nawet w trudnym terenie — na krótkich odcinkach niektóre gatunki osiągają prędkość prawie 50 km/h. Poza tym dobrze pływają i większość z nich umie też się wspinać.

Fakty nie potwierdzają poglądu, jakoby niedźwiedzie ściskały lub dusiły swe ofiary. Podczas walki niedźwiedź uderza przeciwnika swą ogromną łapą i rozrywa jego ciało potężnymi pazurami. Do zabicia jelenia często wystarcza mu jedno uderzenie. Pismo Święte całkiem słusznie więc ukazuje go jako niebezpieczne zwierzę, zestawiając go z lwem (Lam 3:10; Am 5:19). Zdaniem przyrodników niedźwiedzie są nawet bardziej niebezpieczne niż wielkie koty. Na ogół jednak, podobnie jak inne zwierzęta, unikają ludzi, choć mogą zaatakować, gdy zostaną sprowokowane lub zaskoczone.

Pismo Święte kilkakrotnie wspomina o rozjuszonej niedźwiedzicy, która straciła młode (2Sm 17:8; Prz 17:12; Oz 13:8). Pewnego razu Bóg posłużył się niedźwiedzicami do wykonania wyroku na młodych chuliganach, którzy drwili z proroka Elizeusza (2Kl 2:24).

Niedźwiedzie żywią się liśćmi i korzeniami roślin, owocami, jagodami, orzechami, jajkami, owadami, rybami, gryzoniami itp., ale szczególnie lubią miód. Choć nie jest to regułą, zwykle wolą pokarm roślinny. Jednak w starożytnym Izraelu, gdzie było niewiele owoców i innego pożywienia dla niedźwiedzi, pasterze owiec i kóz musieli strzec przed nimi swe stada. W młodości Dawid odważnie walczył z niedźwiedziem, broniąc trzód swego ojca (1Sm 17:34-37).

Gdy głodny niedźwiedź wywęszy zdobycz, wydaje niecierpliwe pomruki. Dlatego prorok Izajasz napisał, że Izraelici ‛pomrukiwali jak niedźwiedzie’ w oczekiwaniu na sprawiedliwość i wybawienie, które jednak nie nadchodziły (Iz 59:11). Z kolei atakujący niedźwiedź trafnie wyobraża niegodziwego władcę, który gnębi i uciska swych ubogich poddanych (Prz 28:15).

W wizji Daniela, w której przerażające bestie symbolizują mocarstwa światowe, niedźwiedź przedstawia imperium medo-perskie, żądne dokonywania wielkich podbojów i zdobywania ogromnych łupów (Dn 7:5, 17). Równie zachłanna jest bestia ukazana w wizji Janowi, która wychodzi z morza, ma siedem głów i dziesięć rogów oraz łapy „jak u niedźwiedzia” (Obj 13:2). Natomiast proroctwo zapowiadające, że niedźwiedzica będzie się paść razem z krową, wskazuje na pokój obiecany ludowi Jehowy poddanemu władzy Mesjasza (Iz 11:7).

Zobacz ZŁO, NIEGODZIWOŚĆ.

Odpowiednik hebrajskiego wyrazu tam. Użyto go np. w odniesieniu do wzorowej postawy moralnej Hioba i nieskazitelnej urody Szulamitki (Hi 1:1, 8; PnP 5:2; 6:9). Słowem tym określono też Jakuba, wiodącego spokojne życie w namiotach — w przeciwieństwie do jego żądnego przygód brata, który był myśliwym (Rdz 25:27). Ale „nienaganny” jest również tłumaczeniem hebrajskiego tamím, które może oznaczać „zdrowy; doskonały” (Prz 2:21; 11:5, 20). Oba wspomniane wyrazy pochodzą od rdzenia czasownikowego tamám: „być zupełnym; wykończyć; osiągać pełnię; wyginąć” (Ps 19:13; 1Kl 6:22; Iz 18:5; Jer 24:10; por. 1Sm 16:11, gdzie pytanie: „Czy to już wszyscy chłopcy?” dosł. brzmi: „Czy ci chłopcy są zupełni?”). W Septuagincie hebrajskie tam bywa oddawane greckim ámemptos (Hi 1:1, 8; 2:3; 9:20). Formy tego słowa występują też w Chrześcijańskich Pismach Greckich i są tłumaczone na „nienaganny; bez wady” (Łk 1:6; Flp 3:6; Heb 8:7; zob. DOSKONAŁOŚĆ).

