których stały kolumny, co przydawało piękna i świetności okolicznym budynkom. Nazywano je „Królową Wschodu”, „Piękną Antiochią” lub „trzecią metropolią imperium rzymskiego”, a ulice w mieście posiadały oświetlenie, co w owych czasach było czymś niezwykłym. Pomimo powierzchownego wrażenia piękna i zamożności miało jednak opinię zepsutego pod względem moralnym z powodu plugawych praktyk i orgiastycznych rytuałów religijnych. Juwenalis powiedział, że ‛Orontes wpływał do Tybru, zalewając Rzym wschodnimi przesądami i niemoralnością’ (Juvenal and Persius, „Satire III”, 62-65).

Wzmianki biblijne i późniejsza historia. Józef Flawiusz donosi, że Seleucydzi zachęcali Żydów do osiedlania się w Antiochii, przyznając im pełne prawa obywatelskie, i w ten sposób pojawiła się tam spora społeczność żydowska. Pierwsza wzmianka o Antiochii w Biblii ma związek z Nikolausem, który pochodził z tego miasta i był nawróconym na judaizm prozelitą, a później został chrześcijaninem (Dz 6:5). Gdy po śmierci Szczepana rozpętały się prześladowania, uczniowie rozproszyli się i niektórzy z nich dotarli aż do Antiochii, gdzie rozpoczęli chrześcijańską działalność (Dz 11:19, 20). Kiedy zbór w Jerozolimie dowiedział się, że wielu ludzi mówiących po grecku zaczyna wierzyć, posłano do Antiochii Barnabasa, a ten, widząc tam żywe zainteresowanie, sprowadził z Tarsu Pawła (Dz 11:21-26). Mieszkali tam przez rok i nauczali ludzi, a Paweł właśnie z Antiochii wyruszał później w swe podróże misjonarskie. To w Antiochii dzięki Boskiej opatrzności po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami (Dz 11:26). Około 46 r. n.e. miejscowy zbór okazał szczodrość i przesłał przez Pawła i Barnabasa doraźną pomoc na ręce ciała kierowniczego w Jerozolimie (Dz 11:29). Zdarzyło się to za panowania Klaudiusza w czasie wielkiego głodu, który przepowiedział prorok Agabus (Dz 11:27, 28). Gdy Paweł i Barnabas wrócili do Antiochii, duch święty kazał oddzielić ich do specjalnego dzieła i ok. 47-48 r. n.e. wyruszyli w pierwszą podróż misjonarską. Kiedy ok. 49 r. przed rozpoczęciem swej drugiej podróży Paweł znów przebywał w Antiochii, wyłoniła się kwestia obrzezania pogan; później Paweł z Barnabasem przekazali tamtejszemu zborowi postanowienie wydane przez ciało kierownicze w Jerozolimie (Dz 15:13-35). Druga podróż misjonarska, którą Paweł odbył w latach 49-52, także rozpoczęła się i zakończyła w Antiochii; tam też Paweł zganił Piotra za to, że inaczej traktował Żydów, a inaczej pogan (Gal 2:11, 12).

2. Antiochię w Pizydii założył również Seleukos I (Nikator) i nazwał ją na cześć swego ojca, Antiocha. Ruiny tego miasta znajdują się niedaleko Yalvaç w dzisiejszej Turcji (ILUSTRACJA, t. 2, s. 748). Usytuowane było na granicy Frygii i Pizydii, więc w różnych okresach należało do jednej lub drugiej prowincji. Dlatego grecki geograf Strabon określa Antiochię jako miasto we Frygii blisko Pizydii (Geografika, 12, VIII, 13, 14), chociaż jak zauważono w dziele Funk and Wagnalls New Standard Bible Dictionary (1936, s. 51), „większość pisarzy nazywa ją Pizydyjską”, podobnie jak Łukasz. W ten sposób odróżniano ją od Antiochii w Syrii (zob. PIZYDIA). Antiochia w Pizydii leżała na szlaku handlowym łączącym Cylicję z Efezem; mieszkali w niej ludzie z różnych narodów, m.in. sporo Żydów, którzy wybudowali tam synagogę. Było to zhellenizowane miasto, w którym mówiono po grecku. Paweł z Barnabasem dwukrotnie odwiedzili je podczas pierwszej podróży misjonarskiej w latach 47-48; głosili w tamtejszej synagodze, a sporo ludzi okazało zainteresowanie (Dz 13:14; 14:19-23). Niektórzy Żydzi zazdrościli jednak, że słuchają ich tłumy, i dlatego podburzyli wpływowych mężczyzn i niewiasty do wyrzucenia Pawła i Barnabasa z miasta (Dz 13:45, 50; 2Tm 3:11).

Twierdza w Jerozolimie pełniąca funkcję koszar dla żołnierzy. Jak podaje Józef Flawiusz, mieściły się w niej komnaty, łaźnie i dziedzińce, na których mogło obozować wojsko (ILUSTRACJA, t. 2, s. 535).

Twierdza Antonia przylegała do pn.-zach. narożnika dziedzińca świątynnego i zapewne stała na miejscu zamku wzniesionego przez Nehemiasza (wspomnianego w Nehemiasza 2:8). Warownia ta została ogromnym kosztem przebudowana i umocniona przez Heroda Wielkiego, który też na cześć Marka Antoniusza zmienił jej nazwę z Baris na Antonia. Herod przechowywał w niej szaty kapłańskie (jak to wcześniej robił arcykapłan i władca żydowski Jan Hyrkan I) — najprawdopodobniej po to, żeby trzymać w szachu arcykapłana.

Według relacji Flawiusza twierdza została zbudowana na skale o wysokości 50 łokci (ok. 22 m). Miała kamienne mury wysokie na 40 łokci (ok. 18 m) i cztery narożne wieże, z których trzy wznosiły się na wysokość 50 łokci (ok. 22 m), a czwarta — 70 łokci (ok. 31 m). Ta ostatnia stała w pd.-wsch. części warowni i roztaczał się z niej widok na cały obszar świątynny (Wojna żydowska, V, V, 8 [238-247]). Przed czasami Heroda twierdza miała głównie chronić przed najazdem z pn., później jednak służyła przede wszystkim do kontrolowania Żydów i nadzorowania tego, co się działo na terenie świątyni, do której dawała bezpośredni dostęp.