Rzymianami” (Dz 16:16-24). Ponieważ obywatelstwo rzymskie było tam wysoko cenione, a niektórzy niewątpliwie się nim chełpili, chrześcijanie z Filippi dobrze rozumieli, dlaczego Paweł później zachęcał ich, by ‛postępowali, jak przystało na obywateli’ godnych dobrej nowiny o Chrystusie, albo przypominał, że ich „obywatelstwo jest w niebiosach” (Flp 1:27, przyp. w Bp, NTint; 3:20, NTint).

Wizyta Pawła. Filippi było pierwszym miastem europejskim, w którym Paweł głosił dobrą nowinę; działo się to ok. 50 r. n.e. podczas jego drugiej podróży misjonarskiej. Paweł udał się tam pod wpływem widzenia, które miał nocą w Troadzie w Azji Mniejszej i w którym pewien Macedończyk prosił go: „Przepraw się do Macedonii i pomóż nam” (Dz 16:8-10). Paweł i jego towarzysze, wśród nich najwyraźniej kronikarz Łukasz, zatrzymali się w Filippi na kilka dni, a w dzień sabatu wyszli ‛za bramę nad rzekę, gdzie, jak sądzili, znajdowało się miejsce modlitwy’. Zdaniem niektórych w Filippi nie było synagogi ze względu na wojskowy charakter miasta — właśnie dlatego Żydom nie było wolno zgromadzać się w celach religijnych w obrębie miasta. W każdym razie Paweł rozmawiał z kobietami zgromadzonymi nad rzeką i spotkał tam Lidię, czcicielkę Boga, który „otworzył jej serce, aby zwracała uwagę na to, co mówi Paweł”. Razem z domownikami została ochrzczona, a potem okazała tak wielką wdzięczność i gościnność, że wręcz „przymusiła” Pawła i jego towarzyszy, żeby zatrzymali się w jej domu (Dz 16:11-15).

Po przybyciu do Macedonii Paweł już w pierwszym mieście napotkał sprzeciw, ale tym razem — w odróżnieniu od Galacji — nie został on wywołany przez Żydów. Urzędnicy miejscy podjęli działania oparte na fałszywych oskarżeniach właścicieli pewnej dziewczyny opętanej przez demona. Stracili oni źródło wielkich zysków, gdyż dziewczyna po uwolnieniu od demona utraciła zdolność przepowiadania. Pawła i Sylasa wychłostano rózgami, wtrącono do więzienia i zakuto w dyby (Dz 16:16-24).

W środku nocy, gdy Paweł i Sylas głośno się modlili i wysławiali Boga pieśnią, zdarzył się cud. W wyniku trzęsienia ziemi więzy wszystkich więźniów się rozluźniły i pootwierały się wszystkie drzwi. Dozorca więzienny, świadomy tego, że za dopuszczenie do ucieczki powierzonych mu więźniów czeka go kara śmierci, chciał popełnić samobójstwo, ale Paweł zawołał: „Nie czyń sobie krzywdy, bo jesteśmy tu wszyscy!” Następnie dozorca ten i jego domownicy wysłuchali Pawła i Sylasa, opatrzyli ich rany, uwierzyli i zostali ochrzczeni (Dz 16:25-34; ILUSTRACJA, t. 2, s. 749).

Rano urzędnicy miejscy, być może wiedząc już o tym cudzie, kazali dozorcy więziennemu uwolnić Pawła. Ale jemu bardziej zależało na obronie i prawnym ugruntowaniu dobrej nowiny niż na natychmiastowym zwolnieniu. Nie chciał skorzystać z potajemnego uwolnienia, które pozwoliłoby urzędnikom zachować twarz. Powołał się na swe rzymskie obywatelstwo i wskazał, że obaj z Sylasem zostali publicznie wychłostani bez wyroku. Zażądał, by urzędnicy otwarcie przyznali, iż to oni, a nie chrześcijanie, postąpili wbrew prawu. Gdy urzędnicy usłyszeli, że Paweł i Sylas są Rzymianami, przerazili się i osobiście „upraszali ich” o odejście z miasta (Dz 16:35-40).

Paweł założył w Filippi prężny zbór, który zawsze był bliski jego sercu. Wyrazem miłości tamtejszych chrześcijan do apostoła była szczera troska i pomoc, jaką mu okazywali nawet wtedy, gdy był gdzie indziej (Flp 4:16). Paweł znowu odwiedził Filippi podczas swej trzeciej podróży misjonarskiej i być może dotarł tam jeszcze raz — po zwolnieniu z pierwszego uwięzienia w Rzymie (Dz 20:1, 2, 6; Flp 1:19; 2:24).

Filistea rozciągała się wzdłuż Morza Śródziemnego (Wj 23:31) na przestrzeni ok. 80 km — od okolic Joppy na pn. po Gazę na pd. — i sięgała ok. 24 km w głąb lądu. „Morze Filistynów” to zapewne ta część Morza Śródziemnego, do której przylegała Filistea. Wzdłuż brzegu ciągną się wydmy, miejscami osiągające nawet 6 km szerokości, ale poza tym region jest żyzny: uprawia się tu zboża, oliwki i drzewa owocowe.

Przez większą część okresu, który obejmują Pisma Hebrajskie, tę nadbrzeżną równinę zamieszkiwali Filistyni, należący do zaprzysięgłych wrogów Izraelitów (Iz 9:12; 11:14). Filistyni nie praktykowali obrzezania (2Sm 1:20), wyznawali politeizm (Sdz 16:23; 2Kl 1:2; zob. BAAL-ZEBUB; DAGON), a przed podjęciem decyzji przesądnie radzili się swych kapłanów i wróżbitów (1Sm 6:2; por. Iz 2:6). Idąc na wojnę, zabierali ze sobą swe bożki (2Sm 5:21). W ich kraju, znanym jako Filistea (Wj 15:14; Ps 60:8; 87:4; 108:9; Iz 14:29, 31), leżały Gaza, Aszkelon, Aszdod, Ekron i Gat. Setki lat miastami tymi rządzili władcy sojuszniczy (Joz 13:3; 1Sm 29:7; zob. WŁADCY SOJUSZNICZY).

Historia. Filistyni przybyli na wybrzeże kananejskie z Krety (z nią zwykle utożsamia się Kaftor), choć wyspa ta niekoniecznie była ich ojczyzną (Jer 47:4; Am 9:7; zob. KAFTOR; KRETA). Nie jest