wsch. od Tyru. Mieszkańcy Arwadu byli potomkami Kanaana (Rdz 10:15, 18).

(„[z; należący do] Arwadu”).

Członek rodziny, która wywodziła się od Chama poprzez Kanaana i która najwyraźniej zamieszkiwała wyspę Arwad, leżącą niedaleko wybrzeży pn. Syrii (Rdz 10:6, 15, 18; 1Kn 1:16). Jedyną wzmiankę o mieszkańcach Arwadu spotykamy u Ezechiela, który wspomina o nich jako o wytrawnych żeglarzach i walecznych wojownikach będących w służbie Tyru (Eze 27:8, 11).

(z hebr.: „wyżyna”).

„Miasto Judejczyków” w czasach Jezusa; pochodził z niego Józef, potajemny uczeń Chrystusa, który poprosił o wydanie jego ciała, żeby je pochować (Łk 23:50-53; Mt 27:57-60; Mk 15:43-46; Jn 19:38-42). Arymateę na ogół utożsamia się ze współczesnym Rentis (Rantis), ok. 35 km na pn. zach. od Jerozolimy i ok. 26 km na wsch. od Joppy (dzisiejszy Tel Awiw-Jaffa).

(„najlepszy [najszlachetniejszy] władca”).

Macedończyk z Tesaloniki, jeden z najbliższych współpracowników Pawła, towarzysz jego podróży i współwięzień (Dz 20:4; 27:2). Pojawia się w relacji z trzeciej podróży misjonarskiej apostoła — w punkcie kulminacyjnym zamieszek w Efezie został razem z Gajusem zawleczony do teatru (Dz 19:29). Możliwe, że to on był „bratem”, który pomógł Pawłowi rozdzielić wśród chrześcijan w Judei „datek” zebrany dla nich w Macedonii i Grecji (2Ko 8:18-20).

Arystarch towarzyszył Pawłowi w podróży do Rzymu, ale nie wiadomo, jak zdołał tego dokonać — być może przyłączył się do niego jako niewolnik (Dz 27:2). W Rzymie dalej mu pomagał i dodawał otuchy, a przez jakiś czas nawet przebywał z nim w więzieniu. Paweł przekazał od niego pozdrowienia, pisząc do Kolosan (4:10) i do Filemona (23, 24).

(„najlepszy [najszlachetniejszy] doradca”).

Paweł przesłał pozdrowienia mieszkańcom jego domu w Rzymie (Rz 16:10).

1. Trzeci król Judy po rozpadzie państwa na dwa królestwa. Asa był synem Abijama (Abijasza) i wnukiem Rechoboama. Panował 41 lat (977-937 p.n.e.) (1Kl 15:8-10).

Gorliwość Asy o czyste wielbienie. W ciągu 20 lat, jakie upłynęły od podziału państwa, Juda i Beniamin pogrążyły się w odstępstwie. Asa, „tak jak Dawid, jego praojciec”, wykazał się gorliwością o czyste wielbienie i odważnie przystąpił do usunięcia z kraju nierządników świątynnych i bożków. Pozbawił też swą babkę, Maakę, pozycji pierwszej damy w kraju, ponieważ uczyniła „przerażającego bożka” dla świętego pala (czyli aszery), samego zaś bożka spalił (1Kl 15:11-13).

W 2 Kronik 14:2-5 powiedziano, że Asa „usunął (...) cudzoziemskie ołtarze oraz wyżyny i porozbijał święte słupy, i pościnał święte pale”. Ale z 1 Królów 15:14 i 2 Kronik 15:17 wynika, że „wyżyn nie pousuwał”. Wyżyny wspomniane we wcześniejszym fragmencie 2 Kronik mogły więc oznaczać miejsca przyjętego w Judzie pogańskiego kultu, natomiast relacja z Księgi 1 Królów — wyżyny, na których oddawano cześć Jehowie. Nawet po wzniesieniu przybytku, a później świątyni, czasami składano Mu ofiary na wyżynach i w szczególnych okolicznościach cieszyło się to Jego uznaniem; było tak np. w wypadku Samuela, Dawida czy Eliasza (1Sm 9:11-19; 1Kl 18:30-39; 1Kn 21:26-30). Ale istniało tylko jedno stałe, zaaprobowane przez Jehowę miejsce na składanie ofiar (Lb 33:52; Pwt 12:2-14; Joz 22:29). Niewykluczone, że po zlikwidowaniu pogańskich wyżyn dalej praktykowano na wyżynach niestosowną formę wielbienia Boga, gdyż król być może nie tępił ich równie zawzięcie, jak tych związanych z kultem pogańskim. Niewykluczone też, że Asa usunął wszystkie wyżyny, które jednak z czasem znowu się pojawiły i istniały już do końca jego panowania, a zniszczył je dopiero jego następca, Jehoszafat.

Dzięki gorliwości Asy o prawdziwe wielbienie w ciągu pierwszych dziesięciu lat jego rządów Jehowa zapewniał mu pokój (2Kn 14:1, 6). Później Juda została zaatakowana przez milionową armię Zeracha Etiopczyka. Chociaż Asa dysponował znacznie mniejszym wojskiem, wyruszył na spotkanie najeźdźców na nizinach judzkich koło Mareszy, jakieś 38 km na zach. pd. zach. od Jerozolimy. Przed walką żarliwie błagał Jehowę o pomoc i wyraził przekonanie, że dysponuje On mocą potrzebną do wybawienia swego ludu: „Na tobie się opieramy i w twoim imieniu wyszliśmy przeciwko temu tłumowi. Jehowo, ty jesteś naszym Bogiem. Niechaj śmiertelnik nie zachowa siły przeciwko tobie”. Juda odniosła wtedy wielkie zwycięstwo (2Kn 14:8-15).

Potem do Asy przyszedł prorok Azariasz i powiedział mu: „Jehowa jest z wami, dopóki wy jesteście z nim (...), lecz jeśli go opuścicie, on opuści was”. Przypomniał także o wyniszczających konfliktach trapiących ów naród, odkąd jego członkowie odwrócili się od Jehowy, i zachęcił Asę, by dalej odważnie działał na rzecz czystego wielbienia (2Kn 15:1-7). Król żywo na to zareagował i umocnił lud w postanowieniu służenia Jehowie; w rezultacie w 15 roku panowania Asy (963 p.n.e.) wiele osób