więcej, przeciwstawiali się temu publicznemu nauczaniu i mieli udział w biczowaniu, prześladowaniu i uśmierceniu Jezusa (a także posłanych przez niego nauczycieli publicznych), dowodząc w ten sposób, że sami są fałszywymi nauczycielami. Mimo to osoby wyuczone przez Jezusa pozyskały wśród Izraelitów i innych narodów wielu uczniów, którzy z kolei też stali się publicznymi nauczycielami Słowa Bożego (Mt 23:34; 28:19, 20).

Dopóki obowiązywało Prawo, powinność publicznego nauczania spoczywała na Lewitach (Kpł 10:11; Pwt 17:10, 11; 2Kn 17:7-9). Publicznymi nauczycielami ludu Bożego byli jego przywódcy: Lewita Mojżesz, jako pośrednik przymierza Prawa, a po nim Jozue z plemienia Efraima (Pwt 4:1; 34:9; Joz 8:35). Na podstawie Prawa nauczali także sędziowie i wierni królowie, gdy prowadzili postępowanie sądownicze lub przewodniczyli narodowi w sprawach związanych z wielbieniem (1Kl 8:1-61; 2Kl 23:2).

Wybitnym nauczycielem publicznym był kapłan Ezdrasz, który z poparciem Nehemiasza wdrożył program nauczania izraelskich repatriantów z Babilonu. Czytał Prawo i zorganizował Lewitów do wypełniania ich obowiązków polegających na ‛pouczaniu ludu’ przez ‛objaśnianie prawa’, ‛wykładanie jego sensu’ i ‛podawanie, jak rozumieć to, co czytano’ (Neh 8:1-9).

Zobacz KOLCZYK.

Zobacz SKRUCHA.

(prawdopodobnie od hebr. nécer: „latorośl”).

Przydomek nadany Jezusowi, a później używany także w odniesieniu do jego naśladowców. Nie należy go mylić z terminem „nazirejczyk”, bo choć określenia te po polsku brzmią podobnie, to wywodzą się od całkowicie różnych słów hebrajskich (zob. NAZIREJCZYK).

Nazywanie Jezusa Nazarejczykiem było całkiem naturalne, ponieważ od wczesnego dzieciństwa (gdy miał mniej niż trzy lata) wychowywał się jako syn cieśli w mieście Nazaret, leżącym jakieś 100 km na pn. od Jerozolimy. W dawnych czasach często dodawano do imienia określenie wskazujące, skąd pochodzi dany człowiek (2Sm 3:2, 3; 17:27; 23:25-37; Nah 1:1; Dz 13:1; 21:29).

Jezus był nazywany Nazarejczykiem w najrozmaitszych miejscach i przez różne osoby (Mk 1:23, 24; 10:46, 47; 14:66-69; 16:5, 6; Łk 24:13-19; Jn 18:1-7). On sam zaakceptował ów przydomek i też go używał (Jn 18:5-8; Dz 22:6-8). Na tabliczce umieszczonej z rozkazu Piłata na palu męki było napisane po hebrajsku, po łacinie i po grecku: „Jezus Nazarejczyk, król Żydów” (Jn 19:19, 20). Również po dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. apostołowie i inni ludzie często określali Jezusa Chrystusa Nazarejczykiem lub zaznaczali, że pochodził z Nazaretu (Dz 2:22; 3:6; 4:10; 6:14; 10:38; 26:9).

Znaczenie prorocze. Mateusz wskazał, że miano Nazarejczyk było jednym z proroczych znaków pozwalających rozpoznać w Jezusie obiecanego Mesjasza. Zwrócił na to uwagę swych czytelników, gdy opisywał, jak po śmierci Heroda Józef z Marią i jej dzieckiem wrócili z Egiptu: „A [Józef] otrzymawszy we śnie Boskie ostrzeżenie, odszedł na terytorium Galilei i przybywszy, zamieszkał w mieście zwanym Nazaret, żeby się spełniło, co zostało powiedziane przez proroków: ‚Będzie zwany Nazarejczykiem’” (Mt 2:19-23).

