o przebywających w Jerozolimie Żydach mówiących po grecku i o Żydach mówiących po hebrajsku.

W książce The Language of Jesus (Oslo 1954, ss. 10, 11) prof. H. Birkeland zaznaczył, że nawet jeśli w czasach Jezusa językiem pisanym był w Palestynie aramejski, niekoniecznie oznacza to, iż mówiły nim masy. Również okoliczność, iż papirusy z Elefantyny (żydowskiej kolonii w Egipcie) napisane są po aramejsku, bynajmniej nie dowodzi, jakoby był to główny bądź powszechnie używany język w ojczyźnie Żydów, gdyż aramejski pełnił wówczas funkcję międzynarodowego języka literackiego. To prawda, że Chrześcijańskie Pisma Greckie zawierają pewną liczbę arameizmów, a paru użył sam Jezus. Jednakże w opinii Birkelanda na ogół mógł on się posługiwać ludową hebrajszczyzną, a sporadycznie używać też określeń aramejskich.

Wprawdzie trudno byłoby udowodnić twierdzenie Birkelanda, iż prości ludzie nie umieli pisać po aramejsku, wydaje się jednak pewne, że gdy Łukasz, lekarz z wykształcenia, donosi o Pawle mówiącym do Żydów ‛po hebrajsku’, i gdy sam apostoł twierdzi, iż głos z nieba odezwał się do niego ‛po hebrajsku’, to nie chodzi o język aramejski, lecz istotnie o jakąś formę hebrajskiego (choć niekoniecznie o starohebrajski) (Dz 22:2; 26:14).

Kolejnym argumentem przemawiającym za tym, że w Palestynie za czasów Jezusa Chrystusa posługiwano się jakąś odmianą hebrajskiego, są wczesne wzmianki o tym, iż apostoł Mateusz napisał swą Ewangelię najpierw w tym języku. Na przykład Euzebiusz z Cezarei (III i IV w. n.e.) podaje: „Mateusz spisał słowa Pańskie w języku hebrajskim” (Historia kościelna, tłum. A. Lisiecki, III, 39⁠¹⁶). A Hieronim (IV i V w. n.e.) zaznacza w rozdz. 3 swego dzieła O znakomitych mężach (tłum. W. Szołdrski, Warszawa 1970, s. 30): „Mateusz, zwany także Lewi, z celnika apostoł, pierwszy w Judei dla Żydów, którzy uwierzyli, napisał Ewangelię Chrystusa hebrajskimi literami i słowami (...) Tekst hebrajski do dziś się przechowuje w bibliotece w Cezarei, którą męczennik Pamfilios z wielką starannością utworzył”. A zatem kiedy Jezus Chrystus żył jako człowiek na ziemi, najprawdopodobniej posługiwał się odmianą hebrajszczyzny oraz jakimś dialektem aramejskim (zob. HEBRAJSKI, JĘZYK).

Zobacz ARAM 5.

Zobacz ARAM 5.

Syn szejka Diszana; potomek Seira Choryty (Rdz 36:20, 28; 1Kn 1:42).

Nazwa regionu oraz masywu górskiego, które leżą obecnie na pograniczu Turcji, Iranu i Armenii.

„Na górach Ararat” osiadła po potopie arka Noego (Rdz 8:4). Za panowania króla Ezechiasza „do ziemi Ararat” uciekli po zamordowaniu ojca synowie Sancheriba: Adrammelech i Sarecer (2Kl 19:37; Iz 37:38). Jeremiasz przepowiedział, że Ararat znajdzie się wśród „królestw”, które wyruszą przeciw Babilonowi w okresie jego upadku w VI w. p.n.e. (Jer 51:27). Te późniejsze wzmianki biblijne wskazują na krainę leżącą na pn. od Asyrii. Euzebiusz z Cezarei, Hieronim i liczni inni pisarze wczesnochrześcijańscy utożsamiali ją z ówczesną Armenią. Podobnie uczyniono w greckim tekście Izajasza 37:38 w przekładzie Septuaginty oraz w 2 Królów 19:37 w łacińskiej Wulgacie. Wiele inskrypcji asyryjskich z IX i VIII w. p.n.e., z czasów panowania Salmanasara I, Aszurnasirpala II, Salmanasara III, Tiglat-Pilesera III i Sargona II, wspomina o Araracie jako o „Urartu”. Inskrypcja Asarhaddona — innego syna Sancheriba, a zarazem jego następcy — informuje, iż pokonał on wojska swych braci i zabójców ojca w Hanigalbat na terenie Armenii. Inskrypcje te, jak również okoliczność, że Jeremiasz łączy Ararat z królestwami Minni i Aszkenaz, zdają się umiejscawiać ziemię Ararat w górzystych okolicach jeziora Wan w starożytnej Armenii, na pn. od źródeł Tygrysu i na pd. od Kaukazu.

Nazwa Ararat odnosi się również do najwyższej góry w tym rejonie, tradycyjnie uważanej za miejsce, gdzie osiadła arka Noego. Góra ta ma dwa stożkowe szczyty, oddalone od siebie o ok. 11 km i rozdzielone znacznym obniżeniem terenu. Większy osiąga 5165 m n.p.m. i od wysokości 900 m poniżej wierzchołka pokryty jest wiecznym śniegiem. Mniejszy, wznoszący się na pd. wsch. od niego, ma 3914 m wysokości. Na wyższy szczyt, wyjątkowo trudny do zdobycia, po raz pierwszy wszedł Parrot w r. 1829. Wiele miejsc w tym regionie nosi nazwy nawiązujące do relacji biblijnej. Sama góra Ararat po turecku nazywa się Aghri Dagh („góra arki”), a po persku — Koh-i-nuh („góra Noego”) (zob. ARKA 1).

Jebusyta, właściciel klepiska, które zakupił król Dawid pod budowę ołtarza dla Jehowy. Bóg postanowił, że właśnie w taki sposób można zatrzymać plagę, którą Dawid ściągnął przez dokonanie spisu ludności (2Sm 24:16-25; 1Kn 21:15-28).

Arawna najwyraźniej zaproponował, że odstąpi za darmo to miejsce wraz z bydłem i drewnem potrzebnym do złożenia ofiary, ale Dawid koniecznie chciał za nie zapłacić. W 2 Samuela 24:24 powiedziano,