biblijnym w obecności swego męża lub jakiegoś mężczyzny ze zboru (1Ko 11:11-15).

Apostoł Paweł dodał, że zbór Boży powinien koniecznie stosować się do tych zasad także ze względu na aniołów, „posyłanych w celu usługiwania tym, którzy mają odziedziczyć wybawienie” (Heb 1:13, 14). Te potężne istoty duchowe żywo interesują się tym, żeby chrześcijanie pozostawali na miejscach wyznaczonych im przez Boga, co sprzyja zachowaniu porządku teokratycznego oraz czystemu wielbieniu Boga (1Ko 11:10).

Potrzeba udzielenia takiej rady zborowi w starożytnym Koryncie staje się bardziej oczywista, gdy się uwzględni przyjęty wówczas zwyczaj zakrywania głowy przez kobietę w miejscach publicznych. Z odkrytą głową chodziły tylko kobiety lekkich obyczajów. Prawdopodobnie również kapłanki w pogańskich świątyniach odsłaniały głowę i mając potargane włosy, przekazywały rzekomo boskie oświadczenia. Takie praktyki w zborze chrześcijańskim przynosiłyby wstyd i ujmę postanowieniu Jehowy Boga co do zwierzchnictwa i podporządkowania. Na zakończenie Paweł podkreślił, że nawet gdyby ktoś ‛spierał się o jakiś inny zwyczaj’ niż podany przez niego, zbór mimo wszystko powinien się trzymać rady dotyczącej nakrywania głowy. A zatem wskazówka ta obowiązuje wszystkich chrześcijan, bez względu na czas i miejsce (1Ko 11:16).

Wśród starożytnych Hebrajczyków przykrycie głowy mogło być znakiem żałoby (2Sm 15:30; Jer 14:3). Kobiety okazywały w ten sposób również skromność. A prorokinie, takie jak Anna czy Debora, niewątpliwie czyniły to podczas prorokowania (Sdz 4:4; Łk 2:36-38; zob. ZWIERZCHNICTWA, ZASADA).

Hebrajczycy uważali nałożnicę za drugorzędną żonę i niekiedy nawet nazywali ją żoną. Nałożnice były najprawdopodobniej niewolnicami i należały do trzech kategorii: 1) hebrajska dziewczyna sprzedana przez ojca (Wj 21:7-9), 2) cudzoziemka sprzedana w niewolę lub 3) cudzoziemka pojmana na wojnie (Pwt 21:10-14). Niektóre były niewolnicami lub służącymi żony będącej wolną kobietą, o czym świadczy przykład Sary, Lei oraz Racheli (Rdz 16:3, 4; 30:3-13; Sdz 8:31; 9:18).

Zwyczaj brania nałożnic istniał już przed wprowadzeniem przymierza Prawa, które uregulowało tę sprawę, chroniąc zarówno żony, jak i nałożnice (Wj 21:7-11; Pwt 21:14-17). Tym drugim nie przysługiwały w domu wszystkie przywileje oficjalnej żony, mężczyzna zaś mógł mieć szereg żon i nałożnic (1Kl 11:3; 2Kn 11:21). Gdy żona była niepłodna, czasami dawała mężowi służącą jako nałożnicę, a urodzone przez nią dziecko uważano za dziecko wolnej kobiety, jej pani (Rdz 16:2; 30:3). Synowie nałożnic mieli pełne prawa i mogli dziedziczyć po ojcu (Rdz 49:16-21; por. 30:3-12).

Zgodnie ze wschodnim zwyczajem żony i nałożnice króla mogły się dostać wyłącznie jego prawowitemu następcy, dlatego Absalom (który okazywał rażący brak szacunku dla Dawida) próbował wzmocnić swe roszczenia do tronu przez współżycie z dziesięcioma nałożnicami swego ojca (2Sm 16:21, 22). Po koronacji Salomona jego starszy brat Adoniasz, który już wcześniej próbował przywłaszczyć sobie tron, przyszedł do matki króla, Batszeby, i powiedział: „Sama dobrze wiesz, że mnie miała przypaść władza królewska”. Chciał, żeby poprosiła Salomona o oddanie mu za żonę Szunamitki Abiszag, którą uważano za nałożnicę Dawida. Rozgniewany Salomon odparł: „Proś dla niego również o władzę królewską”, po czym polecił stracić Adoniasza, uznając jego prośbę za próbę przejęcia władzy (1Kl 1:5-7; 2:13-25).

Aż do przyjścia Jezusa Chrystusa Bóg nie uważał za konieczne przywrócenie jednożeństwa, które pierwotnie ustanowił w Edenie, a nawet przepisami prawnymi chronił nałożnice. Zwyczaj brania nałożnic siłą rzeczy przyczyniał się do szybszego wzrostu liczebnego narodu izraelskiego (Mt 19:5, 6; 1Ko 7:2; 1Tm 3:2; zob. MAŁŻEŃSTWO [Wielożeństwo]).

