(wraz ze zwłokami jego braci Jonatana i Abinadaba oraz ich ojca, Saula). Jednakże dzielni mężowie izraelscy zdjęli ich ciała i spalili je w Jabesz, a potem pogrzebali tam ich kości (1Sm 31:8-13).

(od rdzenia oznaczającego: „dawać znaki; wypowiadać”).

Lewita z rodu Kehatytów i jeden z 14 synów śpiewaka Hemana (1Kn 25:4, 5), którzy usługiwali w charakterze muzyków pod przewodnictwem swego ojca. Kiedy Dawid organizował Lewitów w oddziały, mające na zmianę pełnić służbę w domu Jehowy, dziewiętnasty los padł na Mallotiego; objął on kierownictwo nad tą grupą, złożoną z 12 muzyków (1Kn 25:6, 26).

(od rdzenia oznaczającego: „królować” lub „król”).

1. Lewita, potomek Merariego i przodek śpiewaka Etana (1Kn 6:44-47).

2. Jeden z kapłanów, którzy wrócili z niewoli babilońskiej z Zerubbabelem i innymi Żydami (Neh 12:1, 2, 7).

3. Izraelita „z synów Baniego”; należał do tych, którzy wzięli sobie cudzoziemskie żony, ale za dni Ezdrasza odesłali je z powrotem (Ezd 10:29, 44).

4. Izraelita „z synów Charima”; jeden z tych, którzy poślubili cudzoziemskie żony, ale odprawili je w czasach Ezdrasza (Ezd 10:31, 32, 44).

5. Jeden z kapłanów, którego potomek, jeśli nie on sam, potwierdził pieczęcią „wiarogodną umowę” zawartą w czasach Nehemiasza (Neh 9:38 do 10:4).

6. Izraelita, jeden z naczelników ludu; jego potomek, jeśli nie on sam, potwierdził „wiarogodną umowę” zawartą za dni Nehemiasza (Neh 9:38; 10:1, 14, 27).

W czasach Ezdrasza, namiestnika Nehemiasza oraz arcykapłana Jojakima usługiwał jako przedstawiciel rodziny kapłańskiej Malluchiego (Neh 12:12, 14, 26).

W tekście masoreckim imię Malluchi opatrzono uwagą marginesową (kere) wskazującą, że należy je czytać „Melichu”. W greckiej Septuagincie występuje jako „Malluch”, co według niektórych uczonych jest formą pierwotną. Sugerują oni (choć nie da się tego udowodnić), że litera „i” (hebr. jod [י]) pojawiła się na końcu tego imienia wskutek nieumyślnego powtórzenia przez kopistę pierwszego znaku następnego słowa.

Wyspa na Morzu Śródziemnym, mająca powierzchnię ok. 246 km², położona jakieś 100 km na pd. od Sycylii. U wybrzeży Malty rozbił się statek, którym płynął Paweł. W czasie trzymiesięcznego pobytu na tej wyspie apostoł uzdrowił ojca Publiusza i innych chorych (Dz 28:1, 7-9, 11).

Greckie słowo Melíte, oddane jako „Malta”, bywało niegdyś kojarzone z wyspą Mljet, położoną na zach. od Półwyspu Bałkańskiego, ponieważ w starożytności nazywano ją Melita. Ale zarówno tradycja, jak i sama Biblia wskazuje, że statek Pawła rozbił się w pobliżu wyspy zwanej obecnie Maltą. Określenie „morze Adrii”, gdzie według relacji płynął statek, zbliżając się do Malty, obejmowało wody Morza Śródziemnego pomiędzy Sycylią na zach. i Kretą na wsch., a zatem można powiedzieć, że morze to otaczało Maltę (Dz 27:27).

