toteż powinni starać się we wszystkim przejawiać panowanie nad sobą (1Ko 9:25). Apostoł Piotr napisał: „Uzupełnijcie waszą wiarę cnotą, waszą cnotę poznaniem, wasze poznanie panowaniem nad sobą, wasze panowanie nad sobą wytrwałością, waszą wytrwałość zbożnym oddaniem, wasze zbożne oddanie uczuciem braterskim, wasze uczucie braterskie miłością. Jeśli bowiem te rzeczy są w was, i to w obfitości, to nie dopuszczą, żebyście byli bezczynni albo bezowocni pod względem dokładnego poznania naszego Pana, Jezusa Chrystusa” (2Pt 1:5-8).

Panowanie nad sobą powinni okazywać zwłaszcza chrześcijańscy nadzorcy (Tyt 1:8). Jeśli mają skutecznie rozwiązywać problemy w zborach, muszą kontrolować swe słowa i czyny. Apostoł Paweł radził Tymoteuszowi: „Ponadto odrzucaj głupie i ignoranckie dociekania, wiedząc, iż wywołują spory. Ale niewolnik Pana nie ma się spierać, lecz ma być delikatny wobec wszystkich, wykwalifikowany do nauczania, opanowujący się w obliczu zła, z łagodnością pouczający nieprzychylnie usposobionych” (2Tm 2:23-25).

Utrata panowania nad sobą w jakiejś sytuacji może komuś popsuć opinię zdobytą przez lata wiernej służby i przysporzyć mu mnóstwa zgryzot. Ilustrują to przeżycia króla Dawida. Chociaż wiernie oddawał cześć Bogu i miłował Jego prawe zasady (por. Ps 101), popełnił cudzołóstwo z Batszebą, a potem jej męża, Uriasza, kazał ustawić w bitwie na takiej pozycji, żeby niechybnie poniósł śmierć. Konsekwencją tych czynów były poważne kłopoty rodzinne, które później nękały Dawida całymi latami (2Sm 12:8-12). Jego przeżycia pokazują też, że mądrze jest unikać sytuacji mogących narazić nas na utratę panowania nad sobą. Chociaż Dawid mógł zejść z płaskiego dachu swego pałacu, najwyraźniej wpatrywał się w kąpiącą się Batszebę, aż zapałał do niej namiętnością (2Sm 11:2-4).

Nie byłoby więc dobrze, żeby osoba nieumiejąca nad sobą zapanować pozostawała w stanie wolnym, jeśli może zawrzeć małżeństwo i w ten sposób zabezpieczyć się przed popełnieniem rozpusty. W związku z tym apostoł Paweł napisał: „Jeśli nie panują nad sobą, niech zawrą związek małżeński, bo lepiej jest zawrzeć związek małżeński, niż płonąć namiętnością” (1Ko 7:9, 32-38).

W czasach biblijnych cienki materiał pisarski w postaci arkuszy wyrabianych z włókien papirusu, czyli cibory papirusowej (zob. PAPIRUS).

Za pierwszych wytwórców papirusu jako materiału pisarskiego uchodzą Egipcjanie, którzy używali do tego celu cibory papirusowej rosnącej wówczas na brzegach Nilu. Zdaniem niektórych archeologów zajmowali się tym już w czasach Abrahama.

Papier z cibory papirusowej służył pierwszym chrześcijanom do pisania listów, zwojów i kodeksów. Odgrywał też ważną rolę w sporządzaniu odpisów ksiąg biblijnych, dopóki w IV w. n.e. nie ustąpił miejsca welinowi (dokładnie wyprawionej skórze zwierzęcej). W 2 Jana (w. 12) apostoł napisał, że wolałby przekazać swe uwagi „twarzą w twarz”, niż „używając papieru i atramentu”. „Papier” jest tutaj tłumaczeniem greckiego słowa chártes, oznaczającego przypuszczalnie arkusz papirusu.

(hebr. gòmeʼ).

