24:19-21; zob. DARY MIŁOSIERDZIA). W Pismach Hebrajskich dano wyraz głębokiej ufności, że Bóg zatroszczy się o prawych. Na przykład sędziwy już Dawid oświadczył: „Nie widziałem prawego, który byłby całkowicie opuszczony, ani jego potomstwa, by szukało [„żebrało”, BT; forma hebr. słowa bikkész] chleba”; ludziom bogobojnym nie brakowało tego, co niezbędne, mimo iż hojnie obdarowywali innych (Ps 37:25, 26; por. sytuację w odstępczej Jerozolimie opisaną w Lam 1:11; 4:4). Z drugiej strony w Przysłów 20:4 powiedziano, że leniwy „w porze zbiorów będzie żebrał”, a w Psalmie 109:10 wskazano, że gdy niegodziwy zostanie ukarany, ‛jego synowie będą się tułać i będą żebrać, i ze swych miejsc opustoszałych będą szukać pokarmu’. W tych dwóch ostatnich wersetach słowo „żebrać” jest tłumaczeniem hebrajskiego szaʼál, które przede wszystkim znaczy „prosić” (Wj 3:22; 1Kl 3:11). Jednak w tych fragmentach najwyraźniej dotyczy typowego żebrania, być może w miejscach publicznych.

W okresie między powrotem z niewoli babilońskiej (537 p.n.e.) a pojawieniem się na ziemi Jezusa Żydzi zaczęli wyznawać pogląd, że dawanie jałmużny pomaga w osiągnięciu wybawienia. Wskazują na to słowa z apokryfu Mądrość Syracha (3:30, BT) (pochodzącego z początków II w. p.n.e.), że „jałmużna gładzi grzechy”. Taki punkt widzenia z pewnością zachęcał do żebrania (Jezus potępił dawanie na pokaz; Mt 6:2).

Panowanie obcych mocarstw sprowadziło na Żydów ucisk i niewątpliwie utrudniło im stosowanie się do przepisów Prawa Mojżeszowego dotyczących ziemi przodków i podobnych spraw. Ponadto fałszywe poglądy religijne nie sprzyjały krzewieniu szczerej, niesamolubnej miłości do bliźniego (Mt 23:23; Łk 10:29-31); wszystko to przyczyniło się do rozwoju żebractwa w Palestynie. Dlatego w Chrześcijańskich Pismach Greckich można znaleźć wzmianki o żyjących tam żebrakach.

Relacje z działalności Jezusa i apostołów wielokrotnie wspominają o żebrzących chorych, m.in. kulawych i niewidomych (przyczyną ślepoty niektórych z nich mogła być oftalmia, choroba oczu wciąż powszechna na Bliskim Wschodzie) (Mk 10:46-49; Łk 16:20, 22; 18:35-43; Jn 9:1-8; Dz 3:2-10). Ówcześni żebracy, podobnie jak dzisiejsi, często siedzieli przy ruchliwych ulicach lub w uczęszczanych miejscach, np. przy świątyni. Choć dawanie jałmużny uznawano za cnotę, to samymi żebrakami pogardzano; właśnie dlatego szafarz z przypowieści Jezusa powiedział: „Żebrać się wstydzę” (Łk 16:3).

Dwa greckie czasowniki nawiązujące do żebrania są spokrewnione z wyrazem aitéo, czyli „prosić” (Mt 7:7).

Słowo ptochòs, którego użył Łukasz, relacjonując Jezusową przypowieść o „żebraku” Łazarzu (Łk 16:20, 22), odnosi się do osób bardzo biednych, nędzarzy, żebraków. Z kolei w Mateusza 5:3 określa tych, „którzy są świadomi swej potrzeby duchowej [„ci, którzy żebrzą o ducha”, przyp. w NW]” („ubodzy w duchu”, BT). Na temat użycia w tym wersecie słowa ptochòs M. R. Vincent napisał w książce Word Studies in the New Testament (1957, t. I, s. 36): „Jest ono w tym miejscu bardzo wymowne i stosowne, gdyż wskazuje na całkowite ubóstwo duchowe, którego świadomość poprzedza wejście do królestwa Bożego; z ubóstwa tego nie można się wydostać o własnych siłach, lecz jedynie dzięki wielkiemu miłosierdziu Bożemu”.

