samego roku. Najwyraźniej więc rok miał 12 miesięcy (Rdz 8:5, 6, 10, 12-14).

Od czasów Mojżesza. Około 3500 lat temu Mojżesz napisał o długości życia: „Samych w sobie dni naszych lat jest lat siedemdziesiąt; a jeśli dzięki szczególnej sile jest lat osiemdziesiąt, i tak zmierzają do niedoli oraz rzeczy szkodliwych” (Ps 90:10). Do dzisiaj niewiele się pod tym względem zmieniło.

Od stuleci ludzie na próżno starają się zwiększyć maksymalną długość swego życia. Trzeba jednak przyznać, że w wielu krajach udało się wydłużyć jego przeciętne trwanie. Niemniej w pewnym dziele wyjaśniono: „Średnia długość życia w Stanach Zjednoczonych wzrosła z jakichś 47 lat na przełomie wieków [XIX i XX] do przeszło 73 lat w dobie obecnej, czyli o ponad 25 lat. (...) Ale uważna analiza tych danych prowadzi do wniosku, że wspomniany wzrost wynika nie tyle ze zwiększenia naturalnej długości życia, ile ze zmniejszenia liczby przedwczesnych zgonów” (J. Fries i L. Crapo, Vitality and Aging, 1981, ss. 74, 75).

Prawie 2000 lat temu Jezus Chrystus oświadczył, że nikt nie może „dodać łokcia do długości swego życia” (Łk 12:25). Ale oznajmił też: „To, co niemożliwe u ludzi, jest możliwe u Boga” (Łk 18:27). Za pośrednictwem proroka Izajasza Bóg zapowiedział: „Dni mego ludu będą jak dni drzewa” (Iz 65:22). A w Izajasza 25:8 czytamy, że Bóg ‛pochłonie śmierć na zawsze i Wszechwładny Pan, Jehowa, otrze łzy z każdego oblicza’. Obietnicę tę powtórzono w ostatniej księdze biblijnej: „I otrze z ich oczu wszelką łzę, i śmierci już nie będzie ani żałości, ani krzyku, ani bólu już nie będzie” (Obj 21:4).

Odpowiednik hebrajskiego wyrazu maʽacád, który oznacza narzędzie używane do obróbki drewna, a nawet żelaza (Iz 44:12; Jer 10:3). Rdzeń, od którego prawdopodobnie pochodzi to hebrajskie określenie, bywa łączony ze słowami w pokrewnych językach oznaczającymi „żąć”, „odcinać”. Dlatego w słowniku L. Koehlera i W. Baumgartnera zdefiniowano je jako „dłuto” (Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Lejda 1958, s. 550). Współczesne dłuto składa się z rączki i ostrza. Zdaniem innych maʽacád to raczej coś w rodzaju siekiery, gdyż takie jest znaczenie tego słowa w późniejszej hebrajszczyźnie. Według nich chodzi o toporek ciesielski.

W proroctwach biblijnych „dni ostatnie”, „koniec dni” lub podobne wyrażenia oznaczają okres będący punktem kulminacyjnym pewnych wydarzeń historycznych (Eze 38:8, 16; Dn 10:14). „Koniec dni” zapowiadany przez określone proroctwo rozpoczyna się wraz z nadejściem opisanych w nim wypadków. A o świadkach jego spełniania się można powiedzieć, że żyją w „dniach ostatnich” czy też „pod koniec dni”. W zależności od charakteru danego proroctwa może chodzić o zaledwie kilka lat lub o znacznie dłuższy okres, a nawet o kilka odległych od siebie okresów.

Proroctwo Jakuba. Kiedy Jakub oznajmił swym synom: „Zbierzcie się, żebym wam mógł powiedzieć, co was spotka pod koniec dni [„w czasach późniejszych”, BT]” (Rdz 49:1), chodziło mu o przyszłe czasy, w których miały zacząć się spełniać jego słowa. Przeszło 200 lat wcześniej Jehowa zapowiedział, że potomstwo jego dziadka Abrama (Abrahama) będzie ciemiężone przez 400 lat (Rdz 15:13). A zatem dopiero po upływie tego okresu mógł się rozpocząć „koniec dni”, o którym mówił Jakub (szczegółową analizę 49 rozdz. Rodzaju przedstawiono pod hasłami omawiającymi poszczególnych synów Jakuba). Można się też spodziewać, że proroctwo to spełni się także na duchowym „Izraelu Bożym” (Gal 6:16; Rz 9:6).

Proroctwo Balaama. Zanim Izraelici wkroczyli do Ziemi Obiecanej, prorok Balaam oświadczył Balakowi, królowi Moabu: „Przyjdź, oznajmię