W proroctwach. W odniesieniu do Immanuela przepowiedziano: „Dzięki obfitości mleka będzie jadł masło; gdyż każdy, kto pozostanie w kraju, będzie jadł masło i miód”. Mowa tu o warunkach, jakie czekały Judę po spustoszeniu przez Asyrię. Uprawna ziemia miała zarosnąć chwastami. Dlatego — jak powiedziano — pozostali w kraju mieszkańcy będą się odżywiać głównie dzikim miodem i produktami mlecznymi. Będą mieć „obfitość mleka”, ponieważ ocalałym zwierzętom nie zabraknie pastwisk (Iz 7:20-25; por. 37:30-33).

Znaczenie przenośne. Mleko często występuje w Biblii w znaczeniu przenośnym (Rdz 49:12; PnP 5:12; Lam 4:7). Słowem tym określano zasoby narodów i ludów (Iz 60:16). Ziemię Obiecaną wielokrotnie opisano jako „mlekiem i miodem płynącą”, aby wskazać na jej urodzajność, obfitość plonów i dobrobyt wynikający z błogosławieństwa Jehowy (Wj 3:8; Pwt 6:3; Joz 5:6; Jer 11:5; Eze 20:6; Jl 3:18). Pasterz z Pieśni nad Pieśniami powiedział o ukochanej Szulamitce, że ‛miód i mleko są pod jej językiem’, co zapewne nawiązywało do jej miłych słów (PnP 4:11).

Mleko przyczynia się do fizycznego wzrostu i dojrzewania. Dlatego podstawowe nauki chrześcijańskie przyrównano do „mleka” dla duchowych niemowląt, pomagającego im osiągnąć taki etap rozwoju, na którym mogą przyjmować „pokarm stały”, czyli głębsze prawdy (1Ko 3:2; Heb 5:12-14). Apostoł Piotr napisał do chrześcijan: „Jak nowo narodzone dzieciątka rozwińcie gorące pragnienie nie sfałszowanego mleka mającego związek ze słowem”. W jakim celu? Aby wzrastać nie tylko ku dojrzałości, ale „ku wybawieniu” — aby „utwierdzić swe powołanie i wybranie” (1Pt 2:2; 2Pt 1:10). W Izajasza 55:1 Bóg zaprasza spragnionych pod względem duchowym, by kupowali to pożywne „mleko”. Dzięki Jego niezasłużonej życzliwości można je nabyć „bez pieniędzy i bez płacenia”.

Wyłuskiwanie ziarna z kłosów i innych części ściętych roślin. Jeśli młócono niewielką ilość zboża (np. pokłosie) lub rośliny o drobnych ziarnach (takie jak kmin), używano lasek, kijów bądź cepów, którymi bito kłosy na ziemi albo w winnej tłoczni. Tak samo postępowano w ciężkich czasach, gdy młocka odbywała się potajemnie (Sdz 6:11; Rut 2:17; Iz 28:27).

Na ogół jednak młockę urządzano na klepisku. Była to okrągła platforma z kamienia lub mocno ubitej ziemi, mająca średnicę do 15 m i usytuowana zwykle na jakimś wzniesieniu wystawionym na działanie wiatru. Oprócz prywatnych klepisk były też inne, przeznaczone do ogólnego użytku, zazwyczaj skupione gdzieś w pobliżu wioski. Na klepisku rozkładano snopy jęczmienia lub pszenicy, najpopularniejszych zbóż w Palestynie (obecnie układa się je na wysokość 30—45 cm). Następnie wpuszczano na nie byki lub inne zwierzęta i przepędzano w kółko, by deptały zboże, łamiąc słomę i wyłuskując ziarna z kłosów. Podczas młocki nie wolno było zakładać zwierzętom kagańca (Pwt 25:4; Oz 10:11; 1Ko 9:9, 10).

Zwierzęta zaprzęgano też do urządzeń młockarskich, które przyśpieszały pracę i wykonywały ją dokładniej niż same kopyta (Iz 41:15; Am 1:3). W późniejszych czasach używano do tego celu szerokich, płaskich, ciężkich sań, które od spodu miały przymocowane ostre kamienie lub żelazne ostrza. Inne urządzenie (wóz młockarski) składało się z ramy, w której osadzono ciężkie walce nabite żelazem rozcinającym słomę i kłosy. Takie sanie czy wozy za każdym okrążeniem przejeżdżały po innej partii zboża, a ponieważ stał na nich lub siedział woźnica, jego ciężar dodatkowo zwiększał skuteczność młocki (por. Iz 28:28).

