Marka i Łukasza odnoszą się do rozwodu przeprowadzonego z innej przyczyny niż „rozpusta” (porneía) niewiernego partnera.

Pismo Święte nie nakłada jednak obowiązku rozwiedzenia się ze współmałżonkiem, który dopuścił się cudzołóstwa, lecz daje dowody skruchy. Chrześcijanin lub chrześcijanka może w takim wypadku przejawić miłosierdzie, tak jak Ozeasz najwyraźniej przyjął z powrotem swą cudzołożną żonę Gomer i jak Jehowa okazał miłosierdzie skruszonemu Izraelowi, który był winien cudzołóstwa duchowego (Oz 3).

Przywrócenie pierwotnych zasad dotyczących małżeństwa. Wypowiedź Jezusa Chrystusa niewątpliwie oznaczała, że jego uczniowie mieli się w swych małżeństwach stosować do wzniosłych zasad, które pierwotnie ustanowił Jehowa Bóg. Prawdziwi naśladowcy Jezusa, wprowadzający w czyn jego wypowiedzi i wykonujący wolę jego Ojca (Mt 7:21-29), nie mogli korzystać z ustępstw przewidzianych w Prawie Mojżeszowym i okazywać współmałżonkom ‛zatwardziałego serca’ (Mt 19:8). Nie wolno im było łamać pierwotnych zasad Bożych dotyczących małżeństwa i rozwodzić się z innego powodu niż ten, o którym wspomniał Jezus, czyli z powodu „rozpusty” (porneía).

Mężczyzna w stanie wolnym, który dopuszcza się rozpusty z nierządnicą, staje się z nią „jednym ciałem”. Również cudzołożnik staje się „jednym ciałem” nie ze swą prawowitą małżonką, lecz z osobą, z którą niemoralnie współżyje. Tym samym grzeszy nie tylko przeciwko własnemu ciału, lecz także przeciwko żonie, z którą do tej pory stanowił „jedno ciało” (1Ko 6:16-18). Dlatego cudzołóstwo naprawdę uzasadnia rozwiązanie węzła małżeńskiego, a rozwód uzyskany na tej podstawie jest zgodny z zasadami biblijnymi i oznacza formalne i ostateczne unieważnienie małżeństwa, pozwalające stronie niewinnej na ponowne zawarcie pełnoprawnego związku (Heb 13:4).

Rozwód symboliczny. Biblia mówi również o symbolicznym związku małżeńskim (Iz 54:1, 5, 6; 62:1-6), a także o symbolicznym rozwodzie lub odprawieniu żony (Jer 3:8).

W 607 r. p.n.e. królestwo Judy zostało podbite, jej stolica Jerozolima legła w gruzach, a mieszkańców uprowadzono do niewoli w Babilonie. Wiele lat wcześniej Jehowa proroczo oznajmił przyszłym wygnańcom: „Gdzież jest świadectwo rozwodowe waszej matki, którą odprawiłem?” (Iz 50:1). Ich „matka”, czyli państwo, została słusznie ‛odprawiona’ — nie dlatego, że Jehowa zerwał swe przymierze i wszczął kroki rozwodowe, ale ze względu na jej występki przeciwko przymierzu Prawa. Niemniej ostatek Izraelitów okazał skruchę i modlił się, żeby Jehowa pozwolił im wrócić do ojczyzny i ponownie został ich symbolicznym Małżonkiem. Bóg ze względu na swe imię dotrzymał obietnicy i w 537 r. p.n.e., po zakończeniu 70-letniego okresu spustoszenia, sprowadził swój lud do ojczystego kraju (Ps 137:1-9; zob. MAŁŻEŃSTWO).

Spokrewnieni ze sobą ludzie wywodzący się od jednego przodka.

Hebrajskie słowo ʼummáh, tłumaczone na „ród”, występuje w Biblii trzykrotnie i za każdym razem odnosi się do dużej grupy nie-Izraelitów. Na przykład o potomkach 12 synów Ismaela w początkach ich historii powiedziano, że tworzyli „rody” (Rdz 25:16). Rody istniały również w Midianie (Lb 25:15). Poza tym słowo to występuje w poetyckim tekście Psalmu 117:1, gdzie stanowi paralelizm do określenia „narody”.

