wyraźnie wprowadzają nas w błąd, gdy w tłumaczeniu greckich dokumentów kościoła na nasz język ojczysty oddają słowo stauros przez ‚krzyż’ i gdy to popierają umieszczaniem w naszych słownikach wyjaśnienia, iż stauros znaczy krzyż, nie informując dokładnie, że za czasów apostolskich nie takie było jego podstawowe znaczenie, że takiego znaczenia nie nabrało ono potem jeszcze przez długi czas, a jeśli w ogóle do tego doszło, to tylko dlatego, iż pomimo braku przekonywających dowodów z jakiegoś względu zakładano, że ten jeden stauros, na którym stracono Jezusa, miał taki szczególny kształt”.

Dlaczego Jezus musiał umrzeć na palu. Izraelici zobowiązali się przestrzegać Prawa, które nadał im Jehowa (Wj 24:3). Jednakże jako potomkowie grzesznego Adama, nie potrafili robić tego w sposób doskonały, toteż dostali się pod przekleństwo Prawa. Aby to szczególne przekleństwo mogło zostać z nich zdjęte, Jezus musiał zawisnąć na palu jak przeklęty zbrodniarz. Apostoł Paweł wyjaśnił to następująco: „Wszyscy bowiem, którzy polegają na uczynkach prawa, są pod przekleństwem, bo jest napisane: ‚Przeklęty każdy, kto nie trwa we wszystkich rzeczach zapisanych w zwoju Prawa, aby je czynić’. (...) Chrystus przez nabycie uwolnił nas od przekleństwa Prawa, stawszy się za nas przekleństwem, ponieważ jest napisane: ‚Przeklęty każdy zawieszony na palu’” (Gal 3:10-13).

Znaczenie przenośne. „Pal męki” czasami wyobraża cierpienia, hańbę lub udręki związane z naśladowaniem Jezusa Chrystusa. On sam powiedział: „Kto nie przyjmuje swego pala męki i nie idzie za mną, nie jest mnie godzien” (Mt 10:38; 16:24; Mk 8:34; Łk 9:23; 14:27). Wyrażenie to bywa też synonimem męczeńskiej śmierci Jezusa, która umożliwia ludziom wykupienie z grzechu i pojednanie jej z Bogiem (1Ko 1:17, 18).

Śmierć Jezusa na palu męki dała podstawy do usunięcia Prawa, które oddzielało Żydów od nie-Żydów. Dzięki niej jedni i drudzy mogli się „w pełni z Bogiem pojednać w jednym ciele przez pal męki” (Ef 2:11-16; Kol 1:20; 2:13, 14). Gorszyło to wielu Żydów, według których nieodzownym warunkiem zaskarbienia sobie uznania Bożego było obrzezanie i trzymanie się Prawa Mojżeszowego. Dlatego apostoł Paweł napisał: „Jeżeli zaś ja, bracia, dalej głoszę obrzezanie, to dlaczego dalej jestem prześladowany? Przecież wtedy zostałaby zniesiona przyczyna zgorszenia — pal męki” (Gal 5:11). „Wszyscy, którzy chcą się przypodobać w ciele — właśnie ci próbują was przymusić do obrzezania, byle tylko nie znosić prześladowania z powodu pala męki Chrystusa, Jezusa. Co do mnie, obym się nigdy nie chlubił, chyba że palem męki naszego Pana, Jezusa Chrystusa, przez którego świat dla mnie zawisł na palu, a ja dla świata” (Gal 6:12, 14). Paweł był przez Żydów prześladowany za głoszenie, iż chcąc dostąpić wybawienia, trzeba uwierzyć w wartość śmierci Jezusa na palu męki. On właśnie tak uczynił, dlatego uznawał świat za martwy, potępiony, zawieszony na palu, a w oczach świata sam był znienawidzonym przestępcą, straconym na palu.

Osoby, które zostały chrześcijanami, lecz potem pogrążyły się w niemoralnym postępowaniu, okazały się „nieprzyjaciółmi Chrystusowego pala męki” (Flp 3:18, 19). Swymi uczynkami dowiodły, że nie cenią dobrodziejstw płynących z męczeńskiej śmierci Jezusa. ‛Podeptały Syna Bożego i za pospolitą uznały wartość krwi przymierza, którą zostały uświęcone’ (Heb 10:29).