Miasto Nazaret nie jest wymienione w Pismach Hebrajskich. Niektórzy więc sugerują, iż Mateusz nawiązywał do jakiejś zaginionej księgi proroczej lub do tradycji ustnej, lecz tego typu zwrot („zostało powiedziane przez proroków”) jest używany w Chrześcijańskich Pismach Greckich wyłącznie w odniesieniu do kanonicznego zbioru ksiąg nazywanych dzisiaj Pismami Hebrajskimi. Klucz do zrozumienia wypowiedzi Mateusza najwyraźniej tkwi w źródłosłowie przydomka Nazarejczyk, który jak zaznaczono powyżej, może pochodzić od wyrazu nécer, czyli „latorośl”.

Mateusz prawdopodobnie miał na myśli to, co o Mesjaszu napisał Izajasz: „I wyrośnie gałązka z pnia Jessego, a latorośl [wenécer] z jego korzeni będzie wydawać owoc” (Iz 11:1). Na „latorośl” tłumaczone jest też hebrajskie słowo cémach, którego używali w odniesieniu do Mesjasza inni prorocy (Mateusz posłużył się właśnie lm. — nadmienił, że to „prorocy” zapowiedzieli nadejście „Latorośli”). Na przykład Jeremiasz napisał o ‛latorośli Dawida’ mającej ‛odznaczać się prawością’ (Jer 23:5; 33:15). Z kolei Zachariasz wspomniał o królu i kapłanie, „który ma na imię Latorośl”, a proroctwo to mogło się odnosić wyłącznie do Jezusa Nazarejczyka — Budowniczego wielkiej świątyni duchowej (Za 3:8; 6:12, 13).

(prawdopodobnie: „miasto-latorośl”).

Miasto w Dolnej Galilei, w którym Jezus spędził większą część swojego ziemskiego życia razem ze swymi przyrodnimi braćmi i siostrami (Mt 13:54-56; Łk 2:51, 52). Gdy anioł Gabriel zwiastował zbliżające się narodziny Jezusa, zarówno Józef, jak i Maria mieszkali w Nazarecie (Łk 1:26, 27; 2:4, 39). Po powrocie z Egiptu ponownie zamieszkali w tym mieście (Mt 2:19-23; Łk 2:39).

Położenie. Większość uczonych utożsamia Nazaret z miastem An-Nasira (Nacerat) w Galilei (ILUSTRACJE, t. 2, s. 539). Jeśli ten pogląd jest słuszny, to Nazaret leżał w niewysokich górach na pn. od doliny Jizreel, mniej więcej w połowie drogi między pd. krańcem Jeziora Galilejskiego a wybrzeżem Morza Śródziemnego, w kotlinie otoczonej wzgórzami wznoszącymi się na wysokość 120—150 m. Okolica była dość gęsto zaludniona: w pobliżu Nazaretu znajdowało się sporo miast i wsi. Ocenia się, że z Nazaretu można było dojść do Ptolemaidy nad Morzem Śródziemnym w siedem godzin, do Tyberiady nad Jeziorem Galilejskim w pięć godzin, a do Jerozolimy w trzy dni.

Pewnego razu mieszkańcy Nazaretu chcieli zrzucić Jezusa z „występu góry, na której było zbudowane ich miasto” (Łk 4:29). Nie oznacza to, że Nazaret leżał na skraju przepaści, ale że wzniesiono go na górze mającej jakieś urwiste zbocze, z którego chciano zepchnąć Jezusa. Niektórzy utożsamiają to miejsce ze stromą 12-metrową skałą usytuowaną na pd. zach. od miasta.

Znaczenie Nazaretu. Trudno dziś dokładnie ocenić znaczenie Nazaretu w I w. n.e. Wśród komentatorów biblijnych przeważa pogląd, że była to leżąca na uboczu i mało znacząca wioska. Na poparcie tego poglądu przytacza się słowa Natanaela, który gdy usłyszał, że właśnie stamtąd pochodzi Jezus, zapytał: „Czy z Nazaretu może wyjść coś dobrego?” (Jn 1:46). Wielu wysnuwa z tego wniosek, że nawet w Galilei patrzono na Nazaret z lekceważeniem (Jn 21:2). Nazaret był położony blisko szlaków handlowych, ale nie bezpośrednio przy nich. Józef Flawiusz nie wspomina o nim, choć wymienia pobliską miejscowość Jafa (Jafia) i nazywa ją „największą i bardzo ludną osadą w Galilei”, co może prowadzić do wniosku, że Nazaret pozostawał w jej cieniu.

