„forma oddawania czci, która jest czysta i nieskalana z punktu widzenia naszego Boga” (Jak 1:27).

Wiele wdów dało piękny przykład wiary; należała do nich Tamar (Rdz 38:6, 7), Noemi i Rut (Rut 1:3-5), Abigail (1Sm 25:37, 38, 42), wdowa z Carefat (1Kl 17:8-24) oraz prorokini Anna (Łk 2:36, 37; por. jej charakterystykę z tym, co o wdowach zasługujących na opiekę napisał Paweł w 1Tm 5:3-16). A Jezus z ogromnym uznaniem wyraził się o pewnej wdowie, która dała na świątynię wszystko, co miała (Mk 12:41-44).

Znaczenie przenośne. Do wdów przyrównano opuszczone i spustoszone miasta (Lam 1:1; por. Jer 51:5). Nierządnica Babilon Wielki, „wielka metropolia mająca królestwo nad królami ziemi”, podobnie jak jej starożytny pierwowzór chełpi się, że nigdy nie zostanie wdową. Ale na dawny Babilon ‛przyszło wdowieństwo’ i to samo spotka jego współczesny odpowiednik (Obj 17:18; 18:7, 8; Iz 47:8, 9).

Hebrajskie słowo chen kryje w sobie myśl o łasce, ale też o wdzięku i elegancji w wyglądzie i zachowaniu; zazwyczaj bywa tłumaczone na „łaska” (Rdz 6:8), choć w niektórych wypadkach również na „wdzięk”, coś „uroczego” lub „pięknego”. Na przykład nierządnica może być „powabna wdziękiem” (Nah 3:4), jak jednak zauważono w Księdze Przysłów, „wdzięk bywa fałszywy, a uroda — próżna; lecz niewiasta, która boi się Jehowy — ta zapewnia sobie sławę”. Poza tym „niewiasta pełna wdzięku ma chwałę” (Prz 31:30; 11:16; zob. też 5:18, 19). Prawdziwego wdzięku przydaje przejawianie mądrości Bożej i zrozumienia (Prz 3:21, 22; 4:7-9), a także stosowna mowa (Ps 45:2; Prz 22:11). Kiedy po powrocie Żydów z niewoli babilońskiej Zerubbabel został zachęcony do rozpoczęcia budowy świątyni, usłyszał zapewnienie, że po położeniu kamienia szczytowego „będą w związku z nim wznoszone okrzyki: ‚Jaki piękny! Jaki piękny!’” (Za 4:7).

Jedno z miejsc, z którymi Tyr utrzymywał kontakty handlowe (Eze 27:19). Jego dokładne położenie nie jest znane. Według niektórych może chodzić o Waddan niedaleko Medyny, leżący w zach. części Półwyspu Arabskiego.

Miękka pofalowana sierść niektórych zwierząt, zwłaszcza owiec. Starożytni Hebrajczycy i mieszkańcy innych krajów strzygli owce i używali wełny do wyrobu odzieży i haftowania (Wj 35:4-6, 25; 36:8, 35, 37; 38:18; 39:1-8, 22-29; Kpł 13:47; Prz 31:13, 22; Eze 34:3). Wełniane ubrania skutecznie chronią przed zimnem i gorącem, są wygodne, stosunkowo lekkie i dobrze wchłaniają wilgoć, nie robiąc w dotyku wrażenia mokrych.

Prawo Mojżeszowe nakazywało Izraelitom oddawać kapłanom „pierwszą ostrzyżoną wełnę ze swej trzody” (Pwt 18:3-5). Nikt oprócz kapłanów nie mógł „nosić mieszanej tkaniny z wełny i lnu” (Pwt 22:11; Kpł 19:19; zob. TKANINA [Inne zastosowania]).

Na duże znaczenie wełny w starożytności wskazuje fakt, iż moabski król Mesza płacił królowi Izraela daninę w postaci „stu tysięcy jagniąt i stu tysięcy nie strzyżonych baranów” (2Kl 3:4). Wełna stanowiła cenny towar handlowy (Eze 27:1, 2, 7, 16, 18).

