Mądra żona wielce się przyczynia do powodzenia i szczęścia rodziny (Prz 14:1; 31:26). Mądre dzieci, które akceptują rodzicielską dyscyplinę, przysparzają rodzinie radości i szacunku, chronią ją przed zarzutami bądź oszczerstwami, a także są dla postronnych widomym dowodem mądrości i skuteczności pouczeń swego ojca (Prz 10:1; 13:1; 15:20; 23:24, 25; 27:11).

Zobacz ŻARNA.

Mężczyzna żyjący z kobietą w związku małżeńskim; odpowiedniki tego słowa — hebrajski (ʼisz) i grecki (anér) — oznaczają „człowieka; mężczyznę” (Oz 2:16, przyp. w NW; Rz 7:2, Int). W odniesieniu do męża używane są także inne słowa hebrajskie: ʼadòn („pan”), báʽal („właściciel; pan”) oraz réaʽ („towarzysz; przyjaciel”) (Rdz 18:12; 20:3; Jer 3:20). W Izraelu „mężem” nazywano również mężczyznę zaręczonego, a jego narzeczoną określano mianem „żony” (Mt 1:18-20; Pwt 22:23, 24).

Zaręczyny polegały na tym, że mężczyzna w ramach kontraktu ślubnego składał ojcu lub opiekunom dziewczyny ustaloną opłatę, czyli „cenę kupna” (Wj 22:16, 17). W ten sposób narzeczona stawała się jego własnością (Wj 20:17). Odtąd odnosiło się do niego słowo báʽal, czyli „właściciel; pan” (tłumaczone też na „właściciel, mąż”), a do niej określenie beʽuláh — „będąca własnością jako żona” (Iz 62:4; Rdz 20:3; Pwt 22:22). Jehowa powiedział starożytnym Izraelitom: „Ja bowiem stałem się waszym właścicielem, mężem [forma słowa báʽal]” (Jer 3:14; Iz 62:4, 5; zob. DZIEDZICTWO [Po nadaniu Prawa]).

W czasach patriarchów mąż i ojciec był kapłanem oraz sędzią swej rodziny, a w całych dziejach opisanych w Biblii nieodmiennie cieszył się głębokim szacunkiem (Rdz 31:31, 32; Hi 1:5; 1Pt 3:5, 6; por. Pwt 21:18-21; Est 1:10-21).

Głowa rodziny. Po ślubie kobieta podlega nowemu prawu, „prawu swego męża”, który może ustalać reguły obowiązujące w jego rodzinie (Rz 7:2, 3). Ma być mu podporządkowana jako swej głowie (Ef 5:21-24, 33). On z kolei musi pamiętać, że nie sprawuje władzy absolutnej, bo podlega nadrzędnemu zwierzchnictwu Boga i Chrystusa (1Ko 11:3).

Chociaż mąż jest głową domu, ma ‛oddawać żonie, co się jej należy’, tzn. zaspokajać jej potrzeby seksualne, ponieważ „mąż nie sprawuje władzy nad swoim ciałem, tylko jego żona” (1Ko 7:3-5). Musi też troszczyć się o duchową i materialną pomyślność rodziny (Ef 6:4; 1Tm 5:8).

Pozycja głowy rodziny wiąże się z wielką odpowiedzialnością. Będąc właścicielem żony, mąż musi pamiętać, jak cenna jest ona w oczach Bożych, zwłaszcza jeśli jest chrześcijanką. Powinien ją miłować jak samego siebie, ponieważ stanowi z nią „jedno ciało” (Rdz 2:24; Mt 19:4-6; Ef 5:28, 33).

