swemu miastu Babilonowi (Ká.dingir.ra). Wyprawił go w drogę do Babilonu (DIN.TIR^ki), idąc przy jego boku jak prawdziwy przyjaciel. Jego nieprzebrane wojska — ich liczby, jak liczby wód rzeki, nie da się ustalić — ciągnęły za nim ze schowaną bronią. Bez bitwy dał mu wkroczyć do swego grodu Babilonu (Su.an.na), oszczędzając Babilonowi (Ká.dingir.ra^ki) wszelkiego nieszczęścia” (Ancient Near Eastern Texts, s. 315).

Dlaczego Cylinder Cyrusa wyjaśnia upadek Babilonu inaczej niż Biblia?

Wbrew tej pogańskiej interpretacji wydarzeń Biblia ukazuje, że gdy Cyrus wydał obwieszczenie zezwalające wygnanym Żydom na powrót do Jerozolimy i odbudowanie tamtejszej świątyni, otwarcie przyznał: „Wszystkie królestwa ziemi dał mi Jehowa, Bóg niebios, i to on mi polecił, abym mu zbudował dom w Jerozolimie, która jest w Judzie” (Ezd 1:1, 2). Oczywiście nie oznacza to, iż Cyrus przyjął religię Żydów, ale po prostu pokazuje, że wiedział, co Biblia mówiła o jego zwycięstwie. Zważywszy na wysoką pozycję Daniela w strukturze administracyjnej zarówno przed upadkiem Babilonu, jak i potem (Dn 5:29; 6:1-3, 28), trudno sobie wyobrazić, żeby Cyrus nie został poinformowany o przepowiedniach ogłoszonych i spisanych przez proroków Jehowy, łącznie z proroctwem Izajasza, zawierającym nawet jego imię. W zredagowaniu cytowanego powyżej dokumentu klinowego znanego jako Cylinder Cyrusa, jak się powszechnie przyjmuje, uczestniczył nie tylko król, lecz także osoby z jego otoczenia. W książce Biblical Archaeology (1962, s. 203) prof. G. E. Wright ocenia, iż ‛dokument ten został przygotowany przez króla lub kancelarię’ (por. Dn 6:6-9, gdzie opisano podobną sytuację z czasów Dariusza). A dr Emil G. Kraeling nazywa Cylinder Cyrusa „dziełem propagandowym, skompilowanym przez kapłanów babilońskich” (Rand McNally Bible Atlas, 1966, s. 328). Istotnie, mógł on powstać pod wpływem duchowieństwa babilońskiego (Ancient Near Eastern Texts, s. 315, przyp. 1), które chciało jakoś wyjaśnić, dlaczego Marduk (znany też jako Bel) oraz inni bogowie Babilonu w żaden sposób nie potrafili uratować miasta. Posunięto się nawet do przypisania Mardukowi tego, czego dokonał Jehowa (por. Iz 46:1, 2; 47:11-15).

Dekret Cyrusa zezwalający wygnańcom na powrót do ojczyzny. Ogłaszając zarządzenie kończące wygnanie Żydów, Cyrus wypełnił zadanie zlecone mu jako wyznaczonemu przez Jehowę „pomazańcowi” i „pasterzowi” Izraela (2Kn 36:22, 23; Ezd 1:1-4). Dekret ten wydano „w pierwszym roku Cyrusa, króla Persji”, to znaczy w pierwszym roku jego rządów w zdobytym Babilonie. W Daniela 9:1 Biblia mówi o „pierwszym roku Dariusza”, który przypadł zapewne na okres między upadkiem stolicy a „pierwszym rokiem Cyrusa” jako króla Babilonu. Jeżeli tak było, to widocznie pisarz uznał, że „pierwszy rok Cyrusa” rozpoczął się pod koniec 538 r. p.n.e. Jeśli jednak Dariusz był wicekrólem i w związku z tym sprawował w Babilonie rządy równolegle z Cyrusem, wówczas pierwszy oficjalny rok panowania Cyrusa, liczony według zwyczaju babilońskiego, trwałby od miesiąca Nisan r. 538 do tego samego miesiąca r. 537 p.n.e.

