siebie, ale „dla Boga” — aby chronić Jego zbór (2Ko 5:12, 13; 10:7-12; 11:16-20, 30-33; 12:11-13).

Snop światła na wcześniejsze Pisma. Aby wzmocnić siłę argumentów przedstawianych w swych natchnionych listach do Koryntian, Paweł powoływał się na Pisma Hebrajskie. Kiedy obnażał głupotę świeckiej mądrości, reprezentowanej przez fałszywych apostołów, dowodził, jak ważne jest zdobywanie niezrównanej mądrości Bożej. W tym celu zwrócił uwagę na słowa wypowiedziane wiele stuleci wcześniej przez psalmistę, że „myśli ludzkie (...) są jak tchnienie” (Ps 94:11; 1Ko 3:20), oraz powtórzył pytanie, które buntowniczym Izraelitom zadał Izajasz: „Kto wymierzył ducha Jehowy i kto może mu coś oznajmić”? (Iz 40:13; 1Ko 2:16). Wskazał, że chrześcijański kaznodzieja ma prawo korzystać z pomocy materialnej, wyjaśniając, iż wypowiedź z Powtórzonego Prawa 25:4: „Nie masz nakładać kagańca bykowi, gdy młóci” została zapisana głównie ze względu na takich głosicieli (1Ko 9:9, 10). Aby przypomnieć, że Bóg już dawno temu obiecał zmartwychwstanie, powołał się na wersety z Izajasza 25:8 i Ozeasza 13:14, mówiące o pochłonięciu śmierci (1Ko 15:54, 55). Rzucił również sporo światła na obchody Wieczerzy Pańskiej, szczegółowo omawiając słowa, które wyrzekł Jezus podczas ustanawiania tej uroczystości (Łk 22:19, 20; 1Ko 11:23-34).

Paweł wykazał, jaki stosunek miał zawsze Bóg do duchowej czystości; w tym celu odwołał się do Powtórzonego Prawa 17:7, Kapłańskiej 26:11, 12, Izajasza 43:6; 52:11 i Ozeasza 1:10 (1Ko 5:13; 2Ko 6:14-18). Zwrócił też uwagę na okoliczność, że starożytni słudzy Boży nie zapominali o dawaniu pod względem materialnym i że szczodry chrześcijanin cieszy się uznaniem w oczach Jehowy (Ps 112:9; 2Ko 9:9). Zaznaczył także, iż obowiązująca w Prawie zasada o potwierdzaniu każdej sprawy ustami dwóch lub trzech świadków ma zastosowanie w zborze chrześcijańskim (Pwt 19:15; 2Ko 13:1). Te i inne nawiązania do wcześniejszych Pism objaśniają je i pokazują, jakie mają znaczenie dla nas.

Główne miasto na wyspie o tej samej nazwie, położone na jej pn.-wsch. krańcu. Wyspa ta znajduje się niedaleko pd.-zach. wybrzeży Azji Mniejszej. Dzięki dogodnemu położeniu Kos bardzo wcześnie stało się ośrodkiem handlu i znanym portem.

Kiedy Paweł kończył swą drugą podróż misjonarską (ok. 52 r. n.e.), najprawdopodobniej przepływał w pobliżu, zmierzając z Efezu do Cezarei (Dz 18:21, 22), ale nazwa Kos pojawia się w Dziejach Apostolskich dopiero w relacji z wydarzeń, które rozegrały się jakieś cztery lata później, pod koniec trzeciej podróży apostoła. W Milecie Paweł spotkał się ze starszymi z Efezu (Dz 20:17, 36-38), a po rozstaniu z nimi wsiadł z Łukaszem na statek, który popłynął „prostym kursem”, czyli z wiatrem, bez konieczności halsowania, „do Kos”, położonego jakieś 75 km na pd. od Miletu. Zdaniem niektórych komentatorów przeważające na Morzu Egejskim wiatry pn.-zach. pozwalają pokonać tę odległość w ok. sześć godzin, co potwierdzałoby relację Łukasza, że statek z Pawłem na pokładzie dopłynął do Kos tego samego dnia, którego wyruszył z Miletu. Na noc statek zapewne rzucił kotwicę gdzieś u wsch. wybrzeży Kos, a następnego dnia rano popłynął dalej i po przebyciu ok. 120 km dotarł do Rodos (Dz 21:1).

