Adamowi, praojcu ludzkości, i którym kierował się też Noe, przodek wszystkich żyjących dziś ludzi (zob. SUMIENIE).

W 1 Koryntian 8:7 apostoł Paweł oznajmił, że z braku dokładnej wiedzy chrześcijanin może mieć słabe sumienie. W zależności od czyjejś wiedzy i doświadczenia sumienie bywa dobrym lub złym doradcą (1Tm 1:5; Heb 5:14). Może być skalane i wprowadzać w błąd (Tyt 1:15). Niektórzy często je zagłuszają, aż w końcu zaczyna ono przypominać niewrażliwą bliznę i przestaje być wiarygodnym przewodnikiem (1Tm 4:1, 2).

„Prawo Chrystusowe”. Paweł napisał: „Jedni drugich brzemiona noście i w ten sposób spełnijcie prawo Chrystusowe” (Gal 6:2). Przymierze Prawa co prawda wygasło w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. („skoro bowiem zmienia się kapłaństwo, to z konieczności następuje też zmiana prawa”; Heb 7:12), ale chrześcijan obowiązuje „prawo względem Chrystusa” (1Ko 9:21). Nazwano je także „doskonałym prawem związanym z wolnością”, „prawem wolnego ludu” i „prawem wiary” (Jak 1:25; 2:12; Rz 3:27). Bóg zapowiedział takie nowe prawo za pośrednictwem proroka Jeremiasza, mówiąc o nowym przymierzu i o tym, że swe prawa napisze na sercach swoich sług (Jer 31:31-34; Heb 8:6-13).

Podobnie jak Mojżesz był pośrednikiem przymierza Prawa, tak Jezus Chrystus jest Pośrednikiem nowego przymierza. Mojżesz spisał Prawo w formie kodeksu, ale Jezus osobiście nie zapisał żadnego prawa. Rozmawiał ze swymi uczniami i wszczepił swe prawo w ich umysły i serca. Również oni nie stworzyli żadnego chrześcijańskiego kodeksu praw, podzielonego na artykuły i paragrafy. Jednakże Chrześcijańskie Pisma Greckie zawierają wiele praw, przykazań i postanowień obowiązujących chrześcijan (Jn 13:34, 35; 14:15; 15:14; 1Jn 3:22-24; 4:21; 5:2, 3; 2Jn 4-6; Obj 14:12).

Jezus polecił swym uczniom głosić dobrą nowinę o Królestwie, o czym można przeczytać np. w Mateusza 10:1-42 i Łukasza 9:1-6; 10:1-12. Dał im nowe polecenie, zapisane w Mateusza 28:18-20: mieli iść nie tylko do Żydów, lecz także do wszystkich narodów, czynić uczniów i chrzcić ich nowym chrztem „w imię Ojca i Syna, i ducha świętego” oraz uczyć ich przestrzegać wszystkiego, co im nakazał. A zatem Jezus z upoważnienia Bożego nauczał i dawał przykazania zarówno wtedy, gdy przebywał na ziemi (Dz 1:1, 2), jak i po wstąpieniu do nieba (Dz 9:5, 6; Obj 1:1-3). Cała Księga Objawienia składa się z proroctw, przykazań, napomnień i pouczeń dla zboru chrześcijańskiego.

„Prawo Chrystusowe” obejmuje wszystkie dziedziny życia i działalności chrześcijanina. Z pomocą ducha Bożego może on stosować się do tego prawa i zostać przez nie osądzony pomyślnie, gdyż jest to „prawo tego ducha, który daje życie w jedności z Chrystusem Jezusem” (Rz 8:2, 4).

„Prawo Boże”. Jak zauważył apostoł Paweł, w każdym chrześcijaninie ścierają się ze sobą dwa prawa: „prawo Boże”, czyli „prawo tego ducha, który daje życie”, oraz „prawo grzechu”, inaczej „prawo grzechu i śmierci”. Opisując ten konflikt, Paweł przyznał, że upadłe, grzeszne ciało jest zniewolone przez „prawo grzechu”. „Myślenie ciała oznacza śmierć”, ale „Bóg, posyłając własnego Syna w podobieństwie grzesznego ciała i w związku z grzechem, potępił grzech w ciele”. Chrześcijanin może zwyciężyć w tej walce i dostąpić życia, pod warunkiem że będzie wierzyć w Chrystusa, ‛uśmiercać praktyki ciała’ i poddawać się kierownictwu ducha Bożego (Rz 7:21 do 8:13).

