Piotra. Świadczy o tym okoliczność, że później sprzeczali się, kto z nich jest największy (Mk 9:33-35; Łk 22:24-26). Taki spór byłby bezpodstawny, gdyby Piotrowi przysługiwał prymat jako „opoce”, na której miał być zbudowany zbór. Pismo Święte wyraźnie wskazuje, że wszyscy apostołowie — nie wyłączając Piotra — byli sobie równi i tworzyli jednakowe „kamienie fundamentowe”, spoczywające na Chrystusie Jezusie jako na „fundamentowym kamieniu narożnym” (Obj 21:2, 9-14; Ef 2:19-22). Sam Piotr też uznawał, że to Chrystus Jezus stanowi masyw skalny (pétra), na którym jest budowany zbór (1Pt 2:4-8). Poza tym apostoł Paweł napisał: „Bo [Izraelici] pili z duchowego masywu skalnego, który za nimi podążał, a ów masyw skalny oznaczał Chrystusa” (1Ko 10:4). Izraelici co najmniej dwa razy i w dwóch różnych miejscach otrzymali za sprawą cudu wodę z masywu skalnego (Wj 17:5-7; Lb 20:1-11). Można zatem powiedzieć, że ów „masyw skalny”, rozumiany jako źródło wody, niejako ‛podążał za nimi’. Symbolizował Chrystusa Jezusa, który oznajmił Żydom: „Jeżeli ktoś odczuwa pragnienie, niech przyjdzie do mnie i pije” (Jn 7:37).

Rzecz ciekawa, iż Augustyn (354-430 n.e.), zwykle zwany „świętym Augustynem”, początkowo wierzył, że „masywem skalnym” czy „opoką” jest Piotr. Później jednak skorygował swój pogląd i napisał: „Albowiem nie od Piotra ‚petra’ (Skała), lecz Piotr [Petrus] od petry (Skały), jak Chrystus nie od chrześcijanina, ale chrześcijanin od Chrystusa ma nazwę. Toteż Pan powiedział: ‚Na tej skale zbuduję Kościół mój’, bo Piotr rzekł: ‚Tyś jest Chrystus, Syn Boga Żywego’. A więc, mówi, na tej skale, którą wyznałeś, zbuduję mój Kościół. ‚A skałą jest Chrystus’, na którym to fundamencie też Piotr jest zbudowany. ‚Bo nikt nie może założyć innego fundamentu, prócz tego, który jest już założony, a którym jest Chrystus Jezus’” (Homilie na Ewangelie i Pierwszy List św. Jana, tłum. W. Szołdrski, W. Kania, Warszawa 1977, traktat 124.5).

Potomek Sema poprzez Arama (Rdz 10:22, 23; 1Kn 1:17, Sy i sześć manuskryptów hebr.). W masoreckim tekście 1 Kronik 1:17 zamiast imienia „Masz” występuje „Meszech”. Jest to jednak przypuszczalnie błąd przepisywacza, gdyż Meszech został wymieniony wśród „synów” Jafeta (Rdz 10:2; 1Kn 1:5).

Niektórzy kojarzą Masza i jego potomków z górami Masius w pn. Mezopotamii, wspomnianymi przez greckiego geografa Strabona (Geografika, 16, I, 23). Inni uważają, że chodzi o część Pustyni Syryjskiej nazywaną w kronikach asyryjskich „[krainą] Masz” i opisywaną jako „pustynia, na której usycha się z pragnienia, gdzie nie uświadczysz nawet ptactwa na niebie, gdzie nie pasą się ni dzikie osły, ni gazele” (M. F. Unger, Archaeology and the Old Testament, 1964, s. 98; Ancient Near Eastern Texts, red. J. Pritchard, 1974, s. 299).

Miasto na terytorium Aszera przydzielone Gerszonitom, najwyraźniej nazywane też Miszal (Joz 21:27, 30; 1Kn 6:71, 74). Dokładne położenie nie jest znane.