Wyspa Kos podobno przez długi czas była ośrodkiem kultury żydowskiej w basenie Morza Egejskiego. Należała do rzymskiej prowincji Azja i była wolnym państwem, a według Tacyta w r. 53 n.e. Klaudiusz zwolnił jej mieszkańców z płacenia podatków.

Potomek Natana, syna Dawida; syn Elmadama i ojciec Addiego; przodek Marii, matki Jezusa (Łk 3:28).

Substancje służące do upiększania lub pielęgnowania twarzy i innych części ciała. Nakłada się je na skórę, paznokcie lub włosy. Polskie słowo „kosmetyk” pochodzi od greckiego kosmetikòs, które znaczy m.in. „biegły w zdobieniu”.

W Izraelu byli wytwórcy maści (Wj 30:25; 1Sm 8:13; Neh 3:8); sporządzane przez nich preparaty (często nasycone wonnościami) cieszyły się dużą popularnością, chyba większą niż inne kosmetyki. W gorącym, suchym klimacie chroniły skórę i włosy przed przesuszeniem. Stosowano też wonne olejki, takie jak ten, którym pewna grzesznica natarła stopy Jezusa (Łk 7:37, 38). Również Maria, siostra Łazarza, wzięła „alabastrowe naczynie z wonnym olejkiem, prawdziwym nardem, bardzo kosztownym”, i namaściła Jezusa na kilka dni przed jego śmiercią (Mk 14:3; Mt 26:6, 7; Jn 12:3; zob. MAŚCI I WONNOŚCI).

Kiedy Jehu przybył do Jizreel, Jezebel pięknie się uczesała oraz ‛umalowała sobie oczy czarnym tuszem’ (2Kl 9:30). Mieszkanki starożytnego Bliskiego Wschodu używały tuszu i podobnie czyniły przynajmniej niektóre Izraelitki (Eze 23:40). Tusz często był czarny, toteż kontrastował z białkiem oka i optycznie powiększał oko (Jer 4:30). Choć biblijne wzmianki o malowaniu oczu raczej nie dotyczą bogobojnych Izraelitek, to jedna z córek Hioba otrzymała imię Keren-Happuch, które prawdopodobnie znaczy „rożek z czernidłem [do oczu]” (Hi 42:14).

Pismo Święte nie potępia umiarkowanego, gustownego używania kosmetyków i noszenia ozdób. Jednakże Paweł i Piotr radzili chrześcijankom, by upiększały się „ze skromnością i trzeźwością umysłu (...) tak, jak przystoi kobietom utrzymującym, iż boją się Boga”, i by swą ozdobą uczyniły „ukrytą osobę serca w niezniszczalnej szacie cichego i łagodnego ducha, który ma wielką wartość w oczach Boga” (1Tm 2:9, 10; 1Pt 3:3, 4). W natchnionym opisie dzielnej żony trafnie zauważono: „Wdzięk bywa fałszywy, a uroda — próżna; lecz niewiasta, która boi się Jehowy — ta zapewnia sobie sławę” (Prz 31:30).

Pojemnik wykonany z takich materiałów, jak liście palmowe, trzcina, sitowie, sznurek, gałązki i wiklina, w starożytności często używany m.in. w gospodarstwie i domu. Starożytne kosze były zróżnicowane pod względem kształtu, rozmiaru i budowy. Niektóre miały luźny splot, a inne — ciasny. Czasami były wyposażone w uchwyty i wieko.