Tego samego słowa użył Paweł w Galatów 4:9, gdy z niepokojem pisał, że pewni chrześcijanie ‛znowu zawracali do słabych i nędznych [ptochá] rzeczy elementarnych’, które wcześniej praktykowali. Sprawy te były „nędzne” w porównaniu z duchowymi bogactwami udostępnianymi za pośrednictwem Chrystusa Jezusa.

Wprawdzie Jezus i jego apostołowie traktowali żebraków życzliwie, ale nie zachęcali ludzi do żebrania; chętnie korzystali z gościnności innych, ale sami nigdy nie prosili o jałmużnę. Jezus wskazywał ludziom podążającym za nim tylko po to, by dostać coś do jedzenia, że powinni zabiegać nie o ‛pokarm, który ginie, lecz o pokarm, który trwa ku życiu wiecznemu’ (Jn 6:26, 27). Kulawemu człowiekowi żebrzącemu koło świątyni Piotr powiedział: „Złota ani srebra nie posiadam, ale co mam, to ci daję”, po czym użył swych duchowych darów, by go uzdrowić (Dz 3:6). Chociaż apostołowie niekiedy głodowali, byli bezdomni i skąpo odziani, to jednak mozolili się, ‛pracując nocą i dniem, żeby nie być dla innych brzemieniem’ (1Ts 2:9; 1Ko 4:11, 12). Wśród chrześcijan obowiązywała zasada: „Jeżeli ktoś nie chce pracować, niech również nie je” (2Ts 3:10-12).

Jeden z najstarszych metali znanych ludziom. Obecnie uważa się je za najbardziej rozpowszechniony, najbardziej użyteczny i najtańszy ze wszystkich metali. Pod względem częstości występowania w skorupie ziemskiej jest czwartym z kolei pierwiastkiem i jak się ocenia, stanowi prawie 90 procent jądra Ziemi. Biblia donosi, że używano go do wyrobu narzędzi, gwoździ, bram, broni, kajdan, przyborów do pisania, a nawet fałszywych bogów.

Zazwyczaj nie używa się czystego żelaza, lecz jego stopów z węglem, np. surówki czy stali. Surówka zawiera ok. 3 procent węgla i małe ilości innych pierwiastków. Do kucia wykorzystuje się żelazo ze znacznie mniejszą zawartością węgla (Hi 40:18). Różne odmiany stali zawierają dodatki nadające żelazu szczególne właściwości. W niektórych przekładach słowo „stal” jest błędnym tłumaczeniem odpowiednika słowa „miedź” (Jer 15:12, Bg). Ponieważ w czasach biblijnych piece i metody wytapiania były stosunkowo proste, żelazo nigdy nie było wolne od zanieczyszczeń, lecz zawierało węgiel i inne domieszki. Pierwszym człowiekiem, o którym wiadomo, że zajmował się wykuwaniem narzędzi z żelaza, był Tubal-Kain, żyjący w IV tysiącleciu p.n.e. (Rdz 4:22).

W dawnych czasach ludzie wykorzystywali m.in. żelazo meteorytowe. W egipskich grobowcach znaleziono koraliki z żelaza, którego skład wskazuje właśnie na takie pochodzenie. Ale żelazo pozyskiwano też w inny sposób. Wydobywano tlenki i siarczki żelaza, po czym je wytapiano, choć potrzebna jest do tego wysoka temperatura (Hi 28:2; Eze 22:20; zob. RAFINACJA, RAFINER). Jego stosowanie było jednak ograniczone w porównaniu z miedzią i brązem, które można obrabiać na zimno. Mimo to żelazo miało szczególną wartość ze względu na swą wytrzymałość i użyteczność. Izraelici uznawali je za cenny łup wojenny (Lb 31:22; Joz 6:19, 24; 22:8). Ale mieli dostęp nie tylko do żelaza zdobycznego. Mojżesz obiecał, że po wkroczeniu do Palestyny znajdą tam pokłady rud żelaza, i faktycznie tak się stało (Pwt 8:9). W Biblii wspomniano też o żelazie z Tarszisz, jak również z „Wedanu i Jawanu z Uzalu” (Eze 27:12, 19).

