dwóch ludzi obsługiwało dwa takie podwójne miechy. Hebrajski odpowiednik słowa „miech”, mappúach, pochodzi od rdzenia nafách, oznaczającego „tchnąć; dmuchać” (Rdz 2:7). O urządzeniu tym bezpośrednio wspomniano w Biblii tylko raz (Jer 6:29), choć być może właśnie do niego nawiązano w Izajasza 54:16 i Ezechiela 22:20, 21. Wersety te mają znaczenie przenośne i dotyczą procesu rafinacji metali (zob. RAFINACJA, RAFINER).

Zobacz BROŃ, ZBROJA.

Zobacz LANE MORZE, MIEDZIANE MORZE.

Miedziana podobizna węża wykonana przez Mojżesza podczas wędrówki Izraelitów po pustkowiu. Niedaleko granicy Edomu lud zaczął się buntować — narzekał na cudownie dostarczaną mannę oraz brak wody. Jehowa ukarał Izraelitów, posyłając między nich jadowite węże. W rezultacie wiele osób zmarło od ich ukąszeń. Gdy Izraelici okazali skruchę i Mojżesz wstawił się za nimi, Jehowa kazał mu sporządzić wizerunek węża i umieścić go na słupie sygnałowym. Dzięki temu „jeśli wąż kogoś ukąsił, ten zaś utkwił wzrok w miedzianym wężu, to pozostawał przy życiu” (Lb 21:4-9; 1Ko 10:9).

Biblia nie podaje dokładnie, jakie węże zesłał Jehowa. Hebrajskie wyrażenie przetłumaczone w Liczb 21:6 na „jadowite węże” (hannechaszím hasserafím) znaczy też „ogniste węże”, co być może nawiązuje do pieczenia lub stanu zapalnego wywołanego ich jadem.

Izraelici zachowali miedzianego węża, a później zaczęli oddawać mu niestosowną cześć i ‛kadzili przed nim dymem ofiarnym’. Ponieważ zrobili z niego bożka, więc gdy judzki król Ezechiasz (745-717 p.n.e.) przeprowadzał reformy religijne, kazał doszczętnie rozbić tego ponad 700-letniego węża. W hebrajskim tekście 2 Królów 18:4 powiedziano, że zaczęto go nazywać nechusztán. Niektóre przekłady zostawiają w tym miejscu właśnie to słowo (por. Bp, BT, Bw). W leksykonie L. Koehlera i W. Baumgartnera podano, że określenie nechusztán prawdopodobnie znaczy „wąż z brązu” lub „wąż-bożek z brązu” (Hebräisches und aramäisches Lexikon zum Alten Testament, Lejda 1983, s. 653). W Przekładzie Nowego Świata słusznie więc fragment ten brzmi: „Zwano go miedzianym wężem-bożkiem”.

Jezus Chrystus wskazał na prorocze znaczenie miedzianego węża i wydarzeń, które się rozegrały na pustkowiu. W rozmowie z Nikodemem oznajmił: „Ponadto nikt nie wstąpił do nieba oprócz tego, który z nieba zstąpił — Syna Człowieczego. I jak Mojżesz uniósł w górę węża na pustkowiu, tak musi być uniesiony w górę Syn Człowieczy, aby każdy, kto w niego wierzy, miał życie wieczne” (Jn 3:13-15). Mojżesz umieścił miedzianego węża na słupie; podobnie Syn Boży został przybity do pala — jak złoczyńca i grzesznik, jak ktoś przeklęty (Pwt 21:22, 23; Gal 3:13; 1Pt 2:24). Osoby pokąsane przez jadowite węże, które zesłał Jehowa, najwyraźniej musiały spoglądać na miedzianego węża z wiarą. Do zdobycia życia wiecznego również niezbędna jest wiara — wiara w Chrystusa.

Miedź (hebr. nechòszet; gr. chalkòs) to miękki, kowalny metal, któremu łatwo nadać żądany kształt. Nic nie wskazuje na to, by starożytni potrafili hartować czystą miedź, wiedzieli jednak, że przez kucie na zimno można utwardzić krawędź tnącą narzędzia. Domieszka innego metalu znacznie zwiększa twardość miedzi. Jednym z takich stopów jest brąz, powstały m.in. z połączenia miedzi z cyną (dawne sprzęty wykonane z brązu zawierają 2-18 procent cyny). Starożytni używali też mosiądzu, stopu miedzi z cynkiem, choć uzyskiwano go w inny sposób niż obecnie.