Znaczenie przenośne. Apostoł Paweł przyrównał Jehowę do męża wolnej kobiety, „Jerozolimy górnej”, będącej „matką” zrodzonych duchem chrześcijan — przypominało to małżeństwo Abrahama z Sarą. Związek Jehowy z narodem izraelskim, wyobrażanym przez stołeczną Jerozolimę, porównał do związku mężczyzny z nałożnicą. Zawierając przymierze Prawa, Jehowa niejako poślubił Jerozolimę jako „służącą”, podobnie jak Abraham związał się z Hagar, która była niewolnicą i nałożnicą (Gal 4:22-29; por. Iz 54:1-6).

Hebrajski czasownik such i grecki aleífo często oznaczają w Biblii zwykłe natłuszczanie, czyli nacieranie oliwą (Rut 3:3; Dn 10:3; Jn 11:2). Natomiast namaszczanie olejkiem w pewnym szczególnym celu opisywane jest hebrajskim czasownikiem maszách oraz greckim chrío — od których pochodzą rzeczowniki maszíach (stąd „Mesjasz”) i christòs („Chrystus”), oznaczające „pomazaniec” (Wj 30:30; Kpł 4:5, przyp. w NW; Łk 4:18; Dz 4:26). Podział ten jest dość konsekwentnie przestrzegany zarówno w Pismach Hebrajskich, jak i w Greckich. W niektórych przekładach nie zachowano jednak owej subtelnej różnicy i wszystkie te czasowniki oddano przez „namaszczać”.

Natłuszczanie, nacieranie oliwą. W krajach Bliskiego Wschodu zwyczajowo nacierano się oliwą, co służyło m.in. ochronie odsłoniętych części ciała przed intensywnymi promieniami słońca i korzystnie wpływało na elastyczność skóry. Na ogół używano do tego celu oliwy z oliwek, nierzadko z dodatkiem wonności. Zwykle nacierano się nią po kąpieli (Rut 3:3; 2Sm 12:20). Zanim Estera została przedstawiona królowi Aswerusowi, przez sześć miesięcy była poddawana masażom z olejkiem mirrowym, a przez sześć następnych — z olejkiem balsamowym (Est 2:12). Olejkiem nacierano również ciało zmarłego w ramach przygotowań do pogrzebu (Mk 14:8; Łk 23:56).

Apostołowie, rozesłani przez Jezusa po dwóch, nieraz nacierali oliwą uzdrawiane osoby. Jednakże dostępowały one uleczenia nie dzięki oliwie, ale dzięki cudownemu oddziaływaniu świętego ducha Bożego. Oliwa, która oczywiście ma pewne właściwości lecznicze i kosmetyczne, symbolizowała doznane uzdrowienie i pokrzepienie (Mk 6:13; Łk 9:1; por. Łk 10:34).

Natłuszczenie oliwą czyjejś głowy było oznaką przychylności dla tej osoby (Ps 23:5). Idąc za radą proroka Odeda, naczelnicy Efraima życzliwie potraktowali wziętych do niewoli wojowników judzkich — m.in. natłuścili ich oliwą, a potem odesłali do Jerycha (2Kn 28:15). Jehowa zapowiedział, że jednym z przejawów Jego niezadowolenia będzie brak oliwy do nacierania (Pwt 28:40). Powstrzymanie się od natarcia ciała oliwą stanowiło oznakę żałoby (2Sm 14:2; Dn 10:2, 3). Natomiast natarcie nią głowy gościa świadczyło o gościnności i uprzejmości, na co wskazał Jezus, gdy pewna kobieta natarła wonnym olejkiem jego stopy (Łk 7:38, 46).

Jezus zalecił swym uczniom, by w czasie postu natłuścili sobie głowę i umyli twarz, czyli zachowali normalny wygląd — w przeciwieństwie do obłudnych, świętoszkowatych żydowskich przywódców religijnych, którzy umartwiali się na pokaz (Mt 6:16, 17).

Jakub nadmienił, że choremu pod względem duchowym należy udzielić pomocy przez ‛natarcie go oliwą’ w imię Jehowy. O tym, że miał na myśli chorobę duchową, świadczą słowa: „Niech przywoła starszych zboru” (a nie lekarzy) oraz: „Jeśli zaś popełnił grzechy, będzie mu to przebaczone” (Jak 5:13-16). Również Jezus nawiązał do symbolicznego znaczenia tego kroku, gdy oznajmił zborowi w Laodycei: „Radzę ci kupić ode mnie (...) maść do oczu — do wcierania w twe oczy, żebyś widział” (Obj 3:18).

