bratanka Kaleba, czyli za syna Kenaza, który był bratem Kaleba, i tak z reguły oddają to polskie przekłady (por. Bg, BT, BWP). Ponadto Kaleb był „synem Jefunnego”, a nie Kenaza, jak Otniel (Lb 32:12; 1Kn 4:15).

Otniel poślubił Achsę, córkę Kaleba, ponieważ zdobył kananejską twierdzę Debir, a Kaleb obiecał Achsę temu, kto zdobędzie to miasto (Joz 15:16-19; Sdz 1:11-15). Otniel miał syna imieniem Chatat i dał początek trwałemu rodowi w plemieniu Judy. Wiele lat później przedstawiciel tego rodu został wybrany na dowódcę jednego z oddziałów sług króla Dawida, liczących po 24 000 mężczyzn (1Kn 4:13; 27:1, 15).

Po raz pierwszy obcy królowie uciskali nieposłusznych Izraelitów przez osiem lat. Gdy ci „zaczęli wołać do Jehowy o pomoc”, On dał im wybawcę w osobie Otniela. Dzięki oddziaływaniu ducha Jehowy Otniel pokonał Kuszan-Riszataima, „króla Syrii”, i został wodzem i sędzią swych braci (Sdz 3:8-11).

Gromada bezkręgowców. Ciało dorosłego owada składa się zasadniczo z trzech części — głowy, tułowia i odwłoka — oraz z sześciu odnóży, jednej pary czułków i zazwyczaj z dwóch lub czterech skrzydeł.

W obrazowym języku Biblii owady nazwano ‛stworzeniami poruszającymi się na czterech nogach’. Mojżesz z pewnością wiedział, że owady mają sześć odnóży. Powyższa wzmianka musi więc dotyczyć sposobu poruszania się, a nie liczby nóg. Niektóre skrzydlate owady, m.in. pszczoły, muchy i osy, chodzą na sześciu nogach w taki sposób jak zwierzęta czworonożne. Inne owady, np. szarańcze, mają jedną parę nóg przystosowanych do skakania, więc gdy idą, używają dosłownie czterech pozostałych nóg (Kpł 11:20-23).

Przeszło milion znanych gatunków owadów odznacza się ogromną różnorodnością. Niektóre mają ubarwienie ciemne, a inne mienią się żywymi barwami, tworzącymi piękne wzory. Spotyka się u nich wszystkie kolory tęczy. Owady bardzo się też różnią wielkością — od chrząszczy tak małych, że mogłyby przejść przez ucho igły, po osobliwe patyczaki, osiągające ponad 30 cm długości. Są owady, które tworzą zorganizowane społeczeństwa, budują, zajmują się rolnictwem, wytwarzają rozmaite produkty, pokonują w locie dalekie odległości, świetnie skaczą, pływają i drążą korytarze. Obserwując i analizując życie owadów, człowiek może się wiele nauczyć — a przede wszystkim dostrzec, że są Bożymi stworzeniami, obdarzonymi instynktowną mądrością, która nie jest dziełem przypadku, lecz pochodzi od Źródła wszelkiej mądrości, Jehowy (Hi 12:7-9).

Choć wielu uważa owady za szkodniki niszczące uprawy i inne dobra człowieka, a także przenoszące choroby, w rzeczywistości tylko nikły ich procent powoduje dziś szkody. Większość jest dla człowieka obojętna albo w bezpośredni lub pośredni sposób przysparza mu korzyści.

Owady znacząco wpływają na życie roślin. Jak się ocenia, zapylanie 85 procent roślin kwiatowych jest uzależnione wyłącznie lub po części od owadów. Ponadto są one pożyteczne w procesie glebotwórczym oraz jako padlinożercy. Z czerwców uzyskuje się barwniki i szelak (żywicę). Na Bliskim Wschodzie owady, np. szarańcza, od stuleci służą za pożywienie. Gdyby nie owady, nie znalibyśmy miodu ani jedwabiu.

A zatem owady odgrywają ogromną rolę w przyrodzie. Carl D. Duncan, profesor entomologii i botaniki, zauważył: „Nie jest przesadą twierdzenie, że owady kształtują środowisko człowieka o wiele bardziej niż on sam i gdyby nagle zupełnie zniknęły, świat zmieniłby się do tego stopnia, iż ludziom najprawdopodobniej nie udałoby się zachować żadnej formy zorganizowanego społeczeństwa” (Annual Report of the Smithsonian Institution, 1947, s. 346).

Jedno z podstawowych zwierząt hodowanych przez pasterzy (Rdz 24:35; 26:14). Owce należą do przeżuwaczy. W starożytnej Palestynie, podobnie jak dzisiaj, najczęściej spotykaną rasą były owce tłustoogoniaste — z charakterystycznym szerokim, tłustym ogonem, który na ogół waży co najmniej 5 kg (por. Wj 29:22; Kpł 3:9). Zazwyczaj były białe (PnP 6:6), choć zdarzały się również ciemnobrunatne i nakrapiane (Rdz 30:32). Wśród ludów pasterskich najbogatsi ludzie, tacy jak Hiob, posiadali tysiące owiec (Hi 1:3, 16; 42:12). Izraelici prawdopodobnie trzymali czasem małe owieczki jako ulubione zwierzę domowe (2Sm 12:3; Jer 11:19).

Bez pasterza owce domowe są bezradne i wystraszone. Błądzą, rozchodzą się i są całkowicie zdane na łaskę swych wrogów (Lb 27:16, 17; Jer 23:4; Eze 34:5, 6, 8; Mi 5:8). Owce chętnie poddają się kierownictwu i posłusznie idą za pasterzem. Potrafią nauczyć się rozpoznawać jego głos i słuchają tylko jego (Jn 10:2-5). Ilustruje to fragment z książki J. Hartleya Researches in Greece and the Levant (Londyn 1831, ss. 321, 322):

„Ostatniej nocy zwróciłem uwagę na słowa z Jana x. 3 (...) Zapytałem więc służącego, czy w Grecji