Wysoka roślina wodna z rodziny turzycowatych. Rośnie w płytkiej wodzie, ma wąską trójkanciastą łodygę, zakończoną pióropuszem cienkich, podobnych do trawy liści; osiąga wysokość od 2 do 6 m (ILUSTRACJA, t. 1, s. 544). Z rośliny tej wykonywano różne wyroby, m.in. materiał pisarski.

Cibora papirusowa (Cyperus papyrus) dobrze rośnie w płytkich, stojących wodach wzdłuż brzegów wolno płynących rzek, np. nad dolnym Nilem, gdzie dawniej była bardzo powszechna, a obecnie prawie się już jej nie spotyka. Bildad zapytał Hioba: „Czy papirus wyrośnie wysoko bez mokradła?” (Hi 8:11; Iz 35:7).

Łodygi tej rośliny unoszą się na wodzie. Chcąc ocalić malutkiego Mojżesza, jego matka umieściła go w powleczonej asfaltem i smołą „skrzynce z papirusu”, po czym położyła ją na wodzie nad brzegiem Nilu (Wj 2:3). Z papirusu budowano również statki, które odbywały dalekie podróże (Iz 18:2). Być może do ich budowy używano powiązanych linami wiązek papirusowych łodyg. Łodzie miały wąski dziób i rufę, ale pokład był na tyle szeroki, że mógł pomieścić stojących pasażerów. W 1970 r. Thor Heyerdahl i jego towarzysze przepłynęli na takiej łodzi tysiące mil przez Atlantyk.

Materiał pisarski. Egipcjanie w dość prosty sposób wyrabiali z papirusu materiał pisarski. Przy zbieraniu łodyg najbardziej ceniono grubą, włóknistą część rosnącą pod wodą, ponieważ z niej uzyskiwano najszersze i najbielsze paski surowca. Po ściągnięciu skórki łodygę cięto na kawałki o odpowiedniej długości, czyli od 40 do 45 cm. Następnie gąbczasty rdzeń cięto wzdłuż na cienkie paski. Na płaskiej powierzchni układano je jeden obok drugiego tak, że lekko na siebie zachodziły. Potem nakładano cienką warstwę kleju i w poprzek umieszczano drugą warstwę pasków. Następnie ubijano je drewnianym młotkiem aż do uzyskania jednolitego arkusza. Po wysuszeniu na słońcu arkusze przycinano do żądanego rozmiaru. Na koniec wygładzano je pumeksem, muszlami lub kością słoniową. W ten sposób powstawał stosunkowo trwały, elastyczny, prawie biały materiał pisarski różnego formatu i różnej jakości. Na ogół pisano po tej stronie, gdzie paski były ułożone poziomo, choć niekiedy kończono tekst na odwrotnej stronie. Pisarz posługiwał się piórem z trzciny i atramentem sporządzonym z gumy, sadzy i wody, a linie złączenia poszczególnych pasków ułatwiały mu równe pisanie.

Arkusze papirusu można było posklejać krawędziami, by powstał z nich zwój, liczący zwykle ok. 20 arkuszy. Można je też było odpowiednio poskładać, by utworzyły kodeks; właśnie takich kodeksów chętnie używali pierwsi chrześcijanie. Przeciętny zwój miał od 4 do 6 m długości, choć zachował się jeden mierzący 40,5 m. Greckie słowo bíblos początkowo odnosiło się do miękkiego rdzenia cibory papirusowej, ale potem zaczęło oznaczać księgę (Mt 1:1; Mk 12:26). Forma zdrobniała, biblíon, w lm. brzmi biblía, dosłownie „książeczki”, i to od niej pochodzi słowo „Biblia” (2Tm 4:13, Int). Pewne fenickie miasto nazwano Byblos, stanowiło bowiem ważny ośrodek handlu papirusem.

Zwoje papirusowe były powszechnie używane do początków II w. n.e., gdy zostały zastąpione przez papirusowy kodeks. Później, ok. IV w. n.e., papirus zaczął tracić na popularności i został wyparty przez trwalszy materiał pisarski — pergamin.

