Onezyma, Archipa, Filemona i Apfię (Kol 4:9, 17; Flm 1, 2, 10-12).

Oprócz miejscowej ludności frygijskiej w Kolosach mieszkali też Grecy i Żydzi (por. Kol 3:11). Frygowie mieli skłonność do spirytyzmu i fanatyzmu, Grecy oddawali się spekulacjom i sporom filozoficznym, a Żydzi trzymali się Prawa Mojżeszowego i jego nakazów dotyczących pokarmów i sabatu. Do każdej z tych postaw nawiązał Paweł w radach skierowanych do zboru w Kolosach (Kol 2:4, 8, 16, 18, 20-23).

Zobacz SŁUP.

Według pism Józefa Flawiusza kolumnadę tę pierwotnie wzniósł Salomon na nasypie po wsch. stronie świątyni. Jednak kolumnadę istniejącą w I wieku n.e. przypisano Herodowi, który odbudował świątynię (Dawne dzieje Izraela, VIII, III, 9; XX, IX, 7; Wojna żydowska, I, XXI, 1 [401]; V, V, 1 [184-189]). Zimą 32 r. n.e. podczas Święta Poświęcenia właśnie w tym miejscu Żydzi zażądali od Jezusa, by im wyraźnie powiedział, czy jest Chrystusem (Jn 10:22-24). Po wstąpieniu Jezusa do nieba jego uczniowie często przebywali w kolumnadzie Salomona, gdzie najwyraźniej głosili Żydom (Dz 3:11; 5:12; ILUSTRACJA, t. 2, s. 745).

Zobacz BROŃ, ZBROJA.

Okrągły element z twardego materiału, pełny lub ze szprychami, obracający się na osi. W starożytności pierwsze koła wykonywano z drewnianych desek, które łączono ze sobą, zaokrąglano i opasywano obręczą. W rydwanach, wozach i innych pojazdach stosowano koła ze szprychami (Wj 14:25; Iz 5:28; 28:27). Salomon wykonał do użytku w świątyni Jehowy dziesięć miedzianych wózków, z których każdy miał miedziane osie i cztery miedziane koła jak u rydwanu. Koła te, o średnicy półtora łokcia (67 cm), miały szprychy, piasty i obręcze (1Kl 7:27-33).

Garncarz kształtował naczynia na obrotowym poziomym krążku nazywanym kołem garncarskim (Jer 18:3, 4). Wiadro opuszczano do cysterny i wyciągano z niej za pomocą sznura przymocowanego do jakiegoś koła lub kołowrotu (Kzn 12:6).

Znaczenie przenośne. Według tekstu masoreckiego w Przysłów 20:26 powiedziano: „Mądry król rozprasza niegodziwców i obraca po nich kołem”. Działania króla najwyraźniej przyrównano tu do użycia koła podczas młócenia zboża (por. Iz 28:27, 28). Metafora ta prawdopodobnie oznacza, że mądry król potrafić oddzielić prawych od niegodziwców, którym szybko wymierza karę. Dzięki temu w jego królestwie nie panoszy się zło (por. Prz 20:8). A po drobnej poprawce tekstu hebrajskiego można ten werset zrozumieć tak, że mądry król zwraca na niegodziwców „ich własną nikczemność”.

Nieokiełznany język jest „ogniem”, który „zapala koło życia naturalnego”. Może niekorzystnie wpłynąć na cały bieg czyjegoś życia, niejako zapalić je, i sprawić, że stanie się podobne do błędnego koła, a nawet sprowadzić zagładę niczym ogień (Jak 3:6).