Z drugiej strony Natanael mógł po prostu wyrazić zdziwienie, że według Filipa obiecanym Mesjaszem jest człowiek z pobliskiego Nazaretu, skoro według Pism miał on pochodzić z Betlejem w Judzie (Mi 5:2). Z kolei Józef Flawiusz nie wymienia też wielu innych miejscowości w Galilei, więc okoliczność, iż pomija Nazaret, nie musi mieć żadnego szczególnego znaczenia. Warto zauważyć, że Biblia nie nazywa Nazaretu wioską, lecz zawsze „miastem” (Łk 1:26; 2:4, 39). Poza tym pobliskie Seforis było ważnym miastem warownym, w którym mieścił się lokalny sanhedryn. Ale bez względu na wielkość i rangę Nazaret był dogodnie położony między głównymi miastami i ważnymi szlakami handlowymi, więc jego mieszkańcy dobrze się orientowali w aktualnych wydarzeniach społecznych, religijnych i politycznych (por. Łk 4:23).

Postawa mieszkańców. W miarę dorastania Jezus robił postępy „w łasce u Boga i u ludzi” (Łk 2:52). Miał zwyczaj chodzić do miejscowej synagogi i wraz ze swym przyrodnim rodzeństwem był dobrze znany mieszkańcom Nazaretu (Mt 13:55, 56; Łk 4:16). W wieku ok. 30 lat opuścił Nazaret i został ochrzczony przez Jana (Mk 1:9; Łk 3:23). Kilka miesięcy później, na początku swej działalności w Galilei, wrócił do Nazaretu i w tamtejszej synagodze odczytał na głos fragment z Izajasza 61:1, 2, po czym odniósł go do siebie. Obecni tam ludzie okazali brak wiary i próbowali go zabić, „on jednak przeszedł pośród nich i udał się dalej”, a za swą siedzibę obrał Kafarnaum (Łk 4:16-30; Mt 4:13).

Ponad rok później Chrystus znowu odwiedził Nazaret (Mt 13:54-58; Mk 6:1-6). Co prawda zdaniem niektórych tę samą wizytę opisano w Łukasza 4:16-30, ale przeciwko temu przemawia kolejność wydarzeń w relacjach Mateusza, Marka i Łukasza, inne jest też zachowanie Jezusa oraz reakcja ludzi. Do tego czasu Jezus stał się sławny, co sprawiło, że został przyjęty nieco gościnniej. Chociaż wielu gorszyło się tym, że pochodził z sąsiedztwa, nie wspomniano już, by ludzie próbowali go zabić. Ze względu na ich brak wiary Jezus dokonał tam niewielu potężnych dzieł (Mt 13:57, 58). Potem odszedł i zaczął swą trzecią podróż ewangelizacyjną po Galilei (Mk 6:6).

(„wybrany; poświęcony; oddzielony”).

Człowiek, który z własnej woli złożył ślub nazireatu lub został powołany do tej służby przez Boga. Obowiązki dobrowolnych nazirejczyków opisano w 6 rozdz. Liczb. Uroczyste zobowiązanie co do przestrzegania przez jakiś czas zasad nazireatu mogli składać przed Jehową zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Jeśli jednak ojciec lub mąż kobiety słyszał taki specjalny ślub i go nie pochwalał, mógł go unieważnić (Lb 30:1-8).

Osoby związane ślubem nazireatu musiały przestrzegać trzech zasadniczych ograniczeń: 1) Nie mogły pić żadnego odurzającego napoju ani też spożywać żadnego produktu z winorośli: samych winogron (niedojrzałych, dojrzałych czy suszonych), soku z nich (zarówno świeżego, jak i sfermentowanego) ani octu. 2) Nie mogły ścinać włosów na głowie. 3) Nie mogły dotykać zwłok, nawet najbliższych krewnych: ojca, matki, brata czy siostry (Lb 6:1-7).

Specjalne śluby. Kto składał ten szczególny ślub, miał ‛żyć jako nazirejczyk [ktoś poświęcony,