W Piśmie Świętym użyto kilku wyrazów hebrajskich i greckich oznaczających różne rodzaje koszy używanych w starożytności w krajach biblijnych, choć nie podano ich dokładnego opisu. W tekście hebrajskim najczęstszym odpowiednikiem słowa „kosz” jest sal. Nazwano tak trzy kosze białego chleba, które w swym śnie niósł na głowie przełożony piekarzy faraona. Józef poprawnie wyjaśnił mu, że ów sen zapowiada jego śmierć (Rdz 40:16-19, 22). Słowo sal występuje też we wzmiankach o koszu, do którego przed namaszczeniem kapłana wkładano przaśniki, placki i podpłomyki; kosz ten nazwano „koszem na uroczystość wprowadzenia na urząd” (Kpł 8:2, 26, 31; Wj 29:3, 23, 32). Tym samym słowem hebrajskim określono kosz z przaśnymi plackami i podpłomykami, które należało przygotować z okazji zakończenia czyjegoś nazireatu (Lb 6:13, 15, 17, 19), a także kosz, do którego Gedeon włożył mięso dla anioła Jehowy (Sdz 6:19). Biblia nie opisuje dokładnie, jak wyglądał sal, ale najprawdopodobniej był to ciasno pleciony kosz, w późniejszych czasach wykonywany z okorowanej wikliny lub z liści palmowych. Mógł być całkiem spory i płaski, dzięki czemu dobrze nadawał się do noszenia chleba, tak jak w proroczym śnie piekarza faraona. W Muzeum Brytyjskim można zobaczyć malowaną drewnianą figurkę Egipcjanki z dużym, płaskim, otwartym koszem na głowie, wypełnionym żywnością przeznaczoną dla zmarłych.

Wykonując w Egipcie „ciężką niewolniczą pracę przy zaprawie glinianej i cegłach” (Wj 1:14), Izraelici zapewne nosili w koszach glinę do wyrobu cegieł, gotowe cegły oraz inne materiały budowlane. Nawiązując do sposobu, w jaki Jehowa wyzwolił ich z niewoli egipskiej, psalmista Asaf napisał, że Bóg niejako powiedział: „Jego ręce uwolnione są od kosza [middúd]” (Ps 81:4-6). Tym samym hebrajskim wyrazem (dud) określono kosz na figi (Jer 24:1, 2), a także pewien rodzaj garnka („garnek z dwoma uchwytami” [1Sm 2:14]; ‛garnek okrągłodenny’ [2Kn 35:13]) i „piec” (Hi 41:20).

Hebrajski wyraz téneʼ oznacza kosz, do którego wkładano pierwociny ze żniwa przeznaczone do zostawienia przed ołtarzem Jehowy (Pwt 26:2, 4). Kosz taki służył do przechowywania plonów ziemi i zapewne był duży i głęboki. Słowa téneʼ użył też Mojżesz, gdy mówił o „koszu” w związku ze skutkami posłuszeństwa i nieposłuszeństwa wobec Jehowy. Powiedział Izraelitom, że w nagrodę za posłuszeństwo ‛ich kosz i ich dzieża’ będą błogosławione, natomiast w razie nieposłuszeństwa zostaną przeklęte (Pwt 28:5, 17).

Z kolei wyraz kelúw może się odnosić do kosza wyplecionego z sitowia lub liści. Występuje w Amosa 8:1, 2, gdzie prorok napisał, że Jehowa ukazał mu „kosz owoców letnich”. A w Jeremiasza 5:27 oznacza „klatkę” dla ptaków.

Jeszcze inne słowo określające jakiś rodzaj kosza, kar, oddano w Rodzaju 31:34 jako „kobiecy kosz przy siodle”.

Kiedy Jezus Chrystus cudownie rozmnożył chleb i ryby, by nakarmić ok. 5000 mężczyzn oraz wiele kobiet i dzieci, zebrano 12 pełnych koszy niewykorzystanych ułomków (Mt 14:20; Mk 6:43; Łk 9:17; Jn 6:13). Wszyscy czterej ewangeliści relacjonujący to wydarzenie użyli greckiego słowa kòfinos. Mogło chodzić o stosunkowo nieduży ręczny koszyk wiklinowy, w którym umieszczano żywność na podróż. Niewykluczone, że był do niego przytwierdzony sznurek, za pomocą którego można go było zawiesić na plecach. Na pojemność takiego koszyka może wskazywać okoliczność, iż tego samego greckiego słowa używano w odniesieniu do beockiej miary objętości wynoszącej ok. 7,5 l.

Poza tym Mateusz i Marek donoszą, że gdy Jezus nakarmił siedmioma chlebami i kilkoma małymi rybami ok. 4000 mężczyzn, a także kobiety i dzieci, zebrano siedem koszy ułomków. Tym razem jednak używają innego greckiego słowa,