jeśli chodzi o podejmowane wówczas decyzje, nie wydaje się, by któryś z nich miał w ciele kierowniczym decydujący głos, a gdy do Jerozolimy dotarła wiadomość o ochrzczeniu nowych uczniów w Samarii, apostołowie „wysłali [apésteilan] do nich Piotra i Jana”, czyli ci dwaj mężczyźni niejako stali się apostołami apostołów (Dz 6:2-6; 8:14, 15). Wygląda na to, że po śmierci apostoła Jakuba ciału kierowniczemu przewodniczył uczeń Jakub, przyrodni brat Jezusa. Paweł powiedział o tym Jakubie, a także o Piotrze (Kefasie) i Janie, że byli „uważani za filary” (Dz 12:1, 2, 16, 17; Gal 1:18, 19; 2:9, 11-14). Podczas narady, na której omawiano ważną kwestię dotyczącą obrzezywania chrześcijan z narodów, relacje złożyli Piotr i Paweł, a ostateczną decyzję ogłosił Jakub (Dz 15:1, 2, 6-21).

Kto został dwunastym apostołem w miejsce Judasza Iskariota?

Ponieważ Judasz Iskariot okazał się niewierny i zmarł jako zdrajca, liczba apostołów zmniejszyła się do 11, a Jezus podczas 40 dni dzielących zmartwychwstanie od wstąpienia do nieba nie wyznaczył nikogo na jego miejsce. W którymś momencie 10-dniowego okresu między wniebowstąpieniem Jezusa a dniem Pięćdziesiątnicy ustalono, że trzeba kogoś wybrać zamiast Judasza — nie ze względu na jego śmierć, lecz niegodziwą zdradę, jak na to wskazują wersety zacytowane przez Piotra (Ps 69:25; 109:8; Dz 1:15-22; por. Obj 3:11). Natomiast gdy został zabity wierny apostoł Jakub, nie ma żadnej wzmianki o tym, by starano się znaleźć kogoś na zwolniony przez niego urząd apostoła (Dz 12:2).

Ze słów Piotra jasno wynika, że uważano wówczas za niezbędne, by kandydat na urząd apostoła Jezusa Chrystusa dobrze znał swego Mistrza i był naocznym świadkiem jego czynów, cudów i przede wszystkim zmartwychwstania. Widać stąd, że zachowanie rzekomej sukcesji apostolskiej z czasem stałoby się niemożliwe, chyba żeby Bóg sprawiał, iż za każdym razem zostałyby spełnione wspomniane wymagania. Jednakże w tamtym okresie, przed świętem Pięćdziesiątnicy, byli mężczyźni spełniający te warunki i wysunięto dwóch kandydatów nadających się do zastąpienia niewiernego Judasza. Kiedy rzucono losy — zapewne mając na względzie wypowiedź z Przysłów 16:33 — został wybrany Maciej i „doliczono go do jedenastu apostołów” (Dz 1:23-26). A zatem był on w gronie „dwunastu”, którzy rozstrzygnęli kwestię dotyczącą uczniów mówiących po grecku (Dz 6:1, 2), i zapewne należał też do tych „dwunastu”, o których wspomniał Paweł w 1 Koryntian 15:4-8, opisując, jak Jezus po zmartwychwstaniu ukazywał się różnym osobom. Kiedy więc nadszedł dzień Pięćdziesiątnicy, istniało kompletne grono 12 apostołów, którzy utworzyli fundament powstałego wówczas Izraela duchowego.

Apostołowie zborów. Maciej był takim samym apostołem jak pozostałych 11, a nie jedynie apostołem zboru w Jerozolimie. Zupełnie inna była sytuacja Lewity Józefa Barnabasa, który został apostołem zboru w Antiochii Syryjskiej (Dz 13:1-4; 14:4, 14; 1Ko 9:4-6). Również innych mężczyzn nazwano „apostołami zborów”, byli bowiem wysyłani przez takie zbory jako ich przedstawiciele (2Ko 8:23). A o Epafrodycie Paweł napisał do Filipian: „Wasz wysłannik [apòstolon] i osobisty sługa w mej potrzebie” (Flp 2:25). Nie ulega wątpliwości, że mężczyźni ci nie stali się apostołami w wyniku sukcesji apostolskiej ani też, w przeciwieństwie do Macieja, nie należeli do „dwunastu”.

Właściwe zrozumienie szerszego zastosowania określenia „apostoł” pomaga wyjaśnić pozorną sprzeczność między relacjami z tego samego wydarzenia, zawartymi w Dziejach 9:26, 27 i Galatów 1:17-19. W pierwszym fragmencie powiedziano, że Paweł po przybyciu do Jerozolimy został zaprowadzony przez Barnabasa „do apostołów”. Natomiast w Liście do Galatów sam Paweł wspomina, że odwiedził Piotra, i dodaje: „Ale nie widziałem nikogo innego z apostołów poza Jakubem, bratem Pana”. Jakub (nie jeden z „dwunastu” — ani syn Zebedeusza, ani syn Alfeusza — lecz przyrodni brat Jezusa) najwyraźniej był uważany za „apostoła” w szerszym znaczeniu tego słowa, czyli jako „posłany” przez zbór w Jerozolimie. Dlatego pisarz Dziejów Apostolskich użył liczby mnogiej, wspominając, że Paweł został zaprowadzony „do apostołów” (czyli Piotra i Jakuba) (por. 1Ko 15:5-7; Gal 2:9).