Hebrajskie słowo chaszmanním, tłumaczone na „wyroby z brązu” (Ps 68:31, NŚ) lub „brąz” (w. 32, Bp), występuje w Biblii tylko raz. Jego znaczenie jest niepewne; oddaje się je również jako „możnowładcy” (w. 32, BT), „dostojnicy” (w. 32, Bw), „zacni książęta” (w. 32, Bg) lub „posłowie” (67:32, Wk).

Miedź w stanie wolnym nie była rozpowszechniona; można ją było uzyskać przez wytapianie rud zawierających jej tlenki, węglany lub siarczki. Kopalnie miedzi znajdowały się na terenie doliny Wadi al-Araba, stanowiącej część Rowu Jordanu i rozciągającej się na pd. od Morza Martwego aż do zatoki Akaba — na wsch. krańcu Morza Czerwonego (Hi 28:2-4). Miedź występowała również w górach Ziemi Obiecanej (Pwt 8:9). Salomon sporządzał miedziane odlewy niedaleko Sukkot (1Kl 7:14-46; 2Kn 4:1-18). Dużo miedzi znajdowało się na Cyprze. Biblia wymienia także inne miejsca, z których sprowadzano ten metal: Jawan, Tubal i Meszech (Eze 27:13).

Miedź i jej stopy miały wiele różnych praktycznych zastosowań. Miedź jest jednym z najstarszych znanych metali; Tubal-Kain wyrabiał z niej naczynia jeszcze przed potopem z czasów Noego (Rdz 4:22). Sporządzano z niej przybory do domu i sanktuarium: garnki, misy, patelnie, łopatki i widełki (Wj 38:3; Kpł 6:28; Jer 52:18). Wykonywano z niej wrota, bramy, kolumny i instrumenty muzyczne (2Kl 25:13; 1Kn 15:19; Ps 107:16; Iz 45:2); zbroje, tarcze, broń i okowy (1Sm 17:5, 6, 38; 2Sm 22:35; 2Kl 25:7; 2Kn 12:10). Z metalu tego wyrabiano również bożki (Obj 9:20). Podczas ziemskiej służby Jezusa w obiegu były miedziane monety (Mt 10:9). Pismo Święte mówi też o miedzi w sensie przenośnym i symbolicznym (Kpł 26:19; Hi 6:12; Iz 48:4; 60:17; Jer 1:18; Eze 1:7; Dn 2:32; Obj 1:15; 2:18).

W 1 Koryntian 13:1 greckie słowo chalkòs, tłumaczone na „mosiądz” (NŚ) lub „miedź” (Bg, Bp, BT, Bw, BWP, Wk), może się odnosić do gongu.

Zobacz też GÓRNICTWO; LANE MORZE, MIEDZIANE MORZE; METALE, OBRÓBKA; RAFINACJA, RAFINER.

Zobacz GOLGOTA.

Najskrytsze pomieszczenie w przybytku, a potem w świątyni; nazywane też Świętym Świętych (Wj 26:33, przyp. w NW; 1Kl 6:16). W przybytku pomieszczenie to najwyraźniej miało kształt sześcianu o boku 10 łokci (4,5 m). Miejsce Najświętsze w świątyni wybudowanej przez Salomona miało dwukrotnie większe wymiary niż w przybytku, a zatem jego objętość była ośmiokrotnie większa (Wj 26:15, 16, 18, 22, 23; 1Kl 6:16, 17, 20; 2Kn 3:8).

Arcykapłan wchodził do Miejsca Najświętszego jednego dnia w roku, w Dniu Przebłagania; nikomu innemu nie wolno było wchodzić poza zasłonę oddzielającą to pomieszczenie od Miejsca Świętego (Kpł 16:2). Gdy arcykapłan przebywał w Miejscu Najświętszym, otaczały go kolorowe postacie cherubów wyhaftowane na zasłonie i na wewnętrznej tkaninie okrywającej przybytek (Wj 26:1, 31, 33). W świątyni Salomona ściany i sufity były wyłożone drewnem cedrowym i pokryte złotem; poza tym na ścianach znajdowały się płaskorzeźby przedstawiające cherubów, a także palmy, dyniowate ozdoby i kwiaty (1Kl 6:16-18, 29; 2Kn 3:7, 8).