(skrócona forma imienia Paltiel).

1. Naczelnik z plemienia Beniamina, wybrany do grupy 12 zwiadowców, którzy w r. 1512 p.n.e. przeprowadzili rozpoznanie w ziemi Kanaan. Ojcem jego był Rafu (Lb 13:2, 3, 9, 27-33).

2. Zobacz PALTIEL 2.

(„sprawcą mego ocalenia jest Bóg”).

1. Syn Azzana; przedstawiciel plemienia Issachara podczas podziału Ziemi Obiecanej na dziedziczne posiadłości (Lb 34:17, 18, 26).

2. Syn Laisza, pochodzący z Gallim. Kiedy Saul prześladował Dawida, wydał za Paltiego (Paltiela) swą córkę Michal, żonę Dawida (1Sm 25:44). Gdy Dawid został królem, zażądał od Abnera i Isz-Boszeta, by mu ją oddano. To bardzo zasmuciło Paltiela, który szedł za nią i płakał, aż Abner kazał mu wrócić do domu (2Sm 3:13-16).

(„z [należący do] Bet-Pelet [lub: domu Peleta]”).

Przydomek Cheleca, jednego z mocarzy Dawida; na ogół uważa się, że określenie to nawiązuje do jego rodzinnej miejscowości Bet-Pelet (2Sm 23:8, 26). Na równoległych listach z 1 Kronik 11:27 i 27:10 Chelec nazwany jest „Pelonitą” (zob. PELONITA).

Królewska rezydencja monarchy; niekiedy także przestronna i okazała siedziba księcia lub kogoś wpływowego i zamożnego (Dn 4:4; Łk 11:21; zob. PAŁAC NAMIESTNIKA). Hebrajskie słowo hechál, oznaczające „pałac”, często odnoszono do świątyni jako miejsca przebywania Wszechwładnego Pana, Jehowy (1Sm 1:9; 1Kl 6:3; Ezd 5:14; Dn 5:3). Starożytne pałace niejednokrotnie przypominały zamki lub fortece, były otoczone murami obronnymi z solidnymi bramami (Neh 1:1; Est 1:2). Zazwyczaj miały przestronne dziedzińce i wspaniałe ogrody, które przydawały im piękna i królewskiego przepychu (Est 1:5).

Biblia wspomina o pałacach w Asyrii (Nah 1:1; 2:6), Babilonie (2Kl 20:18; 2Kn 36:7; Iz 39:7; Dn 1:4; 5:5) i Persji (Ezd 4:14; Est 7:7, 8). Rezydencje w Babilonie nazwano „przepysznymi pałacami” (Iz 13:22). Do najwspanialszych pałaców świata starożytnego należała siedziba Salomona, która wywarła tak ogromne wrażenie na królowej Szeby (1Kl 10:4, 5).

Pałac Salomona wzniesiono na górze Moria, na pd. od świątyni, jako jeden z kilku gmachów królewskich na tym terenie, których budowa trwała w sumie 13 lat. Do tego kompleksu należały też Dom Lasu Libanu, Portyk Kolumnowy i Portyk Tronowy. Obok pałacu królewskiego wybudowano też specjalny dom dla córki faraona, jednej z wielu żon Salomona (1Kl 7:1-8).

W porównaniu z dokładnym opisem wspaniałej świątyni Biblia zawiera bardzo niewiele informacji o pałacu Salomona. Ale rozmiary jego kamieni fundamentowych wskazują, że musiała to być imponująca budowla. Kamienie te miały osiem i dziesięć łokci (3,6 m i 4,5 m) długości i niewątpliwie proporcjonalną szerokość i wysokość, a zatem ważyły wiele ton. Mury — zarówno po wewnętrznej, jak i po zewnętrznej stronie — wybudowano z kosztownych kamieni starannie dociętych na wymiar (1Kl 7:9-11; por. Ps 144:12).