Wybór Pawła. Prawdopodobnie ok. 34 r. n.e. na chrystianizm nawrócił się Saul z Tarsu, nazywany później Pawłem. Został on prawdziwym apostołem Jezusa Chrystusa, który osobiście go wybrał już po swym zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu (Dz 9:1-22; 13:9; 22:6-21; 26:12-23). Paweł bronił swego apostolstwa i na dowód, że miał prawo się tak nazywać, przytaczał to, iż widział wskrzeszonego Pana Jezusa Chrystusa, dokonywał cudów i mógł przekazywać ducha świętego ochrzczonym współwyznawcom (Dz 19:5, 6; Rz 1:1; 11:13; 1Ko 9:1, 2; 15:9, 10; 2Ko 12:12; 2Tm 1:1, 11). Apostoł Jakub (brat Jana) został zabity dopiero ok. 44 r. n.e., a zatem w czasie, gdy Paweł stał się apostołem, „dwunastu” jeszcze żyło. Paweł nigdy nie zaliczył siebie do tego grona, choć przyznał, że jego apostolstwo nie było gorsze niż ich (Gal 2:6-9).

Zarówno Maciej, jak i Paweł byli pełnoprawnymi apostołami, każdy zgodnie z celem, dla którego został „posłany”. Jednakże w wizji opisanej przez apostoła Jana w Księdze Objawienia (ok. 96 n.e.) niebiańska Nowa Jerozolima jest wsparta tylko na 12 kamieniach fundamentowych, na których jest wypisane „dwanaście imion dwunastu apostołów Baranka” (Obj 21:14). Ponieważ Pismo Święte ani razu nie zalicza apostoła Pawła do „dwunastu”, nasuwa się logiczny wniosek, że na jednym z kamieni fundamentowych Nowej Jerozolimy zostało umieszczone imię Macieja, a nie Pawła. Oznacza to, że wizja apostoła Jana nawiązuje do sytuacji, jaka istniała w chwili powstania zboru chrześcijańskiego, czyli w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. (zob. PAWEŁ).

Koniec okresu apostolskiego. Chociaż Biblia nie wspomina o śmierci 12 apostołów (z wyjątkiem Jakuba), z dostępnych dowodów wynika, że dochowali oni wierności aż do śmierci, i dlatego nie było potrzeby, żeby ktoś ich zastępował. Na temat następnych stuleci w pewnym dziele powiedziano, że „kiedykolwiek określano nim [słowem „apostoł”] jakieś osoby w późniejszej literaturze chrześcijańskiej, chodziło o znaczenie przenośne. Po I wieku w Kościele nigdy nie było apostołów w sensie nowotestamentowym” (The Interpreter’s Dictionary of the Bible, red. G. A. Buttrick, 1962, t. 1, s. 172).

Apostołowie do końca życia chronili zbór chrześcijański przed wpływami religii fałszywej i powstrzymywali rozwój odstępstwa. Najwyraźniej to ‛powstrzymujące oddziaływanie’ miał na myśli apostoł Paweł w 2 Tesaloniczan 2:7: „Wprawdzie już działa to, co jest tajemnicą tego bezprawia, lecz tylko dopóty, dopóki nie zejdzie z drogi ten, który teraz oddziałuje powstrzymująco” (por. Mt 13:24, 25; Dz 20:29, 30). Wpływ apostołów — związany m.in. z ich wyjątkowym autorytetem i mocą — trwał do śmierci Jana ok. 100 r. n.e. (1Jn 2:26; 3Jn 9, 10). Nagłe odstępstwo oraz przeniknięcie fałszywych nauk i zwyczajów po śmierci apostołów dowodzi, że ich domniemanym następcom brakowało tego ‛powstrzymującego oddziaływania’.

Wzmianka z Rzymian 16:7 o Androniku i Juniasie, iż byli „wśród apostołów mężami znaczniejszymi”, nie sugeruje, że byli oni apostołami, lecz że cieszyli się poważaniem u apostołów. A o tym, że niektórzy fałszywie podawali się za „apostołów Chrystusa”, donosi 2 Koryntian 11:5, 13; 12:11, 12 i Objawienie 2:2.

(od rdzenia oznaczającego: „nos; nozdrza”).

Syn Nadaba i potomek Jerachmeela z plemienia Judy (1Kn 2:25, 30, 31).

Rynek położony 74 km na pd. wsch. od Rzymu. Było to popularne miejsce postoju przy znanej rzymskiej Drodze Apijskiej (Via Appia), biegnącej z Rzymu przez Kapuę do Brundisium (obecnie Brindisi). Zarówno drogę, jak i rynek nazwano od ich założyciela, Appiusza Klaudiusza Cekusa, który żył w IV i III w. p.n.e.

Ponieważ było to miejsce, gdzie podróżni na ogół zatrzymywali się pod koniec pierwszego dnia po opuszczeniu Rzymu, prowadzono tam ożywiony handel. Dodatkowego znaczenia przydawało temu miejscu usytuowanie tam pn. stacji kanału biegnącego wzdłuż drogi i przecinającego Bagna Pomptyjskie. Podobno podróżnych przewożono nocą kanałem w barkach ciągniętych przez muły. Rzymski poeta Horacy opisał niewygody takiej podróży, narzekając na żaby i komary oraz ukazując Rynek Appiusza jako miejsce pełne „żeglarzy i skąpych karczmarzy” (Satires, I, V, 1-6).

Kiedy apostoł Paweł podróżował jako więzień z Puteoli do Rzymu, właśnie w tym gwarnym miejscu spotkał grupę chrześcijańskich braci, którzy wyszli mu z Rzymu na spotkanie. Część z nich czekała przy Trzech Gospodach (15 km bliżej Rzymu), a pozostali doszli aż do Rynku Appiusza (Dz 28:15).

Dziś przy Drodze Apijskiej dalej znajduje się miejsce zwane Foro Appio, czyli Forum Appiusza. Tabliczka wskazuje, w którym miejscu był kiedyś