Ponieważ naturalna wełna często ma kolor biały, bywa kojarzona z bielą i czystością. Na przykład Jehowa za pośrednictwem proroka Izajasza przyrównał do białej wełny wybaczone grzechy: „Chociażby wasze grzechy były jak szkarłat, zostaną wybielone jak śnieg; choćby były czerwone jak tkanina karmazynowa, staną się niczym wełna” (Iz 1:18-20).

Jehowa „daje śnieg jak wełnę” — okrywa nim ziemię niczym ciepłym płaszczem z białej wełny (Ps 147:16).

W pewnej wizji ukazano „Istniejącego od Dni Pradawnych” — Jehowę Boga — z włosami jak czysta wełna (Dn 7:9). Wskazuje to na sędziwy wiek i mądrość, które kojarzą się z siwizną (por. Hi 15:9, 10). Apostoł Jan ujrzał „kogoś podobnego do syna człowieczego, (...) a jego głowa i włosy były białe jak biała wełna, jak śnieg” (Obj 1:12-14). Taki opis włosów może sugerować, że przedstawiona osoba posiwiała „na drodze prawości” (Prz 16:31).

Zobacz DRZWI.

Czarna, krucha, porowata substancja otrzymywana przez suchą destylację drewna. W starożytności węgiel drzewny uzyskiwano w następujący sposób: stertę drzewa przykrywano ziemią i podpalano, ale tak ograniczano dostęp powietrza, by spalały się jedynie wydzielające się gazy. Po kilku dniach otrzymywano substancję o dużej zawartości węgla pierwiastkowego. Był to czasochłonny proces wymagający starannego nadzoru, ale węgiel drzewny stanowił cenny materiał opałowy, gdyż pozwalał przez długi czas utrzymać wysoką temperaturę i nie dymił. Nic nie wskazuje na to, by w starożytnym Izraelu używano węgla kopalnego.

Węglem drzewnym palono w ognisku lub specjalnym koszu, by się ogrzać (Iz 47:14; Jer 36:22; Jn 18:18). Ponieważ zapewniał dość stałą ilość ciepła bez płomieni i dymu, dobrze się nadawał do gotowania (Jn 21:9). Był też nieodzowny do wytapiania i rafinacji metali; bez niego wytworzenie i podtrzymanie wysokiej temperatury potrzebnej do pozyskania metalu z rudy byłoby praktycznie niemożliwe (Iz 44:12; 54:16; zob. RAFINACJA, RAFINER). W piecach hutniczych, służących do wytopu żelaza, rudę przekładano warstwami węgla drzewnego, podobnie jak to się robi obecnie. Stąd prawdopodobnie wzięło się powiedzenie, że życzliwość wobec wroga jest jak ogniste węgle na jego głowę: łagodzi jego gniew i wydobywa z niego dobro (Prz 25:22; Rz 12:20). Do żaru wolno palących się węgli pewna „mądra kobieta” z Tekoi przyrównała swego żyjącego potomka (2Sm 14:1-7).

Jednak hebrajskie słowa gachélet i pechám nie zawsze tłumaczy się na „węgiel drzewny”, gdyż często oznaczają one po prostu węgle, żarzące się węgle lub żar. Na przykład ogień na ołtarzu przed przybytkiem podtrzymywano drewnem (Kpł 1:7, 8; 3:5), a w opisie Dnia Przebłagania powiedziano, że na „żarzące się ogniste węgle z ołtarza” należało nasypać kadzidła, by dym z niego niczym obłok okrył Arkę Przymierza (Kpł 16:12, 13). Z kolei Izajasz opisał bałwochwalcę, który z jednej części drzewa zrobił sobie boga, a z drugiej rozpalił ognisko i na węglach upiekł chleb (Iz 44:14, 15, 19).

W wielu wersetach biblijnych „węgle” występują w znaczeniu symbolicznym i wskazują na coś, co jest gorące lub płonie (2Sm 22:9; Hi 41:21; Ps 18:8, 12, 13; 140:10; Iz 6:6; Eze 1:13; 10:2; 24:11). „Żarzące się węgle z janowców” symbolizują odpłatę dla tych, którzy mają „język oszukańczy” (Ps 120:2-4).

Zobacz WĘGIEL DRZEWNY.

