prawa jest miłość” (Rz 13:8-10; por. Gal 5:14). Przykazanie miłości bliźniego Jakub nazwał „prawem królewskim” (Jak 2:8).

Drugie z największych przykazań. Kiedy pewien Żyd zapytał: „Co dobrego mam czynić, żeby otrzymać życie wieczne?” i dociekał, których przykazań ma przestrzegać, Jezus wymienił pięć spośród Dziesięciorga Przykazań, po czym przytoczył słowa z Kapłańskiej 19:18: „Masz miłować swego bliźniego [plesíon] jak samego siebie” (Mt 19:16-19). Powiedział też, że jest to drugie z największych przykazań w Prawie — jedno z dwóch, na których zawisło całe Prawo i Prorocy (Mt 22:35-40; Mk 12:28-31; Łk 10:25-28).

Kto jest moim bliźnim? Jezus pomógł swym słuchaczom pogłębić zrozumienie słowa plesíon, gdy inny człowiek — chcąc dowieść swej prawości — zapytał: „Kto właściwie jest moim bliźnim [plesíon]?” Jezus opowiedział wtedy przypowieść o miłosiernym Samarytaninie. Dobitnie wykazał w niej, że o tym, kto jest prawdziwym bliźnim, nie decyduje sąsiedztwo, pokrewieństwo czy utrzymywanie stosunków towarzyskich, lecz okazywanie miłości i życzliwości, nakazanych w Piśmie Świętym (Łk 10:29-37).

W narodzie izraelskim. W Hebrajczyków 8:11 w większości manuskryptów greckich użyto formy słowa polítes, czyli „obywatel”, jednak w niektórych późniejszych rękopisach występuje wyraz plesíon. W wersecie tym Paweł zacytował zawarte w Jeremiasza 31:34 proroctwo o odrodzeniu narodu izraelskiego: „‚I już nikt nie będzie uczył swego towarzysza [forma słowa réaʽ] ani nikt swego brata, mówiąc: „Poznajcie Jehowę!”, wszyscy bowiem będą mnie znali, od najmniejszego z nich do największego z nich’ — brzmi wypowiedź Jehowy”. Apostoł odniósł te słowa do duchowego „narodu świętego”, czyli „Izraela Bożego”. Powiedział: „I na pewno nikt nie będzie uczył swego współobywatela ani nikt swego brata”. Słowa towarzysz (hebr. réaʽ) i współobywatel (gr. polítes) lepiej oddają myśl zawartą w językach oryginalnych (1Pt 2:9; Gal 6:16).

Rady z Księgi Przysłów. Chociaż bliźniego należy miłować i służyć mu pomocą, trzeba uważać, by nie narzucać się mu ze swoim towarzystwem ani nie nadużywać jego gościnności. Przysłowie tak to ujmuje: „Rzadko stawiaj stopę w domu swego bliźniego [forma słowa réaʽ], żeby nie miał ciebie dość i wręcz cię nie znienawidził” (Prz 25:17).

Z drugiej strony Księga Przysłów radzi, by ufać i wierzyć towarzyszowi, a w razie potrzeby prosić go o pomoc: „Nie opuszczaj swego towarzysza ani towarzysza twego ojca i nie wchodź do domu swego brata w dniu twego nieszczęścia. Lepszy jest sąsiad [szachén] blisko niż brat daleko” (Prz 27:10). Pisarzowi najwyraźniej chodziło o to, że bliskiego przyjaciela rodziny należy cenić i że warto na niego liczyć bardziej niż nawet na brata, który przebywa gdzieś daleko i może nie mieć ochoty albo możliwości, aby udzielić pomocy.

Greckie słowo blasfemía tłumaczone na „bluźnierstwo” w zasadzie odnosi się do wypowiadania zniewag, oszczerstw i obelg zarówno przeciw Bogu, jak i ludziom (por. Obj 16:11; Mt 27:39). Polskie słowo „bluźnierstwo” na ogół dotyczy słów uwłaczających Bogu lub rzeczom świętym. Stanowi więc przeciwieństwo wypowiedzi wyrażających cześć wobec Istoty Boskiej (zob. OBELŻYWA MOWA).

