wcześniej w tym wykazie. Oznaczałoby to, że ów wykaz obejmuje nie 15, lecz 14 miast — tak jak podano w wersecie 36 (Joz 15:33-36). Ale ponieważ w tego rodzaju spisach nie spotyka się takich wyrażeń, zdaniem niektórych tekst ten powinien raczej brzmieć: „Gedera, czyli Gederotaim”, a nie „Gedera i Gederotaim”.

(„[z; należący do] Gederu”).

Nazwano tak Baal-Chanana (1Kn 27:28), prawdopodobnie dlatego, że pochodził albo z Gederu (Joz 12:13), albo z Gedery (Joz 15:36).

(„kamienny mur”).

1. Syn Jejela z miejscowości Gibeon, członek plemienia Beniamina. Jego brat był dziadkiem króla Saula (1Kn 8:29-31; 9:35-39).

2. Syn Penuela z plemienia Judy (1Kn 4:4).

3. Syn Jereda z plemienia Judy (1Kn 4:18).

4. Miejscowość w górzystym regionie Judy (Joz 15:48, 58). Jest utożsamiana z Chirbat Dżedur, położonym ok. 12 km na pn. od Hebronu. To do niej może odnosić się też wzmianka o Gedorze z 1 Kronik 4:18. Ponieważ wspomniane w tym samym wersecie Socho i Zanoach występują w innych fragmentach jako nazwy miejscowości, niektórzy uważają to za wskazówkę, że Jered był „ojcem”, tzn. założycielem, miejscowości o nazwie Gedor.

5. Miejscowość wymieniona w związku z pewnymi poczynaniami Symeonitów (1Kn 4:24, 39). Grecka Septuaginta mówi tutaj o „Gerarze” (zob. GERAR).

6. Miejsce na terytorium plemienia Beniamina (1Kn 12:1, 2, 7). Przypuszcza się, że chodzi o dzisiejsze Chirbat al-Gudajra, położone ok. 16 km w kierunku pn.-zach. od Jerozolimy.

(gr. forma hebr. wyrażenia Ge Hinnòm: „Dolina Hinnoma”).

Nazwa występująca 12 razy w Chrześcijańskich Pismach Greckich. Niektórzy tłumacze pozwolili sobie na oddanie jej przez „piekło”, ale w nowszych przekładach często dokonuje się po prostu transkrypcji greckiego wyrazu géenna (Mt 5:22, NŚ, NTint, PE, Pop; zob. też przyp. w Bp i KUL).

Głęboka i wąska Dolina Hinnoma, później znana pod swoją grecką nazwą, to dzisiejsza Wadi ar-Rababi (Ge Ben Hinnom), która ciągnie się na pd. i pd. zach. od starożytnej Jerozolimy (Joz 15:8; 18:16; Jer 19:2, 6; zob. HINNOMA, DOLINA). Królowie judzcy Achaz i Manasses uprawiali w niej bałwochwalczy kult, obejmujący składanie w ogniu ofiar ludzkich dla Baala (2Kn 28:1, 3; 33:1, 6; Jer 7:31, 32; 32:35). Później wierny król Jozjasz postanowił na zawsze położyć kres tym praktykom i kazał zbezcześcić to gniazdo bałwochwalstwa, zwłaszcza część zwaną Tofet (2Kl 23:10).

Nie symbolizuje wiecznych mąk. Jezus Chrystus skojarzył Gehennę z ogniem (Mt 5:22; 18:9; Mk 9:47, 48) i podobnie uczynił Jakub, jedyny poza Mateuszem, Markiem i Łukaszem pisarz biblijny, który się posłużył tym słowem (Jak 3:6). Niektórzy komentatorzy stawiają hipotezę, że takie połączenie Gehenny z ogniem nawiązuje do ofiar ludzkich spalanych w tym miejscu przed panowaniem Jozjasza, i na tej podstawie utrzymują, iż Jezus posłużył się Gehenną jako symbolem wiecznych mąk. Skoro jednak wspomniane praktyki napawały odrazą Jehowę Boga, który oświadczył, iż ‛nie nakazał tej obrzydliwości i nie zrodziło się to w jego sercu’ (Jer 7:31; 32:35), trudno się spodziewać, aby Jego Syn, mówiąc o sądzie Bożym, oparł symboliczne znaczenie Gehenny na tym bałwochwalczym zwyczaju. Warto zauważyć, że w pewnym proroctwie Bóg zarządził, by Dolina Hinnoma posłużyła za miejsce masowego pochówku, a nie dręczenia żywych ofiar (Jer 7:32, 33; 19:2, 6, 7, 10, 11). Dlatego wzmianka z Jeremiasza 31:40 o „nizinie zwłok i tłustego popiołu” na ogół zgodnie jest uznawana za odniesienie do Doliny Hinnoma, a tzw. Brama Popielisk najwyraźniej prowadziła na wsch. kraniec tej doliny, która łączyła się tu z wąwozem potoku Kidron (Neh 3:13, 14).

Tak więc biblijne wypowiedzi na temat Gehenny na ogół pokrywają się z tradycyjnym poglądem (zawartym m.in. w źródłach rabinicznych), według którego Dolina Hinnoma służyła Jerozolimie za miejskie wysypisko śmieci (w Mt 5:30 przekład Phillipsa oddaje słowo géenna jako „sterta śmieci”). Komentator żydowski Dawid Kimchi (1160?-1235?), omawiając Psalm 27:13, podał następujące informacje historyczne dotyczące „Gehinnom”: „Jest to miejsce na terenie przyległym do Jerozolimy, miejsce doprawdy obrzydliwe; wrzucano tam nieczystości i trupy. Zawsze płonął tam ogień, w którym spalały się te śmieci oraz trupie kości. Dlatego wyrok czekający niegodziwców jest w przenośni nazywany Gehinnom”.

Symbol całkowitej zagłady. Nie ulega więc wątpliwości, że Jezus posłużył się Gehenną jako symbolem całkowitej zagłady z wyroku Bożego, zagłady wykluczającej możliwość wskrzeszenia danej duszy (Mt 10:28; Łk 12:4, 5). Uczeni w piśmie i faryzeusze jako klasa zostali uznani za niegodziwców ‛podlegających Gehennie’ (Mt 23:13-15, 33). Aby uniknąć takiej kary, naśladowcy Jezusa mieli się wyzbyć wszystkiego, co mogłoby