za pośrednictwem Jezusa Chrystusa (por. Jn 8:31-34; Rz 7:21-25; Gal 4:1-7; Heb 2:14-16; zob. OKUP). Chrześcijanie, wykupieni drogocenną krwią Jezusa, są niewolnikami, czyli sługami Jehowy Boga i Jego Syna, zobowiązanymi do przestrzegania Ich przykazań (1Ko 7:22, 23; 1Pt 1:18, 19; Obj 19:1, 2, 5; zob. WOLNOŚĆ; WYZWOLENIEC, WOLNY).

Zobacz też hasło NIEWOLNIK WIERNY I ROZTROPNY.

Kiedy Jezus Chrystus odpowiadał na pytanie apostołów dotyczące jego przyszłej obecności i zakończenia systemu rzeczy, podał im przypowieść o „niewolniku wiernym i roztropnym” oraz o „złym niewolniku”. Pan ustanowił wiernego niewolnika nad członkami czeladzi, czyli swymi sługami, by im dawał pokarm. Jeśliby po swym powrocie (najwyraźniej z jakiejś podróży) był zadowolony z jego służby, miał go ustanowić nad całym swoim mieniem (Mt 24:3, 45-51).

W równoległej relacji w Łukasza 12:42-48 niewolnika nazwano szafarzem, tzn. zarządcą domu. Był to sługa, któremu podlegała reszta służby. Taką rolę w starożytności często powierzano wiernym niewolnikom (por. Rdz 24:2 oraz przykład Józefa opisany w Rdz 39:1-6). W przypowieści Jezusa szafarz miał najpierw tylko rozdzielać pozostałym sługom „pokarm we właściwym czasie”, a ponieważ wiernie i roztropnie wywiązał się z tego zadania, później powierzono mu nadzór nad całym mieniem pana. Owym „panem” (gr. kýrios) jest niewątpliwie Jezus, który już wcześniej pokazał, że zajmuje taką pozycję w stosunku do swych uczniów, a oni niekiedy tak właśnie się do niego zwracali (Mt 10:24, 25; 18:21; 24:42; Jn 13:6, 13). Pozostaje więc ustalić, kogo symbolizuje wierny i roztropny niewolnik (szafarz) i co oznacza rozdzielanie pokarmu członkom czeladzi.

Komentatorzy często uważają tę przypowieść za ogólną zachętę skierowaną do każdego, komu powierzono odpowiedzialną funkcję w zborze chrześcijańskim. Nie ulega wątpliwości, że osoby takie muszą się wiernie wywiązywać ze swych obowiązków (por. Mt 25:14-30; Tyt 1:7-9). Ale jest niemożliwe, by każdego z tych chrześcijan w tym samym czasie, po powrocie pana, ustanowiono nad ‛całym jego mieniem’. Oczywiście wcale nie musi to znaczyć, że ów niewolnik wyobraża tylko jedną wyróżnioną w ten sposób osobę. W Biblii rzeczownik w liczbie pojedynczej niekiedy odnosi się do jakiejś zbiorowości, np. Jehowa oznajmił Izraelitom jako narodowi: „Wy jesteście moimi świadkami [lm.] (...) moim sługą [lp.], którego wybrałem” (Iz 43:10). Również niewierny „zły niewolnik” może oznaczać grupę osób, tak jak zbiorowy „antychryst” składa się z poszczególnych antychrystów (1Jn 2:18; 2Jn 7).