Wyraz széwet, z reguły tłumaczony na „plemię”, w Liczb 18:2 wyjątkowo oddano jako „ród”, aby wskazać, że w tekście hebrajskim występują tu dwa różne słowa (mattéh i széwet), zwykle tłumaczone na „plemię”.

Rogi zwierząt były używane w Izraelu jako naczynia na oliwę i napoje, kałamarze oraz pojemniki na kosmetyki, a także jako instrumenty muzyczne lub sygnałowe (1Sm 16:1, 13; 1Kl 1:39; Eze 9:2).

Instrumenty muzyczne i sygnałowe. Hebrajskie słowo kéren oznacza ogólnie róg zwierzęcia (Rdz 22:13). Jeden raz, w Jozuego 6:5, użyto go w odniesieniu do instrumentu dętego — w wyrażeniu „barani róg [hebr. kéren]”, będącym synonimem słowa szofár („róg”), które zawsze określa róg barani jako instrument muzyczny. Współczesny szofar to pusty róg barani o długości ok. 36 cm, wyprostowany na gorąco, ale przy szerszym końcu zakrzywiony ku górze. Ma osobny ustnik, ułatwiający granie. Biblijny szofar przypuszczalnie nie miał oddzielnego ustnika, a według Talmudu nie był prostowany, lecz zachowywał naturalny, zakrzywiony kształt.

Szofar zasadniczo stanowił instrument sygnałowy. Służył do zgromadzania wojsk izraelskich, do wznoszenia „sygnału alarmowego” przeciwko atakowanemu miastu i do ogłaszania innych manewrów (Sdz 3:27; 6:34; 2Sm 2:28; Jl 2:1; Sof 1:16). W razie nieprzyjacielskiej napaści był używany do ostrzegania (Neh 4:18-20). W normalnej sytuacji odgłos 300 takich bojowych rogów sygnałowych oznaczałby bliskość sporej armii. Nic więc dziwnego, że gdy każdy członek oddziału Gedeona zadął w róg, Midianici tak się przestraszyli, iż „cały obóz zaczął biegać” (Sdz 7:15-22).

Dźwięk rogu zwiastował nastanie nowiu księżyca, początek roku jubileuszowego i inne radosne okazje (Kpł 25:8-10; 2Sm 6:15; 2Kn 15:14; Ps 81:3). Nadprzyrodzony głos rogu towarzyszył różnym zdumiewającym zjawiskom na górze Synaj, gdy Jehowa ogłosił warunki przymierza Prawa (Wj 19:16-19; 20:18). Poza tym najprawdopodobniej jeszcze przed naszą erą przyjął się zwyczaj dęcia w szofar na znak rozpoczęcia i zakończenia sabatu.

Wygląda na to, że z grą na szofarze byli obeznani Izraelici ze wszystkich warstw społecznych. Podczas okrążania Jerycha dęli w rogi kapłani, oni też przypuszczalnie ogłaszali nastanie Jubileuszu (Kpł 25:8-10; Joz 6:4, 5, 15, 16, 20). Niewątpliwie był to instrument powszechnie znany, o czym świadczy okoliczność, że posługiwali się nim: Ehud, Gedeon i jego 300 wojowników, Joab oraz strażnicy, niekoniecznie będący Lewitami (Sdz 3:27; 6:34; 7:22; 2Sm 2:28; Eze 33:2-6).

W Wyjścia 19:13 synonimem słowa szofár jest wyraz jowél („baran”), przetłumaczony na „barani róg”. A w Daniela 3:5, 7, 10, 15 aramejskie kéren najwyraźniej oznacza róg używany w babilońskiej orkiestrze (zob. TRĄBA).

Rogi ołtarza. Zarówno ołtarz kadzielny, jak i ołtarz ofiarny w przybytku miały na czterech narożnikach wystające elementy w kształcie rogów. Pokryto je tym samym materiałem co sam ołtarz: miedzią lub złotem (Wj 27:2; 37:25, 26). Ołtarze w świątyni Salomona najprawdopodobniej sporządzono na wzór sprzętów z przybytku (1Kl 6:20, 22).