Rozbicie statku, którym płynął Paweł. Jakiś czas po Dniu Przebłagania (we wrześniu lub w październiku) statek, którym Paweł płynął jako więzień, wyruszył z portu Piękne Przystanie na Krecie i został porwany przez huraganowy wiatr (Eurakwilo), najwyraźniej wiejący ze wsch. pn. wsch. Po dotarciu do wyspy Kauda żeglarze zaczęli się obawiać, że „ugrzęzną na mieliźnie Syrty” niedaleko pn. brzegów Afryki (Dz 27:8, 9, 13-17). Wiatr z kierunku wsch.-pn.-wsch. nie mógłby przywiać statku do wyspy Mljet, która leży ok. 1000 km na pn. pn. zach. od Kaudy. Najwidoczniej po dwóch tygodniach dryfowania statek znalazł się w pobliżu Malty, ok. 870 km na zach. pn. zach. od Kaudy (Dz 27:33; zob. EURAKWILO).

Po pn.-wsch. stronie Malty leży zatoka, nazywana dziś Zatoką św. Pawła, do której może bezpośrednio dotrzeć statek trzymający kurs na zach. pn. zach. Gdy doświadczeni żeglarze usłyszeli fale rozbijające się o skalisty przylądek Koura, wrastający w morze po wsch. stronie Zatoki św. Pawła, być może się zorientowali, że zbliżają się do lądu. Zmierzywszy sondą głębokość, stwierdzili, że wynosi „dwadzieścia sążni”, a potem „piętnaście sążni” (sążeń to ok. 1,8 m), co w zasadzie odpowiada pomiarom głębokości przeprowadzonym w tej zatoce w połowie XIX w. (Dz 27:27, 28).

Nawet za dnia marynarze nie rozpoznali Malty, zapewne dlatego że wcześniej przybijali do innych jej portów. Największym i najbardziej znanym portem na tej wyspie jest Valletta, położona 13 km na pd. wsch. od Zatoki św. Pawła (Dz 27:39).

Po zach. stronie zatoki znajdują się dwa miejsca, w których można dobić do brzegu. Prawdopodobnie żeglarze chcieli dotrzeć do jednego z nich, ale im się nie udało, gdyż jak dosłownie mówi tekst grecki, wpadli „na miejsce pomiędzy dwoma morzami” (por. Bg). Może to znaczyć, że statek wpłynął „na wysunięty w morze półwysep” (Wk) albo osiadł „na mieliźnie omywanej z obu stron przez morze” (NŚ). Niewykluczone, iż dostał się między dwa przeciwne prądy i wpadł na mieliznę (por. Bw). Dziób statku utkwił w dnie (być może w mule i glinie, które miejscami w zatoce znajdują się trzy sążnie pod powierzchnią wody), natomiast rufa rozpadła się pod naporem fal (Dz 27:39-41).

Przeżycia Pawła na Malcie. Żołnierze postanowili wtedy zabić Pawła i pozostałych więźniów. Mogło to wynikać z surowych reguł obowiązujących w rzymskim wojsku, według których strażnicy byli pociągani do odpowiedzialności za ucieczkę powierzonych im więźniów (por. Dz 12:19; 16:27). Jednakże ze względu na Pawła setnik ich powstrzymał, dzięki czemu wszyscy na pokładzie — w sumie 276 osób — przeżyli tę katastrofę. Część dotarła do lądu wpław, a reszta na deskach lub innych pływających szczątkach rozbitego statku (Dz 27:37, 42-44).

Mieszkańcy Malty, choć nie mówili po grecku, okazali rozbitkom niezwykłą życzliwość i rozpalili dla nich ognisko, żeby mogli się rozgrzać. Gdy apostoł Paweł wrzucał do ognia wiązkę chrustu, wypełzła z niej jadowita żmija i uczepiła się jego ręki. Ponieważ nie umarł ani nawet nie spuchł, zdumieni Maltańczycy zaczęli go uważać za boga (Dz 28:1-6).