Apostoł Paweł nazwał członków zboru „domownikami Boga” (Ef 2:19; 1Tm 3:15) oraz wykazał, że wierne usługiwanie im w charakterze szafarza obejmuje ‛karmienie’ ich duchowymi prawdami (1Ko 3:2, 5; 4:1, 2; por. Mt 4:4). Chociaż powinność ta w głównej mierze spoczywała na tych, których ustanowiono pasterzami trzody (1Pt 5:1-3), apostoł Piotr wyjaśnił, że obowiązki szafarzy prawd Bożych powierzono w gruncie rzeczy wszystkim „wybranym”, czyli wszystkim chrześcijanom namaszczonym duchem świętym (1Pt 1:1, 2; 4:10, 11). A zatem zbór namaszczonych chrześcijan jako całość miał pełnić funkcję zbiorowego szafarza, udostępniającego te prawdy. Zarazem jednak każdy z nich z osobna był ‛członkiem czeladzi’ złożonej z „domowników Boga” (Mt 24:45; Ef 2:19; Heb 3:6), a więc także odbiorcą rozdzielanego „pokarmu” (Heb 5:11-14; por. 1Ko 12:12, 19-27). Wierne wywiązywanie się z nałożonego obowiązku aż do obiecanego ‛przybycia’ pana miało być nagrodzone jeszcze bardziej odpowiedzialnym zadaniem (Mt 24:46, 47; Łk 12:43, 44).

Sieć do połowu ryb, ciągnięta przy dnie zbiornika wodnego (Eze 26:5, 14; 47:10). W starożytnym Egipcie niewody wykonywano ze sznurka lnianego; u dołu miały one ołowiane ciężarki, a u góry drewniane pływaki. Niewody używane przez Izraelitów niewątpliwie były podobne.

Starożytne metody połowu ryb za pomocą niewodu zapewne przypominały sposoby stosowane na Bliskim Wschodzie w bliższych nam czasach. Niewód zarzucano z łodzi wokół ławicy ryb. Długie liny przymocowane po obu jego końcach zabierano na ląd; tam każdą z nich chwytało kilku mężczyzn, którzy powoli wyciągali półkoliście wygiętą sieć na brzeg (Mt 13:47, 48). Inna metoda polegała na rozpostarciu sieci na kształt koła i stopniowym jej zwężaniu. Następnie rybacy nurkowali do wody i ściągali obciążoną ciężarkami krawędź, zamykając sieć od dołu. Potem sieć wciągano do łodzi (Łk 5:6, 7). Czasami przed opróżnieniem sieci wleczono ją na płytszą wodę (por. Jn 21:8, 11).

W Piśmie Świętym wspomniano o niewodzie w sensie przenośnym w związku ze zgromadzaniem przyszłych członków „królestwa niebios” (Mt 13:47, 48). Do niewodu przyrównano również serce niemoralnej kobiety (Kzn 7:26) oraz intrygi mające na celu usidlenie innych (Mi 7:2). Symbolem tym zobrazowano też podboje militarne (Hab 1:15-17).

Zobacz ŻYCZLIWOŚĆ.

Inskrypcja „Nieznanemu Bogu” widniała na ołtarzu, który Paweł zobaczył w Atenach. Ateńczycy, przejęci bojaźnią przed bóstwami, budowali wiele świątyń i ołtarzy. Posunęli się nawet do ubóstwiania pojęć abstrakcyjnych i wznosili ołtarze ku czci Sławy, Skromności, Energii, Perswazji czy Litości. Ołtarz poświęcony „Nieznanemu Bogu” zbudowali prawdopodobnie z obawy przed pominięciem jakiegoś boga i ściągnięciem na siebie jego niezadowolenia. W pierwszych słowach skierowanych do stoików, epikurejczyków i innych osób zgromadzonych na Areopagu (Wzgórze Aresa) Paweł taktownie nawiązał do tego ołtarza i wyjaśnił, że oto ogłasza im Boga, którego dotąd nie znali (Dz 17:18, 19, 22-34).

Istnienie w Grecji takich ołtarzy poświadczają greccy pisarze Filostrat (170?-245 n.e.) i Pauzaniasz (II w. n.e.). Ten ostatni wspomina o ołtarzach „bogów zwanych Agnostoj, tj. [Nieznanymi]” (Wędrówka po Helladzie, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, 1973, I, I, 4). Natomiast Filostrat w dziele Żywot Apolloniosa z Tyany (tłum. M. Szarmach, Toruń 2000, VI, 3) pisze: „O wiele mądrzej jest wyrażać się dobrze o wszystkich bogach, jak to czynią Ateńczycy, którzy wznieśli również ołtarze na cześć bóstw nieznanych”.

Zobacz NIESKAŻONOŚĆ, NIEZNISZCZALNOŚĆ.

