zgrzeszył przeciwko mnie, tego wymażę ze swej księgi” (Wj 32:33; zob. też Lb 5:23; Ps 109:13, 14).

(„korony [tzn. „ogrodzenia”] domu Joaba”).

Imię (lub nazwa) wymienione w rodowodzie plemienia Judy wśród „synów Salmy” (1Kn 2:54). Niektórzy uważają, że chodzi o miasto w Judzie, gdyż w rodowodach tych pojawiają się nazwy różnych miejscowości, np. Kiriat-Jearim, Bet-Gader czy Betlejem. Samo podobieństwo do nazwy miasta nie musi jednak oznaczać, że chodzi o miejscowość, ponieważ w wielu wypadkach ludzi i miasta określano tym samym słowem. Niekiedy forma i znaczenie pewnych słów w rodowodach rzeczywiście wydają się bardziej pasować do miejsca niż do osoby. Zdaniem wielu uczonych jest tak dlatego, że wzmianka o danym mieście odnosi się raczej do jego mieszkańców niż do samego miejsca. Dlatego nazwanie kogoś „ojcem” jakiejś miejscowości czasami oznacza, że był on przodkiem jej mieszkańców lub głównym osiedleńcem na danym terenie.

Warto zauważyć, że w Rodzaju 4:20, 21 występuje hebrajski odpowiednik słowa „ojciec”; w niektórych przekładach użyto tu jednak określenia „przodek” (AT, JB) lub „praojciec” (BT, Bw, NŚ). Leksykony języka hebrajskiego wśród znaczeń słowa „ojciec” podają m.in. „władca, dowódca, przełożony” (A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, red. F. Brown, S. R. Driver i C. A. Briggs, 1980, s. 3), „praojciec, przodek plemienia, narodu, (...) miejscowości (...) założyciel klasy lub grupy społecznej, (...) profesji (...) założyciel, naczelnik miejscowości” (L. Koehler i W. Baumgartner, Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Lejda 1958, s. 1) (por. Iz 22:20-22).

(„korony [tzn. „ogrodzenia”] Szofanu”).

Jedno z miast zdobytych w królestwach Sychona i Oga, odbudowane przez plemię Gada (Lb 32:33, 35).

(skrócona forma imienia Atajasz).

1. Potomek Judy przez Checrona, wnuk Szeszana. Ten ostatni miał same córki. Jedną z nich dał za żonę swemu egipskiemu niewolnikowi, Jarsze, który został ojcem Attaja. Attaj zaś został ojcem Natana (1Kn 2:25, 34-36).

2. Jeden z 11 dzielnych Gadytów, którzy przeprawili się przez wezbrany Jordan i przyłączyli do Dawida, przebywającego na pustkowiu (1Kn 12:8, 11-15).

3. Drugi z czterech synów, których Rechoboamowi urodziła jego ulubiona żona Maaka, wnuczka Absaloma. Attaj był zatem wnukiem Salomona i bratem króla Abijasza (Abijama) (2Kn 11:20, 21).

(„[od; należący do] Attalosa”).

Pod koniec swej pierwszej podróży misjonarskiej Paweł wsiadł w Attalii, leżącej na wybrzeżu Pamfilii w Azji Mniejszej, na statek płynący do Antiochii w Syrii, odległej o jakieś 500 km (Dz 14:24-26).

Attalia, dzisiejsza Antalya, została założona przez króla Pergamonu Attalosa II (159-138 p.n.e.) u ujścia rzeki Katarraktes do morza. Stała się głównym portem prowincji Pamfilia, obsługującym leżące w głębi lądu bogate tereny pd.-zach. Frygii. Droga morska z centralnej części Azji Mniejszej do Egiptu i Syrii prowadziła właśnie przez Attalię. Chociaż początkowo była ona tylko portem dla pobliskiego Perge, położonego 13 km od morza, w czasach apostolskich przewyższała je znaczeniem.

(„wzniosły; święty; najdostojniejszy”).

Tytuł nadany Gajuszowi Oktawiuszowi. W późniejszym okresie został przejęty przez imperatorów rzymskich (Dz 25:21, 25), ale używany w charakterze imienia odnosi się do Oktawiana (Oktawiusza), pierwszego cesarza Rzymu.

Oktawian został niekwestionowanym władcą imperium rzymskiego we wrześniu 31 r. p.n.e., 13 lat po tym, jak zamordowano jego wuja, Juliusza Cezara. Odrzucił tytuł „króla” i „dyktatora”, ale przyjął specjalny przydomek Augustus, nadany mu przez senat 16 stycznia 27 r. p.n.e. W 12 r. p.n.e., po śmierci Lepidusa, przybrał godność najwyższego kapłana (pontifex maximus). Umocniwszy swą władzę, przeprowadził reformy państwowe, zreorganizował armię, utworzył gwardię pretoriańską (Flp 1:13), a prócz tego zbudował i odnowił wiele świątyń.

W 2 r. p.n.e. „wyszło postanowienie Cezara Augusta, by dokonano spisu całej zamieszkanej ziemi (...); i wszyscy szli, aby ich zapisano, każdy do swego miasta” (Łk 2:1, 3). Dzięki temu rozporządzeniu Jezus urodził się w Betlejem, co przepowiedziano w proroctwie biblijnym (Dn 11:20; Mi 5:2). Poza owym spisem ludności, mającym ułatwić ściąganie podatków i pobór do wojska, a także poza wyznaczaniem namiestników w niektórych prowincjach oraz wykonywaniem kary śmierci, August nie ingerował zanadto w poczynania władz lokalnych. Polityka ta, kontynuowana również po jego śmierci, przyznawała rozległą władzę żydowskiemu Sanhedrynowi (Jn 18:31). Taka cesarska wielkoduszność dawała poddanym mniej powodów do buntu.

Przy wyznaczaniu następcy August miał niewielki wybór. Śmierć zabrała jego siostrzeńca, dwóch wnuków, zięcia i pasierba, a ostatni wnuk Agrypa Postumus został wydziedziczony i wygnany;