Słowo „wiara” jest tłumaczeniem greckiego terminu pístis, który przede wszystkim kryje w sobie myśl o zaufaniu, pewności i głębokim przekonaniu. Zależnie od kontekstu może też oznaczać „wierność” (1Ts 3:7; Tyt 2:10).

Pismo Święte oznajmia: „Wiara to nacechowane pewnością oczekiwanie rzeczy spodziewanych, oczywisty przejaw rzeczy realnych, choć nie widzianych” (Heb 11:1). Wyrażenie „nacechowane pewnością oczekiwanie” jest tłumaczeniem greckiego słowa hypòstasis, często spotykanego w starożytnych papirusowych dokumentach handlowych. Odnosi się ono do tego, na czym opiera się zawarta umowa i co stanowi gwarancję objęcia kiedyś w posiadanie określonych dóbr. W związku z tym J. Moulton i G. Milligan proponują tłumaczenie: „Wiara jest tytułem własności rzeczy spodziewanych” (The Vocabulary of the Greek Testament, 1963, s. 660). A w przekładzie Listu do Hebrajczyków opublikowanym przez Katolicki Uniwersytet Lubelski (tłum. S. Łach, Pallottinum, Poznań 1959) nazwano ją „gwarancją tych dóbr, których się spodziewamy”. Greckie élegchos, oddane jako „oczywisty przejaw”, oznacza m.in. „argument na zbicie lub odrzucenie czegoś”, a więc kojarzy się z przedstawianiem dowodów ukazujących sprawę w innym świetle, niżby wynikało z pozorów (Słownik grecko-polski, red. Z. Abramowiczówna, Warszawa 1960, t. II, s. 98). Dowody takie ujawniają to, czego wcześniej nie wzięto pod uwagę, i w rezultacie obalają poglądy, które tylko wydawały się prawdziwe. Ów „oczywisty przejaw”, czyli dowód tego, w co się wierzy, jest tak przekonujący i wymowny, że wiara została wręcz utożsamiona z takim dowodem.

Wiara jest więc podwaliną nadziei i podstawą przekonania o realności tego, czego nie widzimy. Czasami słowo to odnosi się do prawdziwej wiary chrześcijańskiej, czyli do ogółu prawd przekazanych przez Jezusa Chrystusa i jego natchnionych uczniów (Jn 18:37; Dz 6:7; Gal 1:7-9; 1Tm 5:8). Jest ona oparta na całym Słowie Bożym, łącznie z Pismami Hebrajskimi, na które często powoływali się Jezus i pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich.

Wiara opiera się na konkretnych dowodach. Widzialne dzieła poświadczają istnienie niewidzialnego Stwórcy (Rz 1:20). Zdarzenia z okresu ziemskiego życia i służby Jezusa Chrystusa pozwalają rozpoznać w nim Syna Bożego (Mt 27:54; zob. JEZUS CHRYSTUS). Skoro Bóg dba o swe ziemskie twory, to bezsprzecznie będzie też dbał o swych sług, a skoro jest Dawcą życia i ma moc je odtworzyć, to nadzieja zmartwychwstania na pewno się ziści (Mt 6:26, 30, 33; Dz 17:31; 1Ko 15:3-8, 20, 21). Co więcej, wiarogodność Słowa Bożego i dokładne spełnianie się jego proroctw przekonują, iż urzeczywistnią się wszystkie obietnice Jehowy (Joz 23:14). A zatem pod wieloma względami „wiara idzie w ślad za tym, co się słyszy” (Rz 10:17; por. Jn 4:7-30, 39-42; Dz 14:8-10).

Jak widać, wiara nie ma nic wspólnego z łatwowiernością. Nawet osoby, które szydzą z wiary, zazwyczaj wierzą zaufanym i wypróbowanym przyjaciołom. Naukowiec wierzy w podstawowe prawa z dziedziny, w której się specjalizuje. Prowadząc badania, opiera się na wcześniejszych odkryciach i na ich podstawie spodziewa się odkryć coś nowego. Podobnie rolnik przygotowuje glebę i wysiewa ziarno, wierząc, że tak jak w poprzednich latach nasiona wykiełkują i że pod wpływem wilgoci oraz