Hebrajskie słowa określające maści mogą się odnosić nie tylko do półstałych substancji, które rozpuszczają się podczas wcierania w skórę, ale też do oleistych mieszanin, które w temperaturze pokojowej są ciekłe (Wj 30:25; Ps 133:2).

Maści takie, używane głównie w celach kosmetycznych i leczniczych, najczęściej wytwarzano na bazie oliwy, która podobnie jak inne tłuszcze łatwo wchłania i zatrzymuje zapachy. Umożliwiało to sporządzanie bardzo cenionych aromatycznych preparatów (PnP 1:3). Oczyszczające i zmiękczające właściwości oliwy oraz pachnące dodatki sprawiały, że tego rodzaju maści doskonale zapobiegały otarciom i podrażnieniom skóry, a w gorących krajach, w których nie było zbyt wiele wody, służyły także za dezodoranty. Zaproponowanie przybyszom takiego preparatu niewątpliwie świadczyło o gościnności, na co wskazał Jezus, gdy pewna kobieta natarła mu stopy wonnym olejkiem (Łk 7:37-46).

Specjalnymi wonnymi maściami nacierano ciało zmarłego, przygotowując je do pogrzebu — zapewne przede wszystkim w celu dezynfekcji i dezodoryzacji (2Kn 16:14; Łk 23:56). Dlatego gdy w domu Szymona trędowatego Jezus został namaszczony bardzo drogim wonnym olejkiem, którego zapach wypełnił cały dom, powiedział, że było to niejako ‛przygotowanie go na pogrzeb’ (Mt 26:6-12; Jn 12:3). Kosztowne wonności, takie jak użyty w tamtej sytuacji nard, przechowywano zwykle w pięknych alabastrowych naczyniach (Mk 14:3; zob. ALABASTER).

Olejek do świętego namaszczania oraz kadzidło. Pierwszą maścią wspomnianą w Biblii był olejek do świętego namaszczania, którym poświęcono przedmioty w przybytku oraz samych kapłanów (Wj 30:25-30). Tego specjalnego olejku nie wolno było wykorzystywać do celów prywatnych — pod groźbą śmierci. Zakaz ten uzmysławiał świętość przybytku i usługujących w nim ludzi (Wj 30:31-33).

Jehowa podał Mojżeszowi recepturę olejku do świętego namaszczania. Miał on się składać z „najwyborniejszych wonności”: mirry, słodkiego cynamonu, słodkiej trzciny, kasji i najczystszej oliwy z oliwek — wymieszanych w odpowiednich proporcjach (Wj 30:22-24). Jehowa powiedział też, z czego ma się składać święte kadzidło. Nie była to substancja, która po prostu tliła się i dymiła, lecz specjalne wonne kadzidło (Wj 30:7; 40:27; Kpł 16:12; 2Kn 2:4; 13:10, 11). Aby je sporządzić, należało wziąć określone ilości kropli stakte, onychy, wonnego galbanum oraz czystej wonnej żywicy. Bóg nazwał to kadzidło ‛wonną mieszaniną, jaką robi wytwórca maści, posoloną, czystą — czymś świętym’. Jej część trzeba było rozetrzeć na drobny proszek i zapewne przesiać, by otrzymać jednorodny produkt. Za użycie takiego kadzidła do własnych celów groziła kara śmierci (Wj 30:34-38).

Zarówno podczas sporządzania olejku do namaszczania, jak i świętego kadzidła używano wonnego olejku balsamowego (Wj 25:6; 35:8, 28). Można przypuszczać, że w wypadku świętego olejku najpierw rozcierano na proszek składniki zapachowe, potem gotowano je w olejku balsamowym (por. Hi 41:31), następnie zostawiano miksturę, by się odstała, po czym ją odcedzano.