Obecnie na Malcie już nie spotyka się żmij. Od I w. n.e. wiele się tu zmieniło. Dziś Malta należy do najgęściej zaludnionych wysp na świecie: na 1 km² średnio przypada przeszło 1000 osób. Ale w czasach Pawła mogły ją porastać rozległe lasy. Wzrost liczby ludności z pewnością odbił się na tutejszej faunie i mógł doprowadzić do całkowitego wyginięcia jadowitych węży, jak to się stało na wyspie Arran, leżącej u pd.-zach. wybrzeży Szkocji. Podobno jednak jeszcze w 1853 r. w pobliżu Zatoki św. Pawła widziano żmiję.

(hebr. ʼoròt).

Malwa drobnokwiatowa (z rodziny ślazowatych) to roślina płożąca się, o niemal okrągłych, ząbkowanych liściach z długimi ogonkami. Kwiaty mają średnicę ponad 1 cm i kolor od jasnoniebieskiego po biały, a kleiste owoce są płaskie i okrągłe.

„Malwy” to tłumaczenie hebrajskiego słowa ʼoròt (2Kl 4:39; Iz 26:19), uważanego za lm. od ʼoráh, „światło” (Est 8:16; Ps 139:12). Jak podaje dzieło Lexicon in Veteris Testamenti Libros (L. Koehler i W. Baumgartner, Lejda 1958, s. 90), ʼoròt odnosi się do malwy drobnokwiatowej (Malva rotundifolia). Identyfikację tę oparto na fakcie, że roślina ta jest bardzo wrażliwa na światło; stąd przypuszczenie, iż jej hebrajska nazwa nawiązuje do światła. Poza tym malwa ma jadalne owoce, co harmonizuje z 2 Królów 4:39 (ILUSTRACJA, t. 1, s. 543).

(hebr. kof).

Starożytni pisarze sądzili, że małpy sprowadzane przez króla Salomona miały długie ogony i należały do gatunku występującego w Etiopii (1Kl 10:22; 2Kn 9:21). Niektórzy są jednak zdania, iż Salomon sprowadzał małpy statkami z Indii lub Sri Lanki, gdyż hebrajski wyraz kof może być spokrewniony z sanskryckim słowem kapi, a ponadto wymieniane z małpami pawie pochodziły prawdopodobnie z pd.-wsch. Azji. Niemniej importowane towary wcale nie musiały być przywożone z tego samego kraju ani też bezpośrednio z kraju pochodzenia, ponieważ Indie i kraje Afryki utrzymywały ze sobą stosunki handlowe jeszcze przed czasami Salomona (zob. PAW; TARSZISZ 4).

Związek mężczyzny i kobiety; jego wzorzec podał Bóg, który ustanowił i uprawomocnił tę instytucję już w Edenie. Małżeństwo to zaczątek rodziny. Głównym jego celem miało być pomnażanie członków człowieczego rodu, wydawanie na świat kolejnych istot ludzkich. Jehowa, Stwórca mężczyzny i kobiety, uznał małżeństwo za odpowiedni środek do realizacji tego celu (Rdz 1:27, 28). Dokonał też pierwszych zaślubin, opisanych w Rodzaju 2:22-24.

Małżeństwo miało stanowić trwały związek pozwalający kobiecie i mężczyźnie wzajemnie się wspierać. Miało być wspólnotą opartą na miłości i zaufaniu i przysparzać obojgu szczęścia. Kobieta została stworzona jako towarzyszka mężczyzny, a ponieważ była uczyniona z jego żebra, stała się jego najbliższą krewną, ‛ciałem z jego ciała’ (Rdz 2:21). Jak przypomniał Jezus, sam Bóg oznajmił: „Dlatego mężczyzna opuści ojca i matkę i przylgnie do swej żony, i staną się jednym ciałem”. Treść tego wersetu wyraźnie świadczy o tym, że Jehowa Bóg pierwotnie przewidział tylko jednożeństwo, czyli małżeństwo monogamiczne (Rdz 2:24; Mt 19:4-6).

Dla Hebrajczyków małżeństwo było czymś naturalnym. W języku hebrajskim nie istnieje odpowiednik słowa „kawaler”. Skoro podstawowym celem małżeństwa było wydawanie na świat