Młócone zboże kilkakrotnie odwracano, a gdy ziarno zostało dokładnie wyłuskane, przystępowano do odwiewania (zob. ODWIEWANIE).

Ponieważ klepiska były równe i znajdowały się na otwartej przestrzeni, często używano ich także w innych celach. Na przykład obrzędy żałobne po śmierci Jakuba urządzono na klepisku Atad niedaleko Jordanu (Rdz 50:10, 11). Dawid na polecenie Jehowy nabył klepisko Arawny (Ornana), zbudował na nim ołtarz i złożył Bogu ofiarę (2Sm 24:16-25; 1Kn 21:15-28). Później Salomon wybudował na tym miejscu świątynię (2Kn 3:1). Gdy Jehoszafat i Achab naradzali się w sprawie wojny z Syrią, ich trony stały na klepisku u wejścia do bramy Samarii (1Kl 22:10).

Znaczenie przenośne. Młócenie zboża na klepisku trafnie symbolizuje los, jaki spotka nieprzyjaciół Jehowy — zostaną zmiażdżeni i doszczętnie rozbici (Iz 41:15; Jer 51:33; Mi 4:12, 13; Hab 3:12). Młocka niekiedy ilustruje też bezwzględne postępowanie ludzi (2Kl 13:7). Oddzielanie pszenicy od plew wyobraża oddzielanie prawych od niegodziwych podczas sądu Jehowy (Mt 3:12). Z kolei długa młocka i pełne klepisko to oznaka dobrobytu i błogosławieństwa Bożego (Kpł 26:5; Jl 2:24).

Narzędzie służące do wbijania czegoś lub kucia. Używano go do wbijania gwoździ (Jer 10:4) i palików namiotowych (Sdz 4:21), do rozłupywania i obrabiania kamienia w kamieniołomach (1Kl 6:7), jak również do obróbki metalu, np. przy wyrobie bożków (Iz 41:7; 44:12).

Obuchy młotków wykonywano z kamienia, metalu lub drewna. Młotek, którym Jael wbiła palik namiotowy w skroń Sysery, zapewne był drewniany (Sdz 4:21; 5:26).

W sensie przenośnym słowo Jehowy przyrównano do młota kowalskiego, który rozbija skałę (Jer 23:29). Również Babilon został przyrównany do młota kowalskiego w ręku Jehowy, kruszącego narody i królestwa (Jer 50:23; por. 25:8, 9, 17-26).

„Jeden z pierwszych uczniów”, pochodzący z Cypru. Kiedy ok. 56 r. Paweł kończył swą podróż misjonarską, razem z towarzyszącymi mu osobami miał być goszczony w domu Mnazona w Jerozolimie, dokąd zaprowadzili ich z Cezarei niektórzy tamtejsi bracia (Dz 21:15-17).

1. Syn Lota i jego starszej córki. Podobnie jak jego przyrodni brat Ammon, został poczęty, gdy Lot z córkami opuścili Coar i zamieszkali w jaskini w pobliskich górach. Moab stał się przodkiem Moabitów (Rdz 19:30-38).

2. „Moabem” oraz „polem moabskim” lub „polami Moabu” nazywano terytorium zamieszkane w starożytności przez Moabitów (Rdz 36:35; Lb 21:20; Rut 1:2; 1Kn 1:46; 8:8; Ps 60:8). Wcześniej żyli tam Emici, najprawdopodobniej wypędzeni potem przez Moabitów (Pwt 2:9-11; por. 2:18-22). Gdy wędrówka Izraelitów po pustkowiu zbliżała się ku końcowi, terytorium Moabu rozciągało się przypuszczalnie od doliny potoku Zered na pd. do doliny potoku Arnon bardziej na pn. (odległość ok. 50 km); granicę zach. stanowiło Morze Martwe, a wsch. biegła gdzieś na Pustyni Syryjskiej (Lb 21:11-13; Pwt 2:8, 9, 13, 18, 19). Większą część tego terenu zajmuje pocięty wąwozami płaskowyż, który wyrasta stromo z Morza Martwego i wznosi się przeciętnie na wysokość 900 m nad poziom Morza Śródziemnego. W starożytności znajdowały się tu pastwiska dla olbrzymich stad (2Kl 3:4) i rosły winnice oraz sady (por. Iz 16:6-10; Jer 48:32, 33). Uprawiano również zboże (por. Pwt 23:3, 4).