Pierwszą osobą winną bluźnierstwa był pierwotny przeciwnik Boży, na co wskazuje nadane mu imię Diábolos (czyli „Diabeł” lub „Oszczerca”). Chociaż jego wypowiedzi do Ewy w Edenie były zawoalowane i oględne, to jednak przedstawiały Stwórcę jako kogoś mówiącego nieprawdę (Rdz 3:1-5). A zatem od tamtej pory aż dotąd Szatan jest głównym inicjatorem bluźnierstwa (Jn 8:44-49).

W czasach Enosza, a więc jeszcze przed potopem, zaczęto „wzywać imienia Jehowy”, ale zapewne nie czyniono tego w sposób właściwy i stosowny, gdyż Abel już znacznie wcześniej zwracał się do Boga i niewątpliwie używał Jego imienia (Rdz 4:26; Heb 11:4). Gdyby to ‛wzywanie imienia Bożego’ polegało, jak sądzą niektórzy uczeni, na niestosownym posługiwaniu się nim lub określaniu nim ludzi lub obiektów kultu bałwochwalczego, byłoby to bluźnierstwo (zob. ENOSZ).

Wierny Hiob martwił się o to, by jego dzieci swoimi grzesznymi myślami czasem nie ‛przeklęły Boga w swym sercu’, a kiedy sam przeżywał wielkie trudności, „nie zgrzeszył ani nie przypisał Bogu nic niestosownego”, choć Szatan w bluźnierczy sposób próbował skłonić go do ‛przeklinania Boga prosto w twarz’ (Hi 1:5, 11, 20-22; 2:5-10). Trzej towarzysze Hioba świadomie lub nieświadomie ukazali Boga w złym świetle i Go ‛obwiniali’, jednocześnie twierdząc, że to Hiob zachowywał się i wypowiadał bluźnierczo (Hi 15:6, 25; 32:3; 42:7, 8).

Bluźnierstwo w okresie obowiązywania przymierza Prawa. W pierwszych trzech z Dziesięciorga Przykazań, czyli „Dziesięciu Słów”, podkreślono wyjątkową pozycję Jehowy Boga jako Władcy Wszechświata oraz Jego wyłączne prawo do odbierania czci. Ponadto ostrzeżono: „Nie wolno ci używać imienia Jehowy, twego Boga, w sposób niegodny, bo Jehowa nie pozostawi bez ukarania tego, kto używa jego imienia w sposób niegodny” (Wj 34:28; 20:1-7). Potępiono również złorzeczenie Bogu i przeklinanie naczelnika ludu (Wj 22:28). Pierwszy zanotowany przypadek bluźnierstwa dotyczył syna pewnego mieszanego małżeństwa. Człowiek ten w bójce z Izraelitą „zaczął lżyć Imię oraz mu złorzeczyć”. Jehowa skazał winowajcę na karę śmierci przez ukamienowanie i postanowił, że w przyszłości należy tak karać każdego, „kto lży imię Jehowy” — zarówno rodowitego Izraelitę, jak i osiadłego przybysza (Kpł 24:10-16).

Niedługo potem ogromna większość Izraelitów okazała brak szacunku, szemrając przeciw Jehowie. W związku z tym zostali skazani na 40-letnią wędrówkę po pustkowiu, na którym mieli pomrzeć wszyscy w wieku od 20 lat wzwyż (Lb 14:1-4, 11, 23, 29; Pwt 1:27, 28, 34-39). W swym bluźnierczym nastawieniu posunęli się tak daleko, że rozmawiali o ukamienowaniu wiernych sług Bożych (Lb 14:10). Chociaż obelżywa mowa Koracha, Datana i Abirama była skierowana bezpośrednio przeciw przedstawicielom Boga, Mojżeszowi i Aaronowi, to zanim Bóg zgładził tych buntowników i ich rodziny przed ich namiotami, Mojżesz powiedział zgromadzonym obserwatorom: „Poznacie, że mężowie ci odnieśli się do Jehowy ze wzgardą”, lekceważąc tych, których zamianował sam Bóg (Lb 16:1-3, 30-35).