Z Biblii wynika, że w Dniu Przebłagania arcykapłan wchodził do Miejsca Najświętszego trzykrotnie: najpierw z wonnym kadzidłem i złotą kadzielnicą napełnioną węglami z ołtarza, potem z krwią byka, stanowiącego dar ofiarny za grzech plemienia kapłańskiego, a na koniec z krwią kozła — daru ofiarnego za grzech ludu (Kpł 16:11-15; Heb 9:6, 7, 25). Arcykapłan kropił krwią zwierząt ziemię przed złotą Arką Przymierza, na której pokrywie znajdowały się złote cheruby i nad którą unosił się obłok symbolizujący obecność Jehowy (Wj 25:17-22; Kpł 16:2, 14, 15). Obłok ten przypuszczalnie promieniował blaskiem i stanowił jedyne źródło światła w tym pomieszczeniu przybytku, nie było tam bowiem żadnego świecznika.

Gdy przybytek znajdował się na pustkowiu, nad Miejscem Najświętszym za dnia unosił się obłok, a w nocy słup ognia, widoczny w całym obozie izraelskim (Wj 13:22; 40:38; Lb 9:15; por. Ps 80:1).

Brak Arki w późniejszych świątyniach. Nie wiadomo, kiedy i w jakich okolicznościach zaginęła Arka Przymierza. Gdy w 607 r. p.n.e. Babilończycy splądrowali i zburzyli świątynię, najwyraźniej nie zabrali Arki, bo nie wymieniono jej wśród zrabowanych wtedy sprzętów (2Kl 25:13-17; Ezd 1:7-11). W drugiej świątyni, zbudowanej przez Zerubbabela, i w późniejszej, bardziej okazałej świątyni Heroda w Miejscu Najświętszym nie było już Arki Przymierza. Kiedy umierał Jezus, Bóg okazał swój gniew, sprawiając, że rozdarła się z góry na dół gruba, ciężka zasłona oddzielająca Miejsce Najświętsze od Miejsca Świętego. Kapłani usługujący w Miejscu Świętym mogli wtedy zajrzeć do Miejsca Najświętszego i przekonać się, że nie było tam Arki symbolizującej obecność Boga. Zdarzenie to potwierdzało, że ofiary przebłagalne składane przez żydowskiego arcykapłana nie miały odtąd wartości i że służba kapłanów z plemienia Lewiego przestała być potrzebna (Mt 23:38; 27:51; Heb 9:1-15).

Znaczenie symboliczne. W Miejscu Najświętszym namiotu spotkania, czyli przybytku, znajdowała się Arka Przymierza; jej pokrywa z dwoma złotymi cherubami symbolizowała tron Boga. A zatem całe Miejsce Najświętsze wyobrażało siedzibę Jehowy Boga — samo niebo. Tak właśnie wyjaśnił znaczenie tego pomieszczenia apostoł Paweł w swym natchnionym Liście do Hebrajczyków, gdzie porównał coroczne wejście arcykapłana izraelskiego do Miejsca Najświętszego z wejściem większego Arcykapłana, Jezusa Chrystusa, do miejsca wyobrażanego przez to pomieszczenie, by raz na zawsze złożyć ofiarę za grzechy. Paweł powiedział: „Do drugiej części [czyli do Miejsca Najświętszego] wchodzi raz w roku sam arcykapłan, nie bez krwi, którą ofiaruje za siebie i za grzechy ludu wynikające z nieświadomości. (...) Tenże namiot jest przykładem na czas wyznaczony, który już nastał (...). Kiedy jednak przyszedł Chrystus jako arcykapłan dóbr, które miały nastać, wtedy przez większy i doskonalszy namiot, nie uczyniony rękami, to jest nie z tego stworzenia, wszedł on raz na zawsze — ale nie z krwią kozłów i byczków, lecz z własną krwią — do miejsca świętego i uzyskał dla nas wiecznotrwałe wyzwolenie. Dlatego było konieczne, żeby symboliczne wyobrażenia rzeczy w niebiosach zostały oczyszczone tymi środkami