Uwzględnienie sprawozdania biblijnego prowadzi do wniosku, że dekret Cyrusa, uwalniający Żydów i zezwalający im na powrót do Jerozolimy, został najprawdopodobniej wydany pod koniec r. 538 lub na początku 537 r. p.n.e. W tej sytuacji wygnańcy żydowscy mieliby dość czasu na to, aby się przygotować do opuszczenia Babilonu, odbyć długą wędrówkę do Judy i Jerozolimy (z Ezd 7:9 wynika, że mogła ona trwać ok. czterech miesięcy) i osiedlić się „w swoich miastach” jeszcze przed „miesiącem siódmym” (Tiszri) 537 r. p.n.e. (Ezd 3:1, 6). W ten sposób zakończył się przepowiedziany proroczo okres 70 lat spustoszenia Judy, który się rozpoczął w tym samym miesiącu Tiszri 607 r. p.n.e. (2Kl 25:22-26; 2Kn 36:20, 21).

Współpraca Cyrusa z Żydami wyraźnie kontrastowała z tym, jak traktowali ich wcześniejsi władcy pogańscy. Cyrus zwrócił drogocenne sprzęty świątynne zabrane do Babilonu przez Nebukadneccara II, pozwolił Żydom sprowadzać drewno cedrowe z Libanu i nakazał pokryć koszty budowy z funduszów dworu królewskiego (Ezd 1:7-11; 3:7; 6:3-5). Jak wynika z Cylindra Cyrusa (ILUSTRACJA, t. 2, s. 332), ów władca perski prowadził na ogół humanitarną i tolerancyjną politykę wobec podbitych ludów. Przytoczono tam jego słowa: „Odesłałem do [pewnych poprzednio wspomnianych] świętych miast leżących po drugiej stronie Tygrysu, do świątyń, które od dawna leżały w ruinie, wizerunki, które tam ongiś były, i ustanowiłem dla nich stałe przybytki. Zgromadziłem również wszystkich ich dawnych mieszkańców i zwróciłem im ich dawne domostwa” (J. A. Thompson, Biblia i archeologia, tłum. A. i K. Komorniccy, Warszawa 1965, s. 131).

Sprawozdanie biblijne donosi nie tylko o królewskim obwieszczeniu przytoczonym w Ezdrasza 1:1-4, ale także o innym dokumencie z czasów Cyrusa, mianowicie o „notatce” przechowywanej w „domu rejestrów” w Ekbatanie na terenie Medii, a odkrytej za panowania Dariusza Persa (Ezd 5:13-17; 6:1-5). Profesor G. E. Wright tak pisze o tym drugim dokumencie: „Jest wyraźnie opatrzony tytułem dikrona, a był to oficjalny termin aramejski określający utrwaloną na piśmie ustną decyzję króla lub innego dostojnika, zobowiązującą do poczynienia kroków administracyjnych. Nie miała ona zostać opublikowana, lecz była przeznaczona wyłącznie dla oczu odpowiedniego urzędnika, po czym trafiała do archiwów państwowych” (Biblical Archaeology, s. 203).

Śmierć i znaczenie prorocze. Cyrus podobno poległ na polu bitwy w 530 r. p.n.e., choć szczegóły tego wydarzenia pozostają niejasne. Najwyraźniej jeszcze przed śmiercią powołał na współwładcę swego syna Kambyzesa II, który później został jedynym dziedzicem tronu perskiego.

Proroctwa z Księgi Objawienia, mówiące o nagłym upadku symbolicznego Babilonu Wielkiego, w wielu ważnych punktach są zgodne z opisem zdobycia przez Cyrusa starożytnego miasta Babilon (por. Obj 16:12; 18:7, 8 z Iz 44:27, 28; 47:8, 9). Jednakże wodzem stojącym na czele potężnych wojsk, opisanym zaraz po relacji o upadku symbolicznego Babilonu, nie jest żaden ziemski władca. To król niebiański, „Słowo Boga”, prawdziwy Pasterz namaszczony przez Jehowę, Chrystus Jezus (Obj 19:1-3, 11-16).