Nawet jeśli ktoś nie mówił przeciw Bogu, jego czyny sprzeczne z Bożymi zasadami podanymi w przymierzu Prawa mogły być równoznaczne z ‛wyrażaniem się obelżywie o Jehowie’ lub bluźnieniem Mu. Dlatego komuś, kto nieumyślnie złamał prawo Boże, okazywano miłosierdzie, ale tego, kto przekraczał je świadomie i rozmyślnie — czy to rodowitego Izraelitę, czy osiadłego przybysza — należało uśmiercić za lżenie Jehowy oraz gardzenie Jego słowem i przykazaniem (Lb 15:27-31; por. Pwt 31:20; Neh 9:18, 26).

Do innych wspomnianych w Pismach Hebrajskich osób, które dopuściły się bluźnierstwa, należą synowie kapłana Helego (1Sm 3:12, 13) oraz pogański dostojnik asyryjski — rabszak (2Kl 19:4-6, 22, 23). Niewinny Nabot został uznany za bluźniercę i uśmiercony na podstawie zeznań fałszywych świadków (1Kl 21:10-13). W późniejszych czasach Jehowa potępił fałszywych proroków za pokrzepianie tych, którzy Nim gardzili (Jer 23:16, 17). Wyraźnie ostrzegł urągających Mu ludzi, że otrzymają ‛w swe zanadrze’ stosowną odpłatę (Iz 65:6, 7; por. Ps 10:13; Iz 8:20-22). Z powodu odstępstwa Izraelitów narody znieważały imię Jehowy (Iz 52:4, 5; Eze 36:20, 21).

Z czasem nauki rabinów doprowadziły do błędnego poglądu, iż według Kapłańskiej 24:10-23 bluźnierstwem jest samo wymówienie imienia Jehowa. Zgodnie z tradycją talmudyczną sędziowie religijni, słysząc podczas zeznań bluźniercze słowa rzekomo wypowiedziane przez oskarżonego, mieli rozedrzeć swe szaty, jak to opisano w 2 Królów 18:37; 19:1-4 (The Jewish Encyclopedia, 1976, t. III, s. 237; por. Mt 26:65).

„Bluźnierstwo” w Pismach Greckich. Apostoł Paweł wskazał na podstawowe znaczenie określenia blasfemía, gdy w Rzymian 2:24 przytoczył wspomniane już słowa z Izajasza 52:5 i Ezechiela 36:20, 21 i użył spokrewnionego greckiego czasownika blasfeméo.

Bluźnierstwo obejmuje przypisywanie sobie albo innej osobie bądź rzeczy jakichś cech lub przywilejów Boga (por. Dz 12:21, 22). Żydowscy przywódcy religijni oskarżyli Chrystusa Jezusa o bluźnierstwo, ponieważ powiedział, iż grzechy pewnych osób są przebaczone (Mt 9:2, 3; Mk 2:5-7; Łk 5:20, 21), i próbowali ukamienować go jako bluźniercę, bo głosił, że jest Synem Bożym (Jn 10:33-36). Gdy przed Sanhedrynem Jezus oznajmił, jakie Bóg ma wobec niego zamierzenie i jak go wywyższy, arcykapłan rozdarł swe szaty i oskarżył Jezusa o bluźnierstwo, za które skazano go na śmierć (Mt 26:63-66; Mk 14:61-64). Potem przywódcy religijni zaprowadzili Jezusa przed Piłata i chytrze zmienili zarzut z bluźnierstwa na działalność wywrotową, twierdzili bowiem, że nie mogą wykonywać wyroków śmierci (Jn 18:29 do 19:16).

Jezus był Synem Boga i Jego bezpośrednim przedstawicielem, więc to, co mówiono przeciwko niemu, również można nazwać bluźnierstwem (Łk 22:65). Podobnie duch święty, czyli czynna siła pochodząca od Boga, jest ściśle związany z Jego osobą i dlatego Jezus mówił o „bluźnierstwie przeciwko duchowi”, które jest grzechem niewybaczalnym (Mt 12:31; Mk 3:28, 29; Łk 12:10). O bluźnierstwie napisano, że pochodzi z serca (Mt 15:19; Mk 7:21, 22), a zatem w grzechu przeciwko duchowi istotną rolę odgrywa stan serca, którego wyrazem jest umyślne działanie. Okoliczności, w jakich Jezus powiedział o grzechu niewybaczalnym, wskazują, że chodzi o przeciwstawienie się działaniu ducha świętego. Nie jest ono spowodowane wprowadzeniem kogoś w błąd, ludzką słabością czy niedoskonałością; jest to sprzeciw świadomy i rozmyślny. Faryzeusze wyraźnie widzieli, że dzięki duchowi Bożemu Jezus czyni dobro, ale z pobudek egoistycznych przypisywali tę moc Beelzebubowi, Szatanowi Diabłu, bluźniąc w ten sposób przeciwko świętemu duchowi Bożemu (Mt 12:22-32; por. Heb 6:4-6; 10:26, 27).

Szczepan, podobnie jak Jezus, poniósł męczeńską śmierć oskarżony o bluźnierstwo (Dz 6:11-13; 7:56-58). Bluźniercą był Paweł, gdy jako Saul próbował zmusić chrześcijan do „wyparcia się wiary” (dosł. „by bluźnili”). Kiedy jednak sam został uczniem, Żydzi bluźnierczo mu się sprzeciwiali, a w Efezie niektórzy zapewne uważali, że głoszone przez niego nauki są bluźnierstwem przeciw bogini Artemidzie (Dz 13:45; 19:37; 26:11; 1Tm 1:13). Wykluczając ze zboru Hymeneusza i Aleksandra, Paweł ‛wydał ich Szatanowi, żeby przez skarcenie nauczyli się nie bluźnić’ (1Tm 1:20; por. 2Tm 2:16-18). Jakub napisał, że bogaci, jako klasa, są skłonni ‛bluźnić szlachetnemu imieniu’, od którego uczniowie zostali nazwani (Jak 2:6, 7; por. Jn 17:6; Dz 15:14). Wielu bluźnierców miało się pojawić w „dniach ostatnich” (2Tm 3:1, 2), co zapowiadały również słowa i symbole z Księgi Objawienia (Obj 13:1-6; 16:9-11, 21; 17:3).

W Biblii błogosławienie oznacza uświęcenie lub ogłoszenie świętości kogoś lub czegoś; prośbę do Boga o łaskę; wyświadczenie dobra; zlanie łaski; opiewanie świętości; wychwalanie; mówienie o kimś lub o czymś dobrze; chronienie przed złem; zapewnienie szczęścia.

Różne formy hebrajskich słów, które na ogół tłumaczy się na „błogosławić” albo „błogosławieństwo”, występują w Biblii ok. 400 razy. Zazwyczaj jako „błogosławić” oddawany jest czasownik barách. W kilku miejscach przetłumaczono go też na „życzyć dobra” (1Sm 25:14), „gratulować” (1Kn 18:10), „pozdrawiać” (2Kl 4:29). Pochodzący od niego rzeczownik występuje w nazwie niziny Beracha („błogosławieństwo”), ponieważ Jehoszafat i jego lud błogosławili tam Jehowę (2Kn 20:26). Czasownik o tym samym rdzeniu jest także oddawany jako „klękać” lub „padać na kolana” (Rdz 24:11; 2Kn 6:13; Ps 95:6).

Żydowscy kopiści, zwani soferami (soferim), w kilku wersetach zastąpili słowem „błogosławić” słowo „przekląć” (1Kl 21:10, 13; Hi 1:5, 11; 2:5, 9), bo uważali, że już sama wzmianka o przeklinaniu Boga jest bluźnierstwem (zob. Dodatek 2B w NW).

Grecki czasownik eulogéo dosłownie znaczy „dobrze o kimś mówić”. Rzeczownik eulogía („błogosławieństwo”) jest użyty w Rzymian 16:18 w sensie negatywnym i oznacza „pochlebiającą mowę”, która ma obałamucić czyjeś serce.

W Biblii słowa „błogosławić” i „błogosławieństwo” dotyczą przynajmniej czterech zasadniczych sytuacji: 1) Jehowa błogosławi ludzi (albo ludziom), 2) ludzie błogosławią Jehowę, 3) ludzie błogosławią Chrystusa oraz 4) ludzie błogosławią innych ludzi.

Gdy błogosławi Jehowa. „Błogosławieństwo Jehowy — oto, co wzbogaca, a on nie dodaje do niego żadnej boleści” (Prz 10:22). Osobom, które cieszą się Jego uznaniem, Jehowa błogosławi, chroniąc je, zapewniając im powodzenie, udzielając pouczeń i zaspokajając ich potrzeby — przy czym zawsze wychodzi im to na dobre.

Życzliwość Jehowy wobec ziemskich stworzeń uwidoczniła się przy ich stwarzaniu. Bóg pobłogosławił zwierzęta stworzone w piątym dniu, ogłaszając swe zamierzenie względem nich (Rdz 1:22). Gdyby Adam i Ewa byli posłuszni Bogu, to Jego błogosławieństwo wypowiedziane do nich na koniec szóstego dnia zapewniłoby im Jego nieustającą łaskę, ponieważ zatroszczył się On o wszystkie ich potrzeby materialne i duchowe (Rdz 1:28; 2:9; 5:2).

Gdy Jehowa po sześciu dniach stwarzania zakończył swe ziemskie dzieło, Jego stworzeniom niczego nie brakowało (Rdz 1:31). Wtedy postanowił odpocząć, czyli zaprzestać tej pracy, i pobłogosławił dzień siódmy, uznając go za święty. Cała ludzkość mogła oczekiwać szczęścia i bezkresnych błogosławieństw (Rdz 2:3; Wj 20:11).

Kiedy Noe z rodziną wyszli z arki, Jehowa okazał im swą przychylność, błogosławiąc ich i oznajmiając im swą wolę. Gdyby ludzie się do niej stosowali, cieszyliby się Bożą łaską i ochroną (Rdz 9:1).

Szczególne znaczenie dla całej ludzkości ma błogosławieństwo dotyczące Abrahama i jego potomstwa (Rdz 12:3; 18:18; 22:18). Jehowa pobłogosławił Abrahamowi i Sarze, w cudowny sposób przywracając im zdolności rozrodcze, dzięki czemu mimo sędziwego wieku mogli wydać na świat syna (Rdz 17:16; 21:2). Zapewnił Abrahamowi pomyślność i posłużył się nim do zobrazowania przyszłych, jeszcze donioślejszych wydarzeń (Gal 4:21-26). O znaczeniu błogosławieństwa Bożego, jakim było danie Abrahamowi potomka, świadczyła obietnica, że ludzie ze wszystkich narodów dostąpią błogosławieństw poprzez tego, którego pierwowzorem był Izaak — Jezusa Chrystusa (Dz 3:25, 26; Gal 3:8, 14; Heb 6:13-20).

Możliwość uzyskania błogosławieństwa Jehowy zależy od tego, czy dany człowiek bądź naród jest Mu posłuszny (Wj 23:25). Jak wynika z wyraźnego przeciwstawienia błogosławieństw i przekleństw w 27 i 28 rozdz. Powtórzonego Prawa, na nieposłusznych spada przekleństwo Jehowy i surowe kary, natomiast posłuszni dostępują Jego błogosławieństwa, które przynosi im pomyślność