Namaszczanie. Namaszczenie kogoś w szczególnym celu polegało na wylaniu mu na głowę olejku, który potem spływał mu na brodę i na kołnierz jego szat (Ps 133:2). W czasach biblijnych wśród Hebrajczyków i niektórych innych narodów panował zwyczaj ceremonialnego namaszczania władców. Akt ten stanowił potwierdzenie oficjalnego powierzenia tej godności (Sdz 9:8, 15; 1Sm 9:16; 2Sm 19:10). Kiedy Bóg wybrał Saula, Samuel namaścił go na króla (1Sm 10:1). Dawid był namaszczany trzykrotnie: najpierw przez Samuela, potem przez mężów judzkich, a w końcu przez wszystkie plemiona (1Sm 16:13; 2Sm 2:4; 5:3). Również Aaron został namaszczony po wyznaczeniu go na urząd arcykapłana (Kpł 8:12). Tylko jemu wylano olejek do namaszczania na głowę, chociaż później olejkiem oraz krwią ofiar pokropiono zarówno jego, jak i jego synów, a także ich szaty (Kpł 8:30).

Prócz tego namaszczano poświęcane przedmioty. Gdy Jakub miał sen od Boga, wziął potem kamień, który służył mu za podgłówek, postawił go jako słup i polał oliwą. W ten sposób uznał to miejsce za święte i nazwał je Betel, co znaczy „dom Boży” (Rdz 28:18, 19). Nieco później sam Jehowa potwierdził, że ten kamień został namaszczony (Rdz 31:13). Na pustkowiu Synaj Mojżesz na rozkaz Jehowy namaścił przybytek oraz jego sprzęty, przez co je uświęcił (Wj 30:26-28).

Niekiedy pewne osoby wyznaczone przez Boga do jakiejś roli uznawano za namaszczone, nawet jeśli na ich głowę nie wylano olejku. Na przykład Jehowa kazał Eliaszowi, by namaścił Chazaela na władcę Syrii, Jehu na króla Izraela, a Elizeusza na proroka na swoje miejsce (1Kl 19:15, 16). Sprawozdanie biblijne podaje, że jeden z synów prorockich towarzyszących Elizeuszowi istotnie wylał na głowę Jehu oliwę i namaścił go na króla nad Izraelem (2Kl 9:1-6). Ale nie ma żadnych wzmianek o tym, by ktokolwiek namaścił w ten sposób Chazaela lub Elizeusza. Mojżesz też nie został namaszczony olejkiem, mógł jednak być uznany za pomazańca (dlatego użyto w odniesieniu do niego przymiotnika „Chrystusowy”), gdyż Jehowa wybrał go na swego proroka i przedstawiciela oraz na wodza i wyzwoliciela Izraelitów (Heb 11:24-26). Poza tym Izajasz przepowiedział, że Jehowa posłuży się jako swym pomazańcem perskim królem Cyrusem (Iz 45:1). Cyrus także nie został literalnie namaszczony olejkiem przez żadnego reprezentanta Jehowy, ale ponieważ Bóg wyznaczył go do wykonania pewnego dzieła, można go nazwać Jego pomazańcem.

W Prawie przekazanym Mojżeszowi Jehowa podał recepturę olejku do namaszczania. Była to specjalna mieszanka najwyborniejszych wonności — mirry, słodkiego cynamonu, słodkiej trzciny, kasji i oliwy z oliwek (Wj 30:22-25). Za bezprawne sporządzanie takiego olejku i używanie go do zwyczajnych celów groziła kara śmierci (Wj 30:31-33). Podkreślało to wagę i świętość mianowania kogoś na urząd poprzez namaszczenie go świętym olejkiem.

Jezus z Nazaretu, który spełnił liczne proroctwa z Pism Hebrajskich, również okazał się Pomazańcem Jehowy, dlatego słusznie był nazywany Chrystusem, czyli Mesjaszem (Mt 1:16; Heb 1:8, 9). Nie został namaszczony literalnym olejkiem, lecz duchem Jehowy (Mt 3:16). W ten sposób stał się Pomazańcem, wyznaczonym przez Boga na Króla, Proroka i Arcykapłana (Ps 2:2; Dz 3:20-26; 4:26, 27; Heb 5:5, 6). Jezus potwierdził, że tak się stało, gdy w rodzinnym Nazarecie odniósł do siebie proroctwo z Izajasza 61:1, gdzie powiedziano: „Jehowa mnie namaścił” (Łk 4:18). Jest on jedyną opisaną w Biblii osobą, którą namaszczono jednocześnie na trzy urzędy: Proroka, Arcykapłana i Króla. Został namaszczony ‛olejkiem radosnego uniesienia bardziej niż jego towarzysze’ (inni królowie z dynastii Dawida). Namaścił go bowiem sam Jehowa, i to nie zwykłym olejkiem, ale duchem świętym, i nie na ziemskiego, lecz na niebiańskiego Króla i zarazem Arcykapłana (Ps 45:7; Heb 1:9).