Ozdoby i wyposażenie pałacu Salomona mógł mieć na myśli pisarz Psalmu 45, gdy nawiązał do „wspaniałego pałacu z kości słoniowej”. Apostoł Paweł odniósł słowa tego psalmu do Jezusa Chrystusa jako niebiańskiego Króla (Ps 45:8, 15; por. Ps 45:6, 7 z Heb 1:8, 9; Łk 4:18, 21).

Greckie określenie praitòrion (od łac. praetorium) odnosi się do oficjalnej rezydencji rzymskiego namiestnika. W pałacu namiestnikowskim w Jerozolimie Poncjusz Piłat przesłuchiwał Chrystusa Jezusa, a na dziedzińcu rzymscy żołnierze z niego szydzili (Mk 15:16; Jn 18:28, 33; 19:9). Niektórzy uważają, że rezydencją namiestnika była twierdza Antonia, ale zdaniem innych chodzi raczej o pałac wybudowany przez Heroda Wielkiego. Na poparcie tego drugiego poglądu przytacza się następujące argumenty: 1) Według Filona, żydowskiego historyka z I w., pałac Heroda nazywano „domem namiestników”, i to w nim namiestnik Piłat powiesił tarcze ku czci cesarza Tyberiusza (Legatio ad Caium, XXXIX, 306). 2) Żydowski historyk Flawiusz donosi, że właśnie tam urządził swą kwaterę prokurator Gesjusz Florus (Wojna żydowska, II, XIV, 8 [301]). 3) Rezydencją namiestnika w Cezarei był pałac Heroda (Dz 23:33-35).

Pałac Heroda w Jerozolimie znajdował się w pn.-zach. rogu Górnego Miasta, będącego pd. częścią całego miasta. Według opisu Flawiusza był otoczony murem o wysokości 30 łokci (13 m), w którym w równych odstępach rozmieszczono wieże. Wewnątrz murów znajdowały się krużganki, dziedzińce i różnorodne gaje. Komnaty były bogato wyposażone w przedmioty ze złota, srebra i marmuru. Sypialnie mogły pomieścić stu gości (Dawne dzieje Izraela, XV, IX, 3; Wojna żydowska, V, IV, 4 [173-182]).

Nieduża prowincja rzymska na pd. wybrzeżu Azji Mniejszej; odwiedził ją Paweł podczas swej pierwszej podróży misjonarskiej. Chociaż granice Pamfilii z czasem się zmieniały, na ogół przyjmuje się, że zajmowała pas wybrzeża o długości ok. 120 km i szerokości ok. 50 km. Na zach. graniczyła z Licją, na pn. z Galacją, a na wsch. z królestwem Antiocha. Na wybrzeżu Pamfilii panował gorący klimat podzwrotnikowy, a na terenach położonych wyżej, w górach Taurus, klimat był bardziej umiarkowany.

Mieszkańcy Pamfilii byli prawdopodobnie potomkami Greków i miejscowego plemienia, a niektórzy nawet sugerują, iż nazwa tej krainy oznacza „złożony z różnorakich szczepów l[ub] gatunków” (Słownik grecko-polski, red. Z. Abramowiczówna, Warszawa 1962, t. III, s. 377). Najwyraźniej mieszkali tam też Żydzi lub prozelici, gdyż podczas Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. wśród tych, którzy w Jerozolimie zdumiewali się, słysząc uczniów mówiących ich „własnym językiem”, byli też przybysze z Pamfilii (Dz 2:6, 10).

Na wybrzeżu lub w pobliżu znajdowało się kilka większych miast, np. portowa Attalia, Perge nad rzeką Kestros (Aksu) oraz Side, gdzie piraci sprzedawali swe łupy i gdzie handlowano niewolnikami. Paweł, Barnabas i Jan Marek płynęli z Pafos na Cyprze na pn. zach. i „przybyli do Perge w Pamfilii”. Nie wiadomo, czy dopłynęli do samego Perge (podobno w starożytności rzeka Kestros była żeglowna przynajmniej do tego miasta), czy też wysiedli w Attalii i pozostałą odległość przebyli lądem. W Perge Jan Marek odłączył się od reszty i wrócił do Jerozolimy, a Paweł i Barnabas udali się na pn. przez góry do Antiochii w Pizydii (w prowincji Galacja) (Dz 13:13, 14; 15:38; 27:5). Droga ta miała złą sławę ze względu na rozbójników