Prawo grzechu i śmierci. Apostoł Paweł wykazał, że z powodu grzechu Adama, praojca ludzkości, „śmierć królowała od Adama aż do Mojżesza”, kiedy to zostało dane Prawo, które ujawniło występki i obciążyło ludzi winą za grzech (Rz 5:12-14; Gal 3:19). Prawo grzechu oddziałuje na niedoskonałe ciało i sprawuje nad nim władzę, skłaniając je do łamania prawa Bożego (Rdz 8:21; Rz 7:23). Grzech pociąga za sobą śmierć (Rz 6:23; 1Ko 15:56). Prawo Mojżeszowe nie mogło przezwyciężyć władzy grzechu i śmierci, ale można się od niej uwolnić dzięki niezasłużonej życzliwości Bożej, okazanej za pośrednictwem Jezusa Chrystusa (Rz 5:20, 21; 6:14; 7:8, 9, 24, 25).

„Prawo wiary”. Prawo to zostało przeciwstawione ‛prawu uczynków’. Człowiek nie może osiągnąć prawości dzięki własnym uczynkom, np. tym nakazanym w Prawie Mojżeszowym, gdyż uznanie kogoś za prawego nie jest zapłatą za żadne uczynki, lecz następuje na podstawie wiary w Jezusa Chrystusa (Rz 3:27, 28; 4:4, 5; 9:30-32). Jakub wyjaśnił jednak, że taka wiara musi być poparta podyktowanymi nią uczynkami (Jak 2:17-26).

Prawo męża. Kobieta zamężna podlega „prawu swego męża” (Rz 7:2; 1Ko 7:39). Zasada głosząca, że mąż jest głową żony, obowiązuje w całej organizacji Bożej. Jest przestrzegana nie tylko przez czcicieli prawdziwego Boga, ale też przez wiele innych ludów. Jehowa jest Małżonkiem „Jerozolimy górnej”, przedstawianej jako symboliczna „niewiasta” (Gal 4:26, 31; Obj 12:1, 4-6, 13-17). Również Jego stosunki z narodem izraelskim przyrównano do więzi łączącej męża i żonę (Iz 54:5, 6; Jer 31:32).

Według prawa patriarchalnego mąż był niekwestionowaną głową rodziny, a żona była mu podporządkowana. Mogła wysuwać swoje propozycje, ale to on podejmował ostateczną decyzję (Rdz 21:8-14). Sara nazywała Abrahama „panem” (Rdz 18:12; 1Pt 3:5, 6). Na znak podporządkowania zwierzchnictwu męża kobieta nosiła nakrycie głowy (Rdz 24:65; 1Ko 11:5).

Również Prawo dane Izraelitom głosiło, że żona jest podporządkowana mężowi. Mógł on zaakceptować lub unieważnić złożone przez nią śluby (Lb 30:6-16). Nie otrzymywała po mężu dziedzictwa, a gdy jakiś krewny je wykupywał, to nabywał ją razem z nim (Rut 4:5, 9-11). Żona nie mogła się rozwieść z mężem, natomiast mąż miał prawo ją odprawić (Pwt 24:1-4).

W zborze chrześcijańskim od kobiet wymaga się, by uznawały kompetencje mężczyzn i nie próbowały w nie wkraczać. Apostoł Paweł napisał, że kobieta zamężna podlega prawu męża, dopóki on żyje, ale po jego śmierci jest wolna i może poślubić innego, nie narażając się na zarzut cudzołóstwa (Rz 7:2, 3; 1Ko 7:39).