Mąż ma otaczać żonę taką miłością i troską, z jaką Chrystus odnosi się do zboru (Ef 5:25, 28-30, 33). Musi pamiętać, że kobieta jest „naczyniem słabszym”, darzyć ją szacunkiem i brać pod uwagę jej strukturę fizyczną i emocjonalną oraz okresową niedyspozycję. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy oboje małżonkowie są chrześcijanami, „dziedzicami niezasłużonej łaski życia”. Jeżeli mąż postępowałby inaczej, jego modlitwy mogłyby ‛napotykać przeszkody’ (1Pt 3:7). Gdy żona nie podziela przekonań męża, nie daje mu to podstaw do rozwodu czy separacji. Powinien z nią mieszkać, jeśli ona się na to zgadza, ponieważ w ten sposób może jej pomóc uwierzyć w Chrystusa, a dzieciom — osiągnąć wybawienie (1Ko 7:12, 14, 16; zob. MAŁŻEŃSTWO; OJCIEC; RODZINA).

Rozwód. Prawo Mojżeszowe pozwalało mężczyźnie rozwieść się z żoną, ona jednak nie miała takiej możliwości. Mąż musiał dać jej świadectwo rozwodu (Pwt 24:1-4). Jezus Chrystus wykazał, że przyzwolenie na rozwody było ustępstwem na rzecz Izraelitów, uwzględniającym zatwardziałość ich serc (Mt 19:8). Ale jeśli mężczyzna uwiódł niezaręczoną dziewicę, miał się z nią ożenić (o ile jej ojciec nie wnosił sprzeciwu) i do końca życia nie mógł się z nią rozwieść (Pwt 22:28, 29).

Zarówno Pisma Hebrajskie, jak i Chrześcijańskie Pisma Greckie podkreślają, że mąż może współżyć wyłącznie ze swoją żoną (Prz 5:15-20) i że małżeństwo ma być w poszanowaniu, gdyż rozpustników i cudzołożników osądzi Bóg (Heb 13:4). W czasach patriarchów i po nadaniu Prawa Mojżeszowego Jehowa dopuszczał wielożeństwo i utrzymywanie nałożnic, ale odkąd powstał zbór chrześcijański, mężczyzna może mieć tylko jedną żyjącą żonę (Rdz 25:5, 6; 29:18-28; Pwt 21:15-17; Mt 19:5; Rz 7:2, 3; 1Tm 3:2). Jedyną podstawą do rozwodu i zawarcia ponownego małżeństwa jest „rozpusta” (Mt 19:9; zob. ROZPUSTA).

Znaczenie przenośne. W starożytności Jehowa związał się z Izraelitami przymierzem Prawa, toteż był ich „właścicielem, mężem” (Jer 3:14). Apostoł Paweł nazywa Go Ojcem namaszczonych chrześcijan, Jego duchowych synów, a „Jerozolimę górną” nazywa ich matką, z czego wynika, że Jehowa uważa się za jej Męża (Gal 4:6, 7, 26; por. Iz 54:5).

Jezus Chrystus został przedstawiony jako Małżonek zboru chrześcijańskiego (Ef 5:22, 23; Obj 19:7; 21:2). To porównanie podkreśla jego zwierzchnictwo i serdeczną troskę o zbór. Jezus oddał życie za swą oblubienicę i w dalszym ciągu „karmi” ją i otacza czułą opieką.

Zobacz WIEŻA.

(„jaskinia”).

Miasto (lub okręg) Sydończyków, które nie zostało podbite w trakcie wojennej kampanii Izraelitów pod wodzą Jozuego (Joz 13:2, 4). Proponowane są dwie lokalizacje: wioska Mghairija, leżąca ok. 10 km na pn. wsch. od Sydonu, lub Maghar Dżazzin (arab. „groty Dżazzin”) — zespół jaskiń w wyższej partii gór Liban na wsch. od Sydonu.

Mocarz wojsk Dawida, Chuszatyta (2Sm 23:27). Prawdopodobnie chodzi o tego samego człowieka, który w 2 Samuela 21:18 oraz w 1 Kronik 11:29; 20:4; 27:11 występuje pod imieniem Sibbechaj.

Przydomek nawiązujący do słowa Mechera, które było imieniem przodka bądź nazwą dawnego miejsca zamieszkania Chefera, jednego z mocarzy Dawida (1Kn 11:26, 36). Zdaniem niektórych uczonych „Mecheratyta” może być inną formą określenia „Maakatyta”, pojawiającego się w 2 Samuela 23:34.