Olejek do namaszczania i wonne kadzidło nie były przygotowywane metodą prób i błędów, gdyż na samym początku Jehowa powiedział: „W serce każdego, kto ma mądre serce, wkładam mądrość, żeby wykonali (...) olejek do namaszczania oraz wonne kadzidło do sanktuarium” (Wj 31:6-11; 35:10-15; 37:29; 39:33, 38). W późniejszym okresie do sporządzania tych mieszanin, a także do sprawowania nadzoru nad ich zapasami zostali wyznaczeni niektórzy kapłani (Lb 4:16; 1Kn 9:30). Ale gdy Izraelici porzucili czyste wielbienie, Jehowa przestał patrzeć z upodobaniem na używanie przez nich kadzidła i specjalnych maści (Iz 1:13).

Handlowa wartość innych maści i wonności. Wonnych substancji używano nie tylko w sanktuarium. Już w czasach Salomona istniało wiele różnych pachnideł — maści, olejków i pudrów — używanych przez rodziny królewskie i innych zamożnych ludzi do perfumowania domów, ubrań, łóżek i ciała (Est 2:12; Ps 45:8; Prz 7:17; PnP 3:6, 7; 4:10). Sporządzanie tych preparatów nie było zastrzeżone dla kapłanów z plemienia Lewiego. Niekiedy robiły to również kobiety; za dni Nehemiasza wytwórcy maści należeli do jednej z grup rzemieślników (1Sm 8:13; Neh 3:8).

W świecie starożytnym powszechne zapotrzebowanie na wonności przyczyniło się do rozwoju kupiectwa, przy czym handlowano nie tylko gotowymi produktami, ale też składnikami niezbędnymi do ich wytwarzania. Takie komponenty, jak mirra (stosowana zwłaszcza do wyrobu maści), wonna żywica (składnik kadzidła), a także szpikanard, szafran, tatarak, cynamon, aloes, kasja oraz najróżniejsze wonne korzenie, żywice i rośliny, sprowadzano niekiedy z dalekich stron, zanim trafiły do warsztatów wytwórców maści (PnP 4:14; Obj 18:11, 13).

Substancja lecząca choroby oczu; wyrażenie użyte w Biblii w znaczeniu przenośnym. Duchowo ślepym chrześcijanom ze zboru w Laodycei poradzono, by kupili sobie ‛maść do oczu — do wcierania w oczy, żeby widzieli’ (Obj 3:17, 18). Greckie słowo przetłumaczone na „maść do oczu” (kolloúrion) dosłownie oznacza placek razowego chleba, co może sugerować, że maść tę przygotowywano w formie małych krążków. Ponieważ w Laodycei, w której istniała słynna szkoła medyczna, prawdopodobnie wytwarzano lekarstwo na oczy zwane proszkiem frygijskim, zachęta do kupna maści do oczu musiała być dla tamtejszych chrześcijan bardzo wymowna.

(prawdopodobnie skrócona forma hebr. imienia Mattitiasz: „dar Jehowy”).

Żyd znany też jako Lewi, apostoł Jezusa Chrystusa i pisarz Ewangelii nazwanej od jego imienia. Syn niejakiego Alfeusza. Zanim został uczniem Jezusa, był poborcą podatkowym (Mt 10:3; Mk 2:14; zob. POBORCA PODATKOWY). Pismo Święte nie wyjawia, czy Lewi nosił imię Mateusz już wcześniej, czy otrzymał je po przyłączeniu się do uczniów Jezusa, czy też wtedy, gdy został apostołem.

Wydaje się, że Jezus Chrystus powołał Mateusza z kantoru podatkowego (w Kafarnaum lub okolicy) krótko po rozpoczęciu swej służby w Galilei, czyli w 30 albo na początku 31 r. n.e. (Mt 9:1, 9; Mk 2:1, 13, 14). Mateusz, „pozostawiwszy wszystko, wstał i poszedł za nim” (Łk 5:27, 28). Potem wydał „wielkie przyjęcie”, być może dla uczczenia tego, że Chrystus wybrał go na swego ucznia. Z tej okazji zaprosił Mistrza i jego uczniów, a także wielu poborców podatkowych i grzeszników. Nie spodobało się to faryzeuszom ani uczonym w piśmie, zaczęli więc szemrać, że Jezus je