W piątym roku wygnania króla Jehojachina Ezechiel miał nad rzeką Kebar w kraju Chaldejczyków wizję, w której ujrzał szybko poruszający się niebiański pojazd Jehowy podobny do rydwanu. Obręcze jego czterech kół były pełne oczu, a każde koło miało wewnątrz siebie inne koło, prawdopodobnie umieszczone prostopadle, dzięki czemu pojazd mógł poruszać się do przodu i na boki bez skręcania kół. Obok każdego koła znajdował się cherub; te żywe stworzenia poruszały się razem z kołami, gdyż kierował nimi duch (Eze 1:1-3, 15-21; 3:13). W następnym roku Ezechiel otrzymał podobną wizję, ale tym razem został przeniesiony, najwyraźniej pod natchnieniem ducha, przed świątynię wybudowaną w Jerozolimie przez Salomona. Wizja ta wskazywała, że miasto i świątynia zostaną wkrótce zniszczone z wyroku Jehowy (Eze 8:1-3; 10:1-19; 11:22). Jakieś 60 lat później Daniel ujrzał w wizji Istniejącego od Dni Pradawnych, czyli Jehowę, który zasiadał na niebiańskim tronie wyposażonym w koła. Zarówno tron, jak i koła buchały ogniem, co zapowiadało wydanie przez Boga ognistego wyroku na mocarstwa światowe (Ps 97:1-3; Dn 7:1, 9, 10).

Zobacz DARY OFIARNE.

(hebr. ken, lm. kinním; gr. kònops).

Mały, dwuskrzydły owad z rodziny komarowatych, obejmującej dużo gatunków, z których wiele żywi się krwią. Hebrajskie słowo kinním (lub kinnám), użyte w opisie trzeciej plagi zesłanej na Egipt (Wj 8:16-18 [8:12-14, Bp, BT, BWP]; Ps 105:31), bywa tłumaczone na „komary” (Bp, BT, BWP, NŚ), „wszy” (Wj 8:16-18, Bg), „mszyce” (Ps 105:31, Bg), „moskity” (Wj 8:13, przyp. w Bp) albo „muchy” (Ps 105:31, Bw).

W Izajasza 51:6 hebrajski wyraz ken jest tłumaczony na „komar” (NŚ) bądź „komary” (Bp, BT, BWP). W wersecie tym ken najwidoczniej jest liczbą pojedynczą słowa kinním (lub kinnám). Nie chodzi raczej o hebrajski wyraz, który jest zapisywany podobnie, lecz znaczy „odpowiedni sposób; w ten sposób; tak”, gdyż już występujące przed ken słowo kemò oznacza „jak” lub „w podobny sposób”.

Jeszcze jedną biblijną wzmiankę o komarze znajdujemy w wypowiedzi Jezusa, który potępił uczonych w piśmie i faryzeuszy za to, że odcedzają komara, lecz połykają wielbłąda. Żydowscy przywódcy religijni — przesadnie dokładni w drobiazgach — cedzili napoje, by przez połknięcie komara nie stać się nieczystymi ceremonialnie (Kpł 11:21-24). Ale jednocześnie lekceważyli ważniejsze rzeczy w Prawie, co przypominało połykanie wielbłąda, który również był zwierzęciem nieczystym (Kpł 11:4; Mt 23:23, 24).

Zobacz DOM.

(„Jehowa umocnił”).

1. Lewita, który za panowania Ezechiasza sprawował pieczę nad darami składanymi na służbę w świątyni (2Kn 31:4, 12, 13).

2. Jeden z przełożonych Lewitów, którzy złożyli szczodry dar z owiec, kóz i bydła w związku z wielkimi obchodami Paschy w 18 roku panowania Jozjasza (2Kn 35:9, 19).

Zobacz JEHOJACHIN.

Zobacz CZAS KOŃCA.

(hebr. chagáw).

Nie ma pewności, jakie owady określano hebrajskim terminem chagáw. Ale skoro w Kapłańskiej 11:22 wśród ceremonialnie czystych stworzeń nadających się do jedzenia wymieniono obok chagáw także w pełni rozwiniętą, uskrzydloną szarańczę (hebr. ʼarbéh), to chagáw mógł być owadem skaczącym, a nie latającym (zob. przyp. w NW).

Konikami polnymi są nazywane m.in. skaczące owady z rodzin szarańczowatych (Acrididae — mają krótkie czułki, należy do nich szarańcza wędrowna) oraz pasikonikowatych (Tettigoniidae — mają długie czułki).

