sabatowej” wynosiła zapewne ok. 1 km (Dz 1:12; Mt 24:20; zob. DROGA, GOŚCINIEC; MILA; SĄŻEŃ; STADIUM).

Miary objętości. Znaleziono fragmenty dzbanów, na których literami starohebrajskimi było wypisane słowo „bat”. Na podstawie tych odkryć przypuszcza się, że miara bat odpowiadała mniej więcej 22 litrom. W załączonych tabelach podano miary objętości płynów i ciał sypkich, których wartości obliczono właśnie na podstawie miary bat. Wzajemne zależności między poszczególnymi miarami ustalono, opierając się na Biblii lub innych starożytnych źródłach (zob. BAT; CHOMER; HIN; KAB; KOR; LOG; OMER; SEA).

Inne miary płynów i ciał sypkich. Hebrajskie słowo ʽissaròn, czyli „dziesiąta część”, odnosi się nieraz do dziesiątej części efy (Wj 29:40; Kpł 14:10; 23:13, 17; Lb 15:4). „Sześć miar jęczmienia” (dosł.: „sześć jęczmienia”), o których jest mowa w Rut 3:15, to według Targumu Jonatana sześć miar sea. Z kolei na podstawie Miszny i Wulgaty przyjmuje się, że hebrajski termin létech odnosi się do połowy chomera (Oz 3:2, BWP, NŚ; por. BT i przyp. w Bp). Greckie określenia metretés (występujące w lm. w Jn 2:6 i oddane przez „miary płynów”) oraz bátos (użyte w lm. w Łk 16:6) są przez niektórych utożsamiane z hebrajską miarą bat. Przyjmuje się też, że grecka miara choíniks („kwarta”) to nieco więcej niż litr (Obj 6:5, 6).

Wagi. Znaleziska archeologiczne sugerują, że sykl ważył mniej więcej 11,4 g. Na tej podstawie w załączonej tabeli przedstawiono zależności między hebrajskimi miarami wagi oraz ich przybliżone współczesne odpowiedniki.

Greckie słowo lítra uważane jest zwykle za odpowiednik funta rzymskiego (327 g). Mina wymieniana w Chrześcijańskich Pismach Greckich równała się przypuszczalnie 100 drachmom (zob. DRACHMA). Jeśli tak było, to mina grecka ważyła 340 g, a talent grecki — 20,4 kg (zob. MINA; PIENIĄDZE; SYKL; TALENT).

Miary powierzchni. Hebrajczycy określali rozmiary pola ilością ziarna potrzebnego do obsiania go (Kpł 27:16; 1Kl 18:32) bądź powierzchnią, jaką w ciągu dnia można było zaorać zaprzęgiem byków (1Sm 14:14, przyp. w NW).

Miasta należące do jakiegoś narodu lub plemienia całkowicie otoczone terenem będącym własnością innego ludu. Do współczesnych przykładów można zaliczyć Berlin Zachodni, który był otoczony terytorium NRD, oraz posiadłość przekazaną ONZ w środku Nowego Jorku. Część starożytnej Jerozolimy, położonej na terytorium Izraela, była przez cztery stulecia enklawą Jebusytów, dopóki nie zdobył jej Dawid (Joz 15:63; Sdz 1:21; 19:11, 12; 2Sm 5:6-9).

Kiedy Ziemię Obiecaną podzielono między 12 plemion, niektóre miasta należące do jednego plemienia znajdowały się na terytorium drugiego. Jak czytamy w Jozuego 16:9, „synowie Efraima mieli miasta-enklawy [miasta „oddzielone”, przyp. w NW] pośród dziedzictwa synów Manassesa”, czyli „miasta wydzielone spośród posiadłości synów Manassesa” (BWP; zob. też Joz 17:8, 9). Niektórzy potomkowie Manassesa mieszkali zaś w miejscowościach leżących na terytoriach Issachara i Aszera (Joz 17:11; 1Kn 7:29).

Dziedzictwem Symeona były miasta na terenie Judy, gdyż „część przypadająca synom Judy była dla nich zbyt duża” (Joz 19:1-9; MAPY, t. 1, ss. 744, 947). Wszystkie 48 miast, którymi zarządzali Lewici, m.in. 6 miast schronienia, było enklawami na terytorium innych plemion (Joz 21:3-41). W ten sposób spełniło się proroctwo wypowiedziane przez Jakuba na łożu śmierci — że Symeon i Lewi zostaną ‛rozdzieleni w Jakubie i rozproszeni w Izraelu’ (Rdz 49:7).