Pomazańcami można także nazwać naśladowców Jezusa, którzy zostali zrodzeni i namaszczeni duchem świętym (2Ko 1:21). Tak jak Aaron został osobiście namaszczony na zwierzchnika kapłanów, a jego synom nie wylano na głowę olejku, podobnie Jezus został bezpośrednio namaszczony przez Jehowę, a potem pośredniczył w namaszczaniu zboru swych duchowych braci (Dz 2:1-4, 32, 33). W ten sposób zostali oni wyznaczeni przez Boga na niebiańskich współkrólów i współkapłanów Jezusa Chrystusa (2Ko 5:5; Ef 1:13, 14; 1Pt 1:3, 4; Obj 20:6). Apostoł Jan wskazał, że dzięki namaszczeniu duchem świętym chrześcijanie są odbiorcami pewnych pouczeń (1Jn 2:27). Stają się też odpowiednio wykwalifikowanymi sługami nowego przymierza (2Ko 3:5, 6).

Jehowa darzy swych pomazańców wielką miłością i troskliwie się nimi opiekuje (1Kn 16:22; Ps 2:2, 5; 20:6; 105:15; Łk 18:7). Dawid rozumiał, że to Bóg ich wybiera i ustanawia i że to On ich osądzi. Podniesienie ręki na pomazańca Jehowy lub kogokolwiek innego, kogo On wyznaczył, wywołałoby Jego niezadowolenie (1Sm 24:6; 26:11, 23; zob. CHRYSTUS; KRÓL [Przedstawiciele wyznaczeni przez Boga]; MESJASZ; WPROWADZENIE NA URZĄD).

Osoba sprawująca władzę w kraju lub prowincji w zastępstwie lub w imieniu panującego. W czasach biblijnych namiestnicy na ogół dysponowali władzą wojskową oraz sądowniczą i byli odpowiedzialni za ściąganie z podległego im okręgu lub prowincji podatków, daniny czy też innych dochodów na rzecz króla bądź innego władcy (Łk 2:1, 2). Wielu namiestników obciążało ludność ciężkim brzemieniem, wymagając zaopatrywania w żywność ich samych oraz ich licznej służby (Neh 5:15-18).

Król Salomon ustanowił namiestników w poszczególnych okręgach Izraela, o czym wspomniano w 1 Królów 10:15. Być może chodzi tu o 12 pełnomocników wymienionych w 1 Królów 4:7-19, z których każdy miał za zadanie dostarczać żywność dla króla i jego domu przez jeden miesiąc w roku.

Właściwie w każdym większym państwie opisanym w Biblii istnieli jacyś namiestnicy — byli to albo miejscowi władcy, albo zarządcy okupowanych terytoriów (Syria: 1Kl 20:24; Asyria: Eze 23:5, 6, 12, 23; Babilon: Jer 51:57; Persja: Ezd 8:36; Neh 2:7, 9; Arabia: 2Ko 11:32; Rzym: Łk 3:1). Namiestnikiem w szerszym znaczeniu tego słowa był też Józef, który zarządzał całym Egiptem i podlegał tylko faraonowi (Rdz 41:40, 41; Dz 7:9, 10). Rabszak, wysłannik króla asyryjskiego Sancheriba, drwił ze słabości Jerozolimy, twierdząc, że Ezechiasz nie mógłby zawrócić nawet jednego spośród pomniejszych namiestników Sancheriba. Nie wziął jednak pod uwagę przeogromnej potęgi Jehowy, który był po stronie Ezechiasza (Iz 36:4, 9; 37:36).

Kiedy w r. 607 p.n.e. Nebukadneccar uprowadził wielu mieszkańców Judy do niewoli, namiestnikiem nad pozostałymi w kraju Izraelitami ustanowił Gedaliasza. Jakieś dwa miesiące później został on zamordowany (2Kl 25:8-12, 22, 25). Gdy 70-letni okres wygnania dobiegał końca, król perski Cyrus wyznaczył Szeszbaccara (prawdopodobnie chodziło o Zerubbabela) na namiestnika Żydów, którzy w r. 537 p.n.e. wrócili do Jerozolimy (Ezd 5:14; Ag 1:1, 14; 2:2, 21). Za rządów perskiego króla Artakserksesa namiestnikiem został Nehemiasz,