świat został kiedyś zniszczony; obawiali się też, że pod koniec pewnego cyklu ród ludzki będzie unicestwiony przez podobny kataklizm” (Life and Work at the Great Pyramid, Edynburg 1867, t. II, ss. 390, 391). W książce The Worship of the Dead (J. Garnier, Londyn 1904, s. 4) powiedziano: „Wszyscy obchodzą to święto [zmarłych] dokładnie albo mniej więcej w tym samym dniu, w którym według sprawozdania Mojżeszowego rozpoczął się potop, tzn. siedemnastego dnia drugiego miesiąca — miesiąca odpowiadającego w przybliżeniu naszemu listopadowi”. Rzeczywiście, Biblia mówi, że potop rozpoczął się „w miesiącu drugim, w siedemnastym dniu tego miesiąca” (Rdz 7:11). Ów „miesiąc drugi” przypada w naszym kalendarzu na drugą połowę października i pierwszą połowę listopada.

Świadectwo Biblii. Historyczność potopu potwierdzają też inni pisarze Biblii, a ich natchnione wypowiedzi stanowią mocniejszy dowód niż podania pogańskich ludów pierwotnych. Hebrajskie słowo mabbúl, „potop”, pojawia się poza Księgą Rodzaju tylko w pieśni Dawida, według której „Jehowa zasiadł nad potopem” (Ps 29:10). Ale relację z Księgi Rodzaju poświadczają również wzmianki takich pisarzy, jak Izajasz (Iz 54:9) czy Ezechiel (Eze 14:14, 18, 20), dla których Noe był postacią historyczną. Piotr w swoich listach parokrotnie wspomina o potopie (1Pt 3:20; 2Pt 2:5; 3:5, 6). Paweł wskazuje, że Noe, budując arkę dla ocalenia swej rodziny, dowiódł wielkiej wiary (Heb 11:7). A Łukasz wymienia go wśród przodków Mesjasza (Łk 3:36).

Jeszcze większą wagę ma to, co o czasach potopu powiedział Jezus, a co zanotowali Łukasz i Mateusz. Jego słowa nie tylko potwierdzają prawdziwość relacji o potopie, lecz także ukazują symboliczne i prorocze znaczenie tych dawnych wydarzeń. Odpowiadając na pytanie uczniów: „Co będzie znakiem twojej obecności oraz zakończenia systemu rzeczy?”, Jezus oznajmił m.in.: „Jakie bowiem były dni Noego, taka też będzie obecność Syna Człowieczego. Bo jacy byli w owych dniach przed potopem — jedli i pili, mężczyźni się żenili, a kobiety wydawano za mąż, aż do dnia, gdy Noe wszedł do arki, i nie zwrócili na nic uwagi, aż przyszedł potop i zmiótł ich wszystkich — tak będzie z obecnością Syna Człowieczego” (Mt 24:3, 37-39; Łk 17:26, 27). A zatem w samym Piśmie Świętym jest dostatecznie dużo dowodów autentyczności i wiarogodności relacji o potopie. Nie opierają się one na ludzkich tradycjach czy legendach dawnych ludów ani na znaleziskach geologicznych bądź archeologicznych.

Łagodne usposobienie połączone z brakiem wyniosłości i próżności; nastawienie umysłu pozwalające znosić krzywdę cierpliwie, bez irytacji, urazy bądź mściwej chęci odwetu. Potulność ściśle się wiąże z takimi zaletami, jak pokora, uniżenie umysłu oraz delikatność (zob. ŁAGODNOŚĆ; POKORA). Hebrajski wyraz tłumaczony na „potulny” (ʽanáw) pochodzi od rdzenia ʽanáh, który znaczy „być udręczonym, upokorzonym, uciemiężonym”.

W Biblii ukazano potulność jako cechę wyrażającą się przede wszystkim w postawie wobec Boga, a także wobec bliźnich. Napisano np.: „Potulni pomnożą swą radość z Jehowy” (Iz 29:19). Osoby potulne są skore do nauki — Jehowa ‛będzie je uczył swej drogi’ (Ps 25:9) — i chętnie przyjmują od Niego karcenie, choć niekiedy może ono zasmucać (Heb 12:4-11). Nie pałają gniewem, gdy niesłusznie doznają zła i krzywd, lecz czekają na pomstę Jehowy (Ps 37:8-11). Nie popadają w rozgoryczenie, bo wierzą, iż Jego wybraniec, „gałązka z pnia Jessego, (...) w prostolinijności udzieli upomnienia na rzecz potulnych na ziemi” (Iz 11:1-4).

Mojżesz. Mojżesz uchodził za „najpotulniejszego ze wszystkich ludzi, którzy byli na powierzchni ziemi” — potrafił przyjąć krytykę i nie żywić urazy (Lb 12:3). O jego potulności wspomniano wówczas, gdy Miriam i Aaron zaczęli przeciw niemu szemrać. W rzeczywistości było to całkowicie bezpodstawne narzekanie na Jehowę, które On szybko dostrzegł i zganił (Lb 12:1-15).

Niektórzy krytycy uważają wzmiankę o potulności Mojżesza za jego czczą przechwałkę. Według innych wypowiedź ta została później przez kogoś dodana, a zdaniem jeszcze innych stanowi dowód, że to nie Mojżesz spisał Pięcioksiąg. Jednakże w komentarzu biblijnym pod red. F. C. Cooka tak powiedziano o tych słowach: „Jeżeli uznamy, że Mojżesz wyrzekł je nie proprio motu [z własnej woli], lecz pod kierownictwem spoczywającego na nim Ducha Świętego (por. xi. 17), to można w nich dostrzec pewną ‚obiektywność’, która świadczy o ich prawdziwości oraz natchnieniu. Ze słów tych — tak samo jak z fragmentów, w których Mojżesz równie otwarcie opisuje swe błędy (por. xx. 12 i nn.; Wyjścia iv. 24 i nn.; Powt. Pr. i. 37) — przebija prostota kogoś, kto mówił o sobie, ale nie na swoją rzecz (por. św. Mat. xi. 28, 29). Zamieszczono je w celu wyjaśnienia, dlaczego Mojżesz nie podjął w swej obronie żadnych działań i dlaczego Pan tak szybko zainterweniował”.

Jezus Chrystus. Jezus dowiódł potulności tym, że bez narzekania znosił wszelkiego rodzaju krzywdy; dał się nawet prowadzić „jak owca na