Sztuczny zbiornik, często podziemny i przeznaczony zwykle do przechowywania wody. W odróżnieniu od studni, które kopano, by uzyskać dostęp do naturalnej wody podziemnej, cysterny na ogół służyły do zbierania i przechowywania wody deszczowej lub wypływającej ze źródła. Nie były to zbiorniki otwarte, jak sadzawki; na ogół przykrywano je od góry. Hebrajskie słowo bor, tłumaczone na „cysterna”, czasami oddano jako „dół na wodę”, zwłaszcza gdy kontekst wskazuje, iż akurat był on pusty (Rdz 37:20-29; 2Sm 23:20), „więzienny dół”, gdy był używany w takim celu (Rdz 40:15), lub jako „dół”, gdy występuje w kontekście „Szeolu” (Ps 30:3; Prz 1:12; Eze 31:14, 16).

W Ziemi Obiecanej cysterny odgrywały ważną rolę. Niejednokrotnie stanowiły jedyny sposób na zapewnienie sobie wystarczającej ilości wody, gdyż w tym górzystym kraju nie było wielu studni i źródeł, a te, które istniały, często wysychały pod koniec lata. Sztucznie wykonane cysterny pozwalały na budowanie osiedli nawet na terenach, gdzie brakowało wody, np. w Negebie. Jehowa obiecał swemu ludowi, że po wkroczeniu do Ziemi Obiecanej znajdzie tam gotowe cysterny (Pwt 6:10, 11; Neh 9:25). O królu Uzzjaszu powiedziano, że w całej Judzie „wykuł wiele cystern” (2Kn 26:1, 10). Od północnej Galilei po Negeb istniało dosłownie tysiące cystern, a na niektórych terenach było ich wyjątkowo dużo. Jak się wydaje, każda rodzina pragnęła mieć własną cysternę; było tak nawet wśród Moabitów. Na steli Meszy, pochodzącej z X w. p.n.e., znaleziono następujące słowa tego moabskiego króla: „I nie było żadnej cysterny w obrębie miasta Qarhoh, a więc rzekłem do wszystkich ludzi: ‚Niech każdy z was zrobi sobie cysternę w swoim domu!’” (J. A. Thompson, Biblia i archeologia, tłum. A. i K. Komorniccy, Warszawa 1965, s. 88). Sancherib próbował namówić mieszkańców Jerozolimy do poddania się, obiecując im, że będą mogli pić „każdy wodę z własnej cysterny” (2Kl 18:31; Iz 36:16).

Takie zbiorniki najczęściej wykuwano w skale. Jeśli skała była lita i niepopękana, nie było problemu ze szczelnością. Na znacznej części Palestyny powszechnie występuje jednak porowaty wapień. W wykutych w nim cysternach trzeba było uszczelniać wewnętrzne ściany tynkiem. Cysterny wykopywane w ziemi wykładano od środka cegłami lub kamieniami, a potem tynkowano. Zbiorniki te miały na ogół kształt gruszki — były szerokie u dołu i zwężały się ku górze; czasami górny otwór miał tylko ok. pół metra średnicy. Kiedy na cysterny wykorzystywano naturalne jaskinie lub powiększone pieczary, sklepienie podtrzymywały zachowane skalne kolumny albo budowano w tym celu wewnętrzne łuki, jak np. w niektórych cysternach odkrytych w Negebie. Wodę deszczową do takiego podziemnego zbiornika doprowadzały kanały wykonane na zboczu wzgórza.

W Kaznodziei 12:6 wspomniano o „kole do czerpania wody z cysterny”, ale na ogół wodę wydobywano za pomocą dzbana zawieszonego na sznurze. Takie naczynie czasami ulegało rozbiciu, o czym świadczą fragmenty ceramiki znalezione na dnie większości cystern. Wiele z nich jest też częściowo wypełnionych piaskiem, co w pewnej mierze wynika ze starodawnego zwyczaju wrzucania ziemi do stojącej lub brudnej wody, żeby zanieczyszczenia opadły na dno. Otwór zbiornika przykrywano, co do jakiegoś stopnia chroniło wodę przed zanieczyszczeniem i zabezpieczało przed wpadnięciem do cysterny ludzi lub zwierząt. Gdyby przypadkowo znalazła się w niej padlina, woda nie stawała się ceremonialnie nieczysta, chociaż za nieczystego uważano tego, kto wyciągał padlinę (Wj 21:33; Kpł 11:35, 36). Poza tym przykrycie cysterny pomagało zachować niższą temperaturę wody i zmniejszało straty spowodowane parowaniem (Jer 6:7). Niektóre duże cysterny miały po