Miasta w Ziemi Obiecanej dane do zamieszkania kapłanom z rodu Aarona oraz ich rodzinom. Spośród 48 miast, które plemieniu Lewiego przekazały pozostałe plemiona izraelskie, 13 przydzielono Kehatytom będącym kapłanami i potomkami Aarona (Joz 21:1-42; 1Kn 6:54-81). Dziewięć miast dały im plemiona Judy i Symeona, a cztery — plemię Beniamina. Tak więc ‛wszystkich miast synów Aarona, kapłanów, było trzynaście, a także ich pastwiska’ (Joz 21:4, 9-19). Oto one: Hebron (miasto schronienia), Libna, Jattir, Esztemoa, Cholon (zapewne Chilen), Debir, Ain (Aszan), Jutta, Bet-Szemesz, Gibeon, Geba, Anatot i Almon (Alemet). Miasta te, z wyjątkiem Jutty i Gibeonu, wymieniono również w 1 Kronik 6:54-60.

Kapłanów z tych miast wezwał do siebie Dawid, gdy zamierzał sprowadzić do Jerozolimy Arkę Jehowy (1Kn 13:1-5). Inna biblijna wzmianka o miastach kapłańskich dotyczy czasów króla Ezechiasza — wyznaczono wtedy mężczyzn, którzy rozprowadzali w tych miastach daniny wśród swoich braci, kapłanów (2Kn 31:11-19).

Lewitom nie przydzielono ziemi, gdyż ‛ich dziedzictwem był Jehowa’ (Lb 18:20; Pwt 18:1, 2). Bóg polecił jednak, by pozostałe plemiona izraelskie dały im w sumie 48 miast wraz z otaczającymi je pastwiskami (Lb 35:1-8). Z czasem miasta te rzeczywiście przyznano Lewitom (Joz 21:1-8), a 13 z nich było miastami kapłanów (Joz 21:19; zob. MIASTA KAPŁANÓW). Sześć spośród 48 miast lewickich wyznaczono na miasta schronienia dla nieumyślnych zabójców (Joz 20:7-9; zob. MIASTA SCHRONIENIA).

Rozproszenie Lewitów wśród innych plemion izraelskich było spełnieniem proroctwa wypowiedzianego przez Jakuba na łożu śmierci (Rdz 49:5-7).

Lewici, którzy w swoich miastach sprzedali dom, mieli prawo w każdej chwili go wykupić albo też odzyskiwali go w roku Jubileuszu. Natomiast pastwisk należących do tych miast w ogóle nie wolno im było sprzedać (Kpł 25:32-34).

Zobacz też hasło LEWICI.

W starożytności były to wydzielone miasta, w których trzymano rydwany, zwłaszcza bojowe (2Kn 1:14; 9:25). Takie miasta posiadał król Salomon (1Kl 9:17-19; 10:26; 2Kn 8:5, 6).

Jehowa sformułował jednoznaczne prawo dotyczące świętości krwi: Przelanie ludzkiej krwi plugawiło ziemię, w której mieszkali synowie Izraela i pośród której przebywał sam Bóg. Przebłagania za taką zbrodnię można było dokonać tylko krwią tego, który przelał krew drugiego człowieka (Rdz 9:5, 6; Lb 35:33, 34). Zgodnie z zasadą „dusza za duszę” mściciel krwi miał ‛bezwarunkowo uśmiercić’ mordercę, aby dokonać pomsty za krew ofiary (Wj 21:23; Lb 35:21). Ale co z nieumyślnym zabójcą, który np. zabił swego bliźniego, gdy podczas rąbania drzewa przypadkiem spadło mu ostrze z siekiery? (Pwt 19:4, 5). Dla takich nieszczęśników Jehowa miłosiernie przewidział sześć miast schronienia, do których mogli uciec przed mścicielem krwi (Lb 35:6-32; Joz 20:2-9).

Położenie. Mojżesz jeszcze przed śmiercią wyznaczył trzy takie miasta po wsch. stronie Jordanu. Pierwsze z nich, Becer, było usytuowane na wsch. od pn. krańca Morza Martwego, na płaskowyżu należącym do plemienia Rubena. Drugie, Ramot w Gileadzie, znajdowało się na terenie przydzielonym plemieniu Gada, mniej więcej pośrodku wsch. części kraju zamieszkanego przez Izraelitów. Trzecie, Golan w Baszanie, leżało dalej na pn., na terytorium Manassesa (Pwt 4:43; Joz 21:27, 36, 38). Kiedy Izraelici zajęli już zach. stronę Jordanu, Jozue wyznaczył trzy dalsze miasta schronienia: Hebron na pd. kraju, na terytorium Judy; Szechem w centralnym, górzystym regionie przydzielonym plemieniu Efraima, a na pn. Kedesz na terytorium Naftalego, znanym później jako Galilea (Joz 21:13, 21, 32). Wszystkie te miasta należały do Lewitów, a jedno z nich, Hebron, było miastem kapłańskim. Poza tym wszystkie, jako specjalne