Podstawową wadą papirusu jako materiału pisarskiego była jego nietrwałość. W wilgoci szybko niszczał, a jeśli przechowywano go w zbyt suchych warunkach, robił się bardzo kruchy. Aż do XVIII w. uważano, że wszystkie starożytne papirusy uległy zniszczeniu. Ale pod koniec XIX w. odnaleziono sporo cennych papirusów biblijnych. Odkryć tych dokonano głównie w Egipcie i wokół Morza Martwego, czyli w miejscach, gdzie suchy klimat wybitnie sprzyjał zachowaniu papirusów. Niektóre z odnalezionych tam rękopisów biblijnych pochodzą z I lub II w. p.n.e.

Niejednemu spośród tych manuskryptów nadano nazwę zawierającą określenie „papirus”, np. papirus Nasha (I lub II w. p.n.e.), papirus Rylands 458 (II w. p.n.e.) i papirus Chester Beatty 1 (III w. n.e.).

Miasto na terytorium Beniamina (Joz 18:21, 23). Zazwyczaj identyfikuje się je z Chirbat al-Farʽa (Chorbat ʽen-Para), położonym ok. 9 km na pn. wsch. od Jerozolimy. Z pobliskiego źródła zwanego ʽAjn Fara (ʽEn Perat) zaopatrywane jest w wodę jerozolimskie Stare Miasto.

Zobacz OPAR, MGŁA.

Częściowa lub całkowita utrata siły mięśniowej bądź czucia w co najmniej jednej części ciała; porażenie. Jest efektem uszkodzenia układu nerwowego albo zaniku mięśni, uniemożliwiającego przewodzenie w nich impulsów nerwowych. Różne formy paraliżu różnie się nazywają, przy czym niektóre mogą być śmiertelne. Przyczyną paraliżu bywa choroba (np. błonica), uszkodzenie mózgu lub rdzenia kręgowego, a także ucisk powodowany przez guz.

Osoby sparaliżowane znalazły się wśród cudownie uleczonych przez Jezusa Chrystusa (Mt 4:24). Pewnego razu Jezus najpierw przebaczył sparaliżowanemu grzechy, a następnie polecił mu wziąć nosze i pójść do domu (Mt 9:2-8; Mk 2:3-12; Łk 5:18-26). Kiedy indziej uzdrowił na odległość sługę pewnego setnika — człowiek ten leżał sparaliżowany i był bliski śmierci (Mt 8:5-13; Łk 7:1-10). Powiedziano też o nim, że ‛cierpiał straszliwe męki’ (Mt 8:6), co może — choć nie musi — oznaczać, że odczuwał dotkliwy ból. Paraliż zazwyczaj nie jest bolesny. Ale np. w chorobie Parkinsona pojawiają się silne bóle pleców i kończyn. Przejmujący ból towarzyszy też porażeniu poprzecznemu, które może występować przy nowotworach rdzenia kręgowego. Osoby cierpiące na paraliż nazywa się „paralitykami”.

Wielu sparaliżowanych uleczył również ewangelizator Filip, kiedy głosił i dokonywał znaków w Samarii (Dz 8:5-8). Apostoł Piotr spotkał w Liddzie sparaliżowanego Eneasza, „który od ośmiu lat leżał bez ruchu na noszach”. Powiedział mu: „Eneaszu, uzdrawia cię Jezus Chrystus. Wstań i zaściel swe łóżko”. A wtedy „on natychmiast wstał” (Dz 9:32-35).

Większa część rozległego pustkowia, po którym wędrowali Izraelici przez jakieś 38 lat przed wejściem do Ziemi Obiecanej (Lb 10:11, 12; Pwt 2:14). Pustkowie Paran zajmowało centralną i pn.-wsch. część półwyspu Synaj, ale nie miało dokładnie wytyczonych granic. Na wsch. znajdowała się część doliny ryftowej zwana Arabą oraz zatoka Akaba, na pd. pustkowie Synaj, na pd. zach. pustkowie Sin, a na pn. zach. oraz na pn. pustkowia Etam i Szur. Na pn. wsch. w kierunku