W Biblii konika polnego wymieniono wśród owadów czystych, nadających się do jedzenia, wspomniano o tym, że niszczy roślinność (2Kn 7:13), a także posłużono się nim w unaocznieniach. Niewierni zwiadowcy izraelscy powiedzieli, że w porównaniu z rosłymi mieszkańcami Kanaanu są jak koniki polne (Lb 13:33). Z punktu widzenia potężnego Jehowy podobnie jak te owady wyglądają wszyscy ludzie, a zwłaszcza Jego przeciwnicy (Iz 40:22). Nawiązując do kłopotów podeszłego wieku, pisarz Księgi Kaznodziei posłużył się przykładem wlokącego się konika polnego, by opisać starszą osobę, która idzie zgarbiona i zesztywniała, mając łokcie wysunięte nieco do tyłu (Kzn 12:5; zob. SZARAŃCZA).

(hebr. sus, réchew [„konie do rydwanów”], réchesz [„zaprzęgane rumaki; konie pocztowe”]; gr. híppos).

Gdy Jehowa, Stwórca konia, napominał Hioba, opisał niektóre charakterystyczne cechy tego zwierzęcia: jest bardzo silne, parska nozdrzami, niecierpliwie bije kopytami o ziemię, jest podekscytowane zbliżającą się bitwą i nie boi się szczęku oręża (Hi 39:19-25). Od czasów starożytnych człowiek pozostawał w bliskich kontaktach z koniem, a do poskromienia go używał uzdy i bata (Ps 32:9; Prz 26:3; Jak 3:3).

Zastosowanie do celów wojskowych. W starożytności koni używali królowie, książęta i dostojnicy państwowi, wykorzystywano je też do szybkiego przekazywania wiadomości (2Sm 15:1; Est 6:7, 8; 8:14; Kzn 10:7; Jer 17:25; 22:4), ale przede wszystkim znajdowały zastosowanie w walce (Prz 21:31; Iz 5:28; Jer 4:13; 8:16; 46:4, 9).

Konie nie nadają się jednak do walki w górach i na terenie skalistym (Am 6:12). Dlatego gdy izraelski król Achab pokonał armię syryjską, słudzy Ben-Hadada usprawiedliwiali porażkę tym, że Bóg Izraela jest „Bogiem gór”, a nie równin, gdzie przewagę zapewniają konie i rydwany. Ale dzięki Jehowie Izraelici odnieśli zwycięstwo także na równinie (1Kl 20:23-29).

Obecność koni w wojsku przerażała przeciwników; już sam odgłos dużej liczby koni i rydwanów wywoływał strach i sprawiał, że armia uważająca się za mniej liczną rzucała się do panicznej ucieczki (2Kl 7:6, 7). Potęga militarna Egiptu, Asyrii, Babilonu, Medo-Persji i innych narodów w znacznej mierze opierała się na koniach (Iz 31:1, 3; Jer 6:22, 23; 50:35, 37, 41, 42; 51:27, 28; Eze 23:5, 6, 23; 26:7, 10, 11; Nah 3:1, 2; Hab 1:6, 8). Na starożytnych zabytkach często można zobaczyć konie z uzdami i cuglami, przystrojeniami na głowie, ozdobnymi siodłami i innymi elementami dekoracyjnymi.

Starożytny Izrael, naród wybrany przez Boga, miał się jednak różnić od Egipcjan i innych ówczesnych narodów, które uważały, że do zapewnienia sobie bezpieczeństwa i niezależności niezbędne są konie i rydwany. Izraelskim królom nie wolno było pomnażać koni (Pwt 17:15, 16). Zamiast pokładać ufność w sile oręża, koniach i rydwanach, Izraelici mieli szukać pomocy u Jehowy i nie lękać się sprzętu wojennego swych wrogów (Pwt 20:1-4; Ps 20:7; 33:17; Oz 1:7).