Podczas wprowadzania kapłanów na urząd Mojżesz „oczyścił z grzechu ołtarz” ofiarny przez posmarowanie jego rogów krwią byka stanowiącego dar ofiarny za grzech (Kpł 8:14, 15). Jehowa nakazał kapłanowi smarować krwią rogi jednego lub drugiego ołtarza — w zależności od składanej ofiary (Kpł 4:7, 18, 25, 30, 34; 16:18).

Kiedy Jehowa oznajmił, że grzechy mieszkańców Judy zostały wyryte „na rogach ich ołtarzy” (Jer 17:1), oznaczało to, iż ołtarze są nieczyste, a składane na nich ofiary — niegodne przyjęcia. Z kolei w Amosa 3:14 Jehowa oświadczył, że zamierza obciąć rogi ołtarza używanego w Betel do kultu cielca i w ten sposób go zbezcześcić.

Wypowiedź z Wyjścia 21:14 mogła wskazywać, że nawet kapłan powinien być stracony, gdy kogoś zamorduje, albo że uchwycenie się rogów ołtarza nie uchroni żadnego rozmyślnego zabójcy (por. 1Kl 2:28-34).

Ołtarze, które widzieli w wizji Ezechiel i Jan, także miały rogi (Eze 43:15; Obj 9:13, 14).

Znaczenie przenośne. Rogi (hebr. kéren; gr. kéras) są groźną bronią wielu zwierząt i w Biblii często występują jako symbol (zwłaszcza w Pismach Hebrajskich). Pod postacią rogów przedstawiano zarówno dobrych, jak i złych władców oraz całe dynastie, a ich podboje porównano do bodzenia rogami (Pwt 33:17; Dn 7:24; 8:2-10, 20-24; Za 1:18-21; Łk 1:69-71; Obj 13:1, 11; 17:3, 12; zob. ZWIERZĘTA SYMBOLICZNE).

Pewnego razu Jehowa oświadczył, że ‛zamieni róg córy syjońskiej w żelazo’, innymi słowy: zapewni swemu ludowi zwycięstwo (Mi 4:13). Jehowa ‛wywyższał róg’ swego ludu, a niegodziwych przestrzegał, by ‛nie podnosili’ butnie swoich rogów, bo je ‛zetnie’ (1Sm 2:10; Ps 75:4, 5, 10; 89:17; Am 6:12-14). Przygnębiony Hiob dał wyraz swemu osamotnieniu, oznajmiając: „Swój róg (...) wbiłem w proch” (Hi 16:15).

„Róg” może również oznaczać jakiś przedmiot w kształcie rogu. A w sformułowaniu „róg syna oliwy [lub „tłustości”]”, występującym w hebrajskim tekście Izajasza 5:1, róg zapewne odnosi się do stoku wzgórza, całe zaś wyrażenie najwyraźniej oznacza ‛żyzne zbocze’ (przyp. w NW).

Obszar o stosunkowo płaskiej powierzchni — w przeciwieństwie do wzgórz czy gór. Pisma Hebrajskie dość precyzyjnie stosują różne słowa do rozmaitego ukształtowania terenu.

Hebrajski termin ʽarawáh jest używany zarówno jako nazwa własna, jak i określenie pewnego typu krajobrazu (zob. ARABA). Jeśli występuje bez przedimka, oznacza pustynną równinę lub step, np. „pustynne równiny moabskie” czy „pustynne równiny Jerycha” (Lb 22:1; 35:1; Joz 5:10; 13:32; Jer 52:8). Na ogół sugeruje, że są to tereny jałowe, choć mogą występować na nich rzeki dostarczające niewielkie ilości wody. A zatem przeobrażenie urodzajnej, obfitującej w wodę równiny Szaron w pustynną równinę (Iz 33:9) czy na odwrót — napłynięcie na pustynną równinę potoków wody (Iz 35:1, 6; 51:3) oznaczałoby ogromną zmianę sytuacji.

Słowo bikʽáh odnosi się do rozległej równiny otoczonej górami. Pochodzi od czasownika „rozszczepić; rozłupać” i może być trafnie tłumaczone na „dolinna równina”. Po dziś dzień szeroka dolina między górami Liban i Antyliban nosi nazwę Bekaa (Joz 11:17). W Pismach Hebrajskich bikʽáh, czyli „dolinna równina”, jest nieraz zestawiana