W czasie podboju Ziemi Obiecanej Izraelici zetknęli się z narodami, które dysponowały rydwanami wojennymi wyposażonymi w żelazne kosy (Joz 17:16, 18; Sdz 1:19). W pewnym okresie za panowania Saula „w całej ziemi izraelskiej nie można było znaleźć ani jednego kowala”. Z powodu ograniczeń nałożonych przez Filistynów tylko król i jego syn Jonatan mieli miecze; żeby naostrzyć metalowe narzędzia, Izraelici musieli chodzić do Filistynów (1Sm 13:19-22).

Później jednak król Dawid zgromadził ogromne ilości żelaza na budowę świątyni. Pod panowaniem Salomona przekazano na ten cel „żelazo wartości stu tysięcy talentów” albo jak mówią inne przekłady, „sto tysięcy talentów żelaza” (1Kn 22:14, 16; 29:2, 7; por. BT, Bw). Jeśli wzmianka ta dotyczy wartości żelaza i chodzi o srebrne talenty, byłoby ono warte 660 600 000 dolarów. Jeśli zaś chodzi o jego wagę, to było go ok. 3420 ton.

Znaczenie przenośne. Piec do wytopu żelaza jest symbolem ciężkiego ucisku (Pwt 4:20; 1Kl 8:51; Jer 11:4), natomiast żelazne jarzmo — niewoli, z której nie ma uwolnienia (Pwt 28:48; Jer 28:13, 14). Żelazo może też symbolizować twardość (Kpł 26:19; Pwt 28:23), upór (Iz 48:4; Jer 6:28), siłę (Jer 1:18; Dn 7:7; Obj 9:9) oraz władzę królewską lub sędziowską (Ps 2:9; Obj 2:27; 12:5; 19:15).

W starożytności zboże żęto przy użyciu sierpa (Pwt 16:9; Mk 4:29), a czasami źdźbło wyrywano z ziemi wraz z korzeniami — zwłaszcza na terenach suchych, gdzie brakowało słomy i zboże nie było zbyt wysokie.

Starożytne sierpy robiono z drewna lub kości, w których osadzano ostre krzemienie. Później zaczęto używać zagiętych metalowych ostrzy, przypominających współczesne sierpy. Żniwiarz jedną ręką chwytał kłosy, a drugą je odcinał.

Izraelitom nie wolno było żąć do samego skraju pola. Mieli zostawić trochę zboża „dla uciśnionego i dla osiadłego przybysza” (Kpł 19:9, 10). Zżęte zboże wiązano w snopy i układano w kopce, być może na klepisku (Rdz 37:6, 7; Rut 3:6, 7).

Znaczenie przenośne. Żęcie często występuje w Biblii w znaczeniu przenośnym i odnosi się do końcowych efektów jakiegoś działania, zarówno dobrych, jak i złych. Podana przez Boga zasada mówi: „Co człowiek sieje, to będzie też żąć”. Paweł wykazał, że jeśli ktoś sieje ze względu na ciało, to będzie żąć zepsucie, ale „kto sieje ze względu na ducha, ten z ducha żąć będzie życie wieczne”. Zapewnił też chrześcijan w Galacji, iż będą żąć, jeżeli się nie znużą (Gal 6:7-9; Prz 22:8; Oz 8:1, 7). A gdy zachęcał chrześcijan w Koryncie do okazywania szczodrości potrzebującym współwyznawcom w Judei, napisał: „Kto skąpo sieje, ten będzie też skąpo żąć, a kto obficie sieje, ten będzie też obficie żąć” (2Ko 9:5-7).

Jezus Chrystus wysłał swych uczniów, aby „żęli”, czyli znajdowali przychylnie nastawione osoby gotowe zostać jego uczniami (Jn 4:35-38). W przykładzie o „pszenicy” i „chwastach” oświadczył, że w okresie „zakończenia systemu rzeczy” Syn Człowieczy pośle swych anielskich żniwiarzy, by zebrali „z jego królestwa wszystko, co powoduje zgorszenie, oraz tych, którzy