żeglarze chcieli dotrzeć do jednego z nich, ale im się nie udało, gdyż jak dosłownie mówi tekst grecki, wpadli „na miejsce pomiędzy dwoma morzami” (por. Bg). Może to znaczyć, że statek wpłynął „na wysunięty w morze półwysep” (Wk) albo osiadł „na mieliźnie omywanej z obu stron przez morze” (NŚ). Niewykluczone, iż dostał się między dwa przeciwne prądy i wpadł na mieliznę (por. Bw). Dziób statku utkwił w dnie (być może w mule i glinie, które miejscami w zatoce znajdują się trzy sążnie pod powierzchnią wody), natomiast rufa rozpadła się pod naporem fal (Dz 27:39-41).

Przeżycia Pawła na Malcie. Żołnierze postanowili wtedy zabić Pawła i pozostałych więźniów. Mogło to wynikać z surowych reguł obowiązujących w rzymskim wojsku, według których strażnicy byli pociągani do odpowiedzialności za ucieczkę powierzonych im więźniów (por. Dz 12:19; 16:27). Jednakże ze względu na Pawła setnik ich powstrzymał, dzięki czemu wszyscy na pokