gdyż w miesiącach zimowych większość turkawek migrowała z obszaru Izraela, natomiast osiadłe gołębie przebywały tam przez cały rok.

Gołębie sprzedawali handlarze w świątyni jerozolimskiej; greckie słowo peristerás użyte w podanych wersetach może się odnosić do „turkawek” lub „młodych gołębi”, o których mówiło Prawo Mojżeszowe (Mk 11:15; Jn 2:14-16).

1. Wnuk Noego i pierwszy z wymienionych synów Jafeta; urodził się po potopie (Rdz 10:1, 2; 1Kn 1:4, 5). Wraz ze swymi synami, Aszkenazem, Rifatem i Togarmą, występuje na liście „rodzin synów Noego według ich rodów”, z których po potopie powstały różne narody (Rdz 10:3, 32).

Naród pochodzący od Gomera jest kojarzony przez historyków ze starożytnymi Kimmeriami, ludem aryjskim, który najwyraźniej osiedlił się na pn. od Morza Czarnego. W VIII w. p.n.e., za panowania asyryjskiego króla Sargona, Kimmeriowie najprawdopodobniej zostali wyparci przez Scytów za Kaukaz, oddzielający Morze Czarne od Morza Kaspijskiego. Zaatakowali królestwo Urartu (Ararat) i wtargnęli do wsch. części Azji Mniejszej, a świadectwem tej inwazji jest zapewne armeńska nazwa Kapadocji — Gamirkʽ. Ponieważ dalej na wsch. leżało potężne mocarstwo asyryjskie, Kimmeriowie uderzyli na zach., gdzie starli się z Frygami i Lidyjczykami. Z Lidii wyparł ich w końcu tamtejszy król Alyattes, poprzednik Krezusa.

Proroctwo Ezechiela (którego spisywanie najwyraźniej ukończono ok. 591 r. p.n.e.), zapowiadając, że odrodzony lud Jehowy zostanie zaatakowany przez „Goga z krainy Magog”, wymienia wśród najeźdźców „Gomera i wszystkie jego hufce”, a także „dom Togarmy z najdalszych stron północy i wszystkie jego hufce” (Eze 38:2-8; zob. GOG 2; MAGOG 2; TOGARMA).

2. Córka Diblaima, którą na polecenie Jehowy wziął za żonę prorok Ozeasz (Oz 1:2, 3). Urodziła troje dzieci, którym Bóg nadał znamienne imiona, aby przepowiedzieć katastrofalne skutki duchowego cudzołóstwa Izraela, oddającego się bałwochwalstwu. O pierwszym dziecku powiedziano, że Gomer „urodziła mu [Ozeaszowi] syna” imieniem Jizreel. Jednakże następna dwójka dzieci przypuszczalnie była nieślubna, gdyż z okazji urodzin nie wspomniano, jakoby prorok był ich ojcem (Oz 1:3-9). Z Ozeasza 3:1-3 zdaje się wynikać, że Gomer zaprzestała cudzołóstwa, a prorok nabył ją jak niewolnicę i przyjął z powrotem, co ilustrowało przyjęcie przez Boga skruszonego Izraela.

Jedno z „miast tego Okręgu”, leżące przypuszczalnie w pobliżu pd. krańca Morza Martwego (Rdz 13:12). Najważniejszymi z tych miast były najwyraźniej Sodoma i Gomora. Zdaniem wielu uczonych ich ruiny leżą obecnie pod wodami Morza Martwego, choć niedawno pojawiły się głosy, iż należałoby ich szukać wzdłuż suchych dolin biegnących na wsch. i pd. wsch. od tego akwenu. W czasach Abrahama był to „dobrze nawodniony region”, przypominający „ogród Jehowy” (Rdz 13:10; zob. OKRĘG JORDANU). Kiedy bratanek Abrahama Lot mieszkał w tym urodzajnym okręgu, król Gomory Birsza oraz królowie czterech innych tamtejszych miast podnieśli bunt przeciw zwierzchnictwu Kedorlaomera, króla Elamu, i trzech sprzymierzonych z nim władców. Zostali jednak pokonani, a gdy rzucili się do ucieczki, niektórzy ich żołnierze powpadali do licznych w tej okolicy dołów z asfaltem. Królowie ze Wschodu splądrowali Sodomę i Gomorę i uprowadzili Lota do niewoli (Rdz 14:1-12).

Przeszło 14 lat później krzyk skargi na niegodziwość Sodomy i Gomory stał się tak donośny, że Jehowa posłał aniołów, by zbadali sytuację, a potem zniszczyli te miasta deszczem siarki i ognia (Rdz 18:20, 21; 19:24, 28).

Zagłada tych miast była tak doszczętna, że w późniejszych czasach stała się symbolem całkowitego unicestwienia (Pwt 29:22, 23; Iz 1:9; 13:19; Jer 49:18). Jehowa za pośrednictwem proroka Izajasza tak oto zilustrował ogrom nikczemności, w jakiej się pogrążyli władcy oraz mieszkańcy Judy i Jerozolimy: „Słuchajcie słowa Jehowy, dyktatorscy władcy Sodomy. Nadstaw ucha ku prawu naszego Boga, ludu Gomory” (Iz 1:1, 10; Jer 23:14).

W I w. n.e. Jezus nawiązał do rażąco zdeprawowanej Sodomy i Gomory, gdy potępił niektóre miasta żydowskie. Zganił w ten sposób zatwardziałość Kafarnaum, w którym przecież osobiście dokonał wielu potężnych dzieł. A o mieście, które by odrzuciło jego uczniów i nie okazało wiary pomimo ich niezwykłych czynów świadczących o Bożym poparciu, Jezus powiedział: „W Dniu Sądu znośniej będzie ziemi Sodomy i Gomory niż owemu miastu” (Mt 10:5-15; 11:23, 24). Ponieważ Sodoma i Gomora oraz okoliczne miasta zostały ukarane „ogniem wiecznym”, symbolizującym wiekuistą zagładę, Jezus najwyraźniej posłużył się tu hiperbolą w celu unaocznienia, jak nieprawdopodobne było to, że tacy wyzuci z wiary Żydzi się poprawią, nawet gdyby żyli podczas Dnia Sądu (Judy 7).