(z łac.: „ciemny; czarny”).

Łaciński przydomek nadany Symeonowi, jednemu z „proroków i nauczycieli” w zborze w Antiochii (Syryjskiej) (Dz 13:1).

(prawdopodobnie: „zwycięzca”).

Jeden z siedmiu mężczyzn „pełnych ducha i mądrości”, którym apostołowie powierzyli nadzór nad codziennym rozdzielaniem żywności we wczesnochrześcijańskim zborze jerozolimskim (Dz 6:1-6).

(„zwycięzca ludu”).

Faryzeusz i nauczyciel Izraela, władca żydowski (tzn. członek Sanhedrynu), wymieniony tylko w Ewangelii według Jana. Nikodem był pod głębokim wrażeniem znaków dokonanych przez Jezusa w Jerozolimie w okresie Paschy 30 r. n.e. Pewnej nocy odwiedził go i wyraził przekonanie, że Jezus przyszedł od Boga (tę pierwszą wizytę złożył pod osłoną ciemności przypuszczalnie z obawy przed Żydami). To właśnie Nikodemowi Jezus powiedział, że kto chce zobaczyć Królestwo Boże, musi się „ponownie narodzić”, że żaden człowiek nie wstąpił do nieba, że Bóg dowiódł swej miłości, posyłając swego Syna na ziemię, i że koniecznie trzeba okazywać wiarę (Jn 2:23; 3:1-21).

Jakieś dwa i pół roku później podczas Święta Namiotów (Szałasów) pewni urzędnicy mieli na rozkaz faryzeuszy schwytać Jezusa. Kiedy wrócili z pustymi rękami, a na dodatek dobrze się o nim wypowiedzieli, zostali publicznie upokorzeni. Nikodem zapytał wtedy: „Czyż nasze prawo osądza człowieka, jeśli go najpierw nie wysłucha i się nie dowie, co on czyni?” Pozostali faryzeusze jednak go wyśmiali (Jn 7:45-52). Po śmierci Jezusa Nikodem razem z Józefem z Arymatei, bojaźliwym uczniem Chrystusa, przynieśli cenny, ciężki rulon mirry i aloesu (ważący ok. 100 funtów rzymskich [33 kg]), żeby przygotować ciało do pogrzebu (Jn 19:38-40). Według tradycji Nikodem w późniejszym czasie stał się uczniem Jezusa, został wydalony z Sanhedrynu i Jerozolimy i zmarł śmiercią męczeńską, lecz Biblia nie wypowiada się na ten temat.

(„zwycięzca ludu”).

1. Jeden z siedmiu mężczyzn rekomendowanych przez braci i mających odpowiednie kwalifikacje duchowe, którym po Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. apostołowie powierzyli obowiązek dbania o sprawiedliwy podział żywności wśród członków wczesnochrześcijańskiego zboru w Jerozolimie. Spośród tych siedmiu tylko Nikolausa nazwano „prozelitą z Antiochii”, co może sugerować, że on jeden zaliczał się do nie-Żydów. Greckie imiona pozostałych były popularne nawet wśród rodowitych Żydów (Dz 6:1-6).

2. W dwóch z siedmiu listów do zborów, zamieszczonych w 2 i 3 rozdz. Objawienia, potępiono „sektę Nikolausa” (lub „nikolaitów”). „Anioł” zboru w Efezie otrzymał pochwałę za nienawiść do „uczynków sekty Nikolausa”, których nienawidził także sam Chrystus Jezus (Obj 2:1, 6). Natomiast w zborze w Pergamonie niektórzy ‛mocno trzymali się nauki sekty Nikolausa’; toteż wezwano ich, by ją porzucili i okazali skruchę (Obj 2:12, 15, 16).

Oprócz powyższej informacji nie wiadomo nic więcej o pochodzeniu, rozwoju ani o potępionych praktykach i naukach sekty Nikolausa. Ponieważ wprowadzające wyrażenie „i ty także” występuje zaraz po wzmiance o trzymających się „nauki Balaama”, pod wpływem której Izraelici niegdyś dopuścili się niemoralności i bałwochwalstwa