We wcześniejszym okresie terytorium Moabitów obejmowało też obszary leżące na pn. od Arnonu, m.in. „pustynne równiny moabskie, po drugiej [czyli właśnie wsch.] stronie Jordanu naprzeciw Jerycha” (Lb 22:1). Ale na jakiś czas przed przybyciem Izraelitów tereny te opanował król amorycki Sychon, toteż pn. granicą Moabu stał się Arnon (Lb 21:26-30; Sdz 11:15-18). Sychon pokonał również Ammonitów i wyparł ich na pn. i wsch. Tereny odebrane przez Amorytów obu tym narodom rozdzieliły klinem Ammon od Moabu, który odtąd graniczył od pn. z Amorytami, a od pd. z Edomitami (Sdz 11:13, 21, 22; por. Pwt 2:8, 9, 13, 14, 18). Maksymalny zasięg jego terytorium wynosił w przybliżeniu 100 km z pn. na pd. i 40 km ze wsch. na zach.

Ponieważ część terytorium Amorytów należała kiedyś do Moabitów, przypuszczalnie dlatego teren ten dalej nazywano „ziemią moabską” (Pwt 1:5). Właśnie tam obozowali Izraelici, zanim przekroczyli Jordan (Lb 31:12; 33:48-51). Tam przeprowadzono drugi spis mężczyzn izraelskich od 20 lat wzwyż, zdolnych do służby wojskowej (Lb 26:2-4, 63). Tam też Izraelici otrzymali Boże przykazania i sądownicze rozstrzygnięcia dotyczące miast lewickich, miast schronienia oraz kwestii dziedziczenia (Lb 35:1 do 36:13). W owej „ziemi moabskiej” Mojżesz wygłosił swe ostatnie przemówienia do narodu i zawarł z nim przymierze zobowiązujące do dochowania wierności Jehowie (Pwt 1:1-5; 29:1). W końcu wszedł na górę Nebo, żeby obejrzeć Ziemię Obiecaną, a potem umarł. Na pustynnych równinach moabskich Izrael przez 30 dni opłakiwał jego śmierć (Pwt 32:49, 50; 34:1-6, 8).

Stosunki między Moabem a Izraelem. Jako potomkowie Lota, bratanka Abrahama, Moabici byli spokrewnieni z Izraelitami. Posługiwali się bardzo podobnym językiem, o czym świadczy inskrypcja na steli Meszy. Prócz tego podobnie jak Izraelici przypuszczalnie praktykowali obrzezanie (Jer 9:25, 26). Mimo to byli ich zawziętymi wrogami, a do nielicznych wyjątków należeli Rut oraz Jitma, jeden z mocarzy w wojsku króla Dawida (Rut 1:4, 16, 17; 1Kn 11:26, 46).

Przed wkroczeniem Izraelitów do Ziemi Obiecanej. Jak wynika z pieśni wzniesionej przez Mojżesza, wieść o zwycięstwie Jehowy nad wojskami Egiptu i unicestwieniu ich w Morzu Czerwonym miała zatrwożyć „despotycznych władców Moabu” (Wj 15:14, 15). Moabitów istotnie ogarnął strach, o czym świadczy okoliczność, iż jakieś 40 lat później ich król nie pozwolił Izraelowi na pokojowe przeprawienie się przez ich terytorium (Sdz 11:17). Niemniej Izraelici na wyraźne polecenie Boga nie zaatakowali Moabitów, a po dotarciu do doliny potoku Zered, stanowiącej pd. granicę Moabu, obeszli ten kraj bokiem (Lb 21:11-13; Pwt 2:8, 9; Sdz 11:18). Wprawdzie Moabici sprzedawali Izraelitom żywność i wodę (Pwt 2:26-29), lecz ‛nie przyszli im na pomoc z chlebem i wodą’ (Pwt 23:3, 4). Oznacza to zapewne, że nie przyjęli ich gościnnie ani nie dostarczali bezinteresownie artykułów pierwszej potrzeby.

Po przekroczeniu Arnonu Izraelici starli się z Amorytami pod wodzą króla Sychona, który