„Prawo królewskie”. Tak jak król góruje rangą nad innymi ludźmi, tak „prawo królewskie” słusznie zajmuje uprzywilejowaną pozycję wśród praw określających stosunki międzyludzkie (Jak 2:8). Nakazuje ono „miłować swego bliźniego jak samego siebie” i stanowi drugie z przykazań, na których „całe Prawo zawisło, a także Prorocy”, gdyż przymierze Prawa było oparte na miłości (Mt 22:37-40). Chociaż chrześcijanie nie podlegają przymierzu Prawa, to obowiązuje ich prawo związane z nowym przymierzem, wydane przez Króla Jehowę i przez Jego Syna, Króla Jezusa Chrystusa.

Twórca praw, ustawodawca. Biblia podkreśla, że najwyższym Prawodawcą we wszechświecie jest Jehowa.

Jehowa jako Prawodawca. Jehowa jest w gruncie rzeczy jedynym prawdziwym Prawodawcą w całym wszechświecie. To On ustanowił prawa natury rządzące nieożywionymi dziełami stwórczymi (Hi 38:4-38; Ps 104:5-19) oraz życiem zwierząt (Hi 39:1-30). Prawom tym podlega również człowiek, który także został stworzony przez Jehowę. A ponieważ jest obdarzony poczuciem moralności, rozumem i potrzebami duchowymi, obowiązują go też Boże prawa moralne (Rz 12:1; 1Ko 2:14-16). Poza tym prawom Jehowy podlegają stworzenia duchowe, czyli aniołowie (Ps 103:20; 2Pt 2:4, 11).

Ustanowione przez Jehowę prawa natury są nienaruszalne (Jer 33:20, 21). W całym znanym nam widzialnym wszechświecie są one tak pewne i niezawodne, że choć wszystkie nie zostały odkryte, to już teraz uczeni na ich podstawie mogą z niezwykłą precyzją opisać ruch Księżyca, planet i innych ciał niebieskich. Lekceważenie praw fizyki pociąga za sobą natychmiastowe konsekwencje. Podobnie Boże prawa moralne są niezmienne i nie można ich bezkarnie omijać ani naruszać. Trzeba je respektować tak samo jak prawa przyrody, mimo iż skutki ich lekceważenia mogą nie być widoczne od razu. „Bóg nie jest kimś, z kogo można drwić. Albowiem co człowiek sieje, to będzie też żąć” (Gal 6:7; 1Tm 5:24).

Skąd ludzie żyjący przed nadaniem Prawa Izraelitom mogli wiedzieć, czego wymaga od nich Bóg?

Chociaż między buntem w Edenie a potopem większość potomków Adama stawała się coraz bardziej niegodziwa, niektórzy wierni mężczyźni ‛chodzili z prawdziwym Bogiem’ (Rdz 5:22-24; 6:9; Heb 11:4-7). Jedyne utrwalone na piśmie polecenia Boże dotyczyły budowy arki. Noe dokładnie się do nich zastosował (Rdz 6:13-22). Jednak wierni ludzie mogli analizować rozmaite wydarzenia i dostrzegali zasady, które pomagały im ‛chodzić z prawdziwym Bogiem’.

Słudzy Boga wiedzieli, jak szczodrze obdarował On człowieka w Edenie, dostrzegali też dowody Jego bezinteresowności i życzliwości. Znali zasadę zwierzchnictwa, obowiązującą od samego początku, a polegającą na tym, iż głową mężczyzny jest Bóg, a głową kobiety mężczyzna. Wiedzieli, jakie zadanie Bóg zlecił ludziom, szczerze pragnąc, by należycie troszczyli się o wszystko, co powierzył ich pieczy, i by czerpali z tego radość. Rozumieli, że stosunki cielesne są przewidziane tylko dla mężczyzny i kobiety, i to wyłącznie w obrębie małżeństwa, że mąż i żona mają ‛opuścić ojca i matkę’ i że ich związek ma być trwały, a nie przelotny (jak w wypadku rozpusty). Z Boskiego przykazania dotyczącego jedzenia owoców z drzew w ogrodzie Eden, a zwłaszcza z drzewa poznania dobra i zła, uczyli się poszanowania prawa własności. Świadomi byli złych skutków pierwszego kłamstwa, zdawali też sobie sprawę, że Bóg akceptował sposób, w jaki oddawał Mu