Kiedy „nienagannym” jest nazywany człowiek, określenie to zawsze ma znaczenie względne, a nie absolutne. Cierpiący Hiob dochodził do błędnych wniosków na temat Jehowy, m.in. co do tego, jak zapatruje się On na nienagannych (Hi 9:20-22). Zachariasz, ojciec Jana Chrzciciela, nie uwierzył w obietnicę Jehowy przekazaną przez anioła Gabriela (Łk 1:18-20). Mimo to zarówno Hiob, jak i Zachariasz zyskali miano nienagannych — odpowiadali bowiem miernikom ustalonym przez Jehowę dla wiernych, choć niedoskonałych ludzi (Hi 1:1; Łk 1:6).

Zanim Paweł został uczniem Jezusa Chrystusa, współcześni mu Żydzi też uważali go za kogoś nienagannego. Trzymał się Prawa, wypełniając nakładane przez nie obowiązki i przestrzegając zawartych w nim zakazów (Flp 3:6). Niemniej w oczach Jehowy nie był wtedy nienaganny. Obciążył się ciężkim grzechem, gdyż prześladował braci Chrystusa, był bluźniercą i człowiekiem zuchwałym (1Tm 1:13, 15).

Postępowanie Jehowy z grzeszną ludzkością. Wszystkie dzieła, poczynania i wypowiedzi Jehowy są doskonałe, nienaganne (hebr. tamím) (Pwt 32:4, przyp. w NW). A ponieważ jest On także wszechmocny, słusznie skarcił Hioba słowami: „Czy ma się spierać z Wszechmocnym ten, kto krytykuje?” (Hi 40:1, 2). Apostoł Paweł wyjaśnił, że Bóg ma prawo obchodzić się ze swymi stworzeniami stosownie do swej woli, tak jak garncarz formuje naczynia według swego upodobania. Jehowa w określonym celu toleruje „naczynia srogiego gniewu”, do których zaliczał się np. faraon, a „naczyniom miłosierdzia” okazuje łaskę i nikt nie może kwestionować Jego postępowania (Rz 9:14-24).

W przeciwieństwie do tego, co czyni Bóg, postępki i dzieła człowieka często wykazują liczne braki. Wszyscy ludzie odziedziczyli po Adamie grzech (Ps 51:5; Rz 5:12). Ale Jehowa — sam będąc nienaganny — „dobrze wie, jak jesteśmy ukształtowani, pamiętając, żeśmy prochem” (Ps 103:13, 14). Uznał, że wierny, posłuszny Noe był „nienaganny wśród współczesnych” (Rdz 6:9). Abrahama wezwał: „Chodź przede mną i okaż się nienaganny” (Rdz 17:1). Co prawda obaj ci słudzy Boży byli niedoskonali i w końcu umarli, ale Jehowa, który „widzi, jakie jest serce”, uważał ich za nienagannych (1Sm 16:7; por. 2Kl 20:3; 2Kn 16:9). Izraelowi polecił: „Masz się okazać nienaganny wobec Jehowy, swego Boga” (Pwt 18:13; 2Sm 22:24). Ponieważ dostarczył ofiarę okupu w postaci swego niewinnego Syna (Heb 7:26), na tej podstawie może uznać ludzi przejawiających wiarę i posłuszeństwo za prawych, czyli wolnych od winy, pozostając zarazem prawym i nienagannym Sędzią (Rz 3:25, 26; zob. DOSKONAŁOŚĆ; NIESKAZITELNOŚĆ).

Najwyższy ma upodobanie w osobach, których czyny świadczą o duchowym zdrowiu, czystości i nienaganności (Prz 11:20). Dlatego chrześcijanie koniecznie muszą postępować nienagannie, by nie można im było postawić żadnego uzasadnionego zarzutu (Flp 2:15; 1Ts 5:23).

Nienaganna służba. Apostoł Paweł był ogromnie wdzięczny za chwalebny dar służby kaznodziejskiej i starał się przysparzać jej chwały przez pilne zważanie na swe kroki. W liście do zboru korynckiego napisał: „W niczym nie dajemy żadnego powodu do zgorszenia, żeby w naszym usługiwaniu nie doszukano się uchybień” (2Ko 6:3). Niektórzy ludzie utrzymujący łączność z tym zborem kwestionowali apostolstwo Pawła, dopatrywali się w nim uchybień i oczerniali go, chcąc go przedstawić w złym świetle i podkopać jego autorytet oraz prawo do sprawowania nadzoru. Apostoł zdawał sobie z tego sprawę. W celu rozdzielenia złożonych datków oddelegował tam Tytusa i jeszcze jednego zaufanego brata ustanowionego przez zbory, ponieważ wiedział, że gdy w grę wchodzą pieniądze, łatwo mogą się zrodzić nieuzasadnione zarzuty. Jak wyjaśnił, „w ten sposób unikamy tego, by ktoś doszukiwał się u nas uchybień w związku z tym hojnym datkiem, który mamy rozdzielić” (2Ko 8:16-21).

W Piśmie Świętym słowo „nienawiść” ma kilka odcieni znaczeniowych. Może oznaczać zaciekłą wrogość, uporczywą niechęć, której często towarzyszy złośliwość. Taka nienawiść bywa wyniszczającym uczuciem, skłaniającym do uczynienia komuś krzywdy. Kiedy indziej może określać silną niechęć, która nie pobudza do wyrządzenia szkody, lecz do odwracania się z odrazą od tego, czego się nienawidzi. A czasami „nienawidzić” to również ‛mniej miłować’ (Rdz 29:31, 33; Pwt 21:15, 16). Na przykład Jezus Chrystus oświadczył: „Jeśli ktoś przychodzi do mnie, a nie ma w nienawiści ojca i matki, i żony, i dzieci, i braci, i sióstr, owszem, nawet swej duszy, ten nie może być moim uczniem” (Łk 14:26). Oczywiście nie chciał przez to powiedzieć, żeby jego naśladowcy odnosili się wrogo lub pogardliwie do swych krewnych czy do samych siebie, gdyż nie byłoby to zgodne z pozostałą częścią Pisma Świętego (por. Mk 12:29-31; Ef 5:28, 29, 33).

Prawo Boże dane Izraelowi oznajmiało: „Nie wolno ci w swym sercu nienawidzić swego brata” (Kpł 19:17). Człowiek mógł zostać uznany za nieumyślnego zabójcę i przyjęty do miasta schronienia m.in. pod tym warunkiem, że nie żywił wcześniej nienawiści do zabitego (Pwt 19:4, 11-13).

Nienawidzić swych nieprzyjaciół? Rada Jezusa, żeby miłować swych nieprzyjaciół, wcale nie jest sprzeczna z duchem Pism Hebrajskich (Mt 5:44). Wierny Hiob wiedział, iż nie powinien odczuwać złośliwej radości z nieszczęścia kogoś, kto go nienawidzi (Hi 31:29). Prawo Mojżeszowe nakładało na Izraelitę obowiązek przyjścia z pomocą rodakowi, którego mógł uważać za swego nieprzyjaciela (Wj 23:4, 5). Sługa Boży nie powinien się radować z nieszczęścia swego nieprzyjaciela; w Biblii polecono wręcz: „Jeśli ten, kto cię nienawidzi, jest głodny, daj mu do jedzenia chleb, a jeśli jest spragniony, daj mu do picia wodę” (Prz 24:17, 18; 25:21).

Pogląd, iż nieprzyjaciół trzeba nienawidzić, został dodany do prawa Bożego przez żydowskich nauczycieli tradycji, którzy twierdzili, że skoro nakazuje ono Izraelitom miłować bliźnich (Kpł 19:18), to siłą rzeczy wymaga nienawidzenia nieprzyjaciół. Określenia „przyjaciel” oraz „bliźni” zaczęto odnosić wyłącznie do Żydów, a wszystkich innych ludzi uważano za naturalnych wrogów. W świetle tak pojmowanego pojęcia „bliźni” oraz tradycji propagującej nienawiść do pogan łatwo zrozumieć, dlaczego do prawa Bożego dodano nienatchnione słowa: „I [masz] nienawidzić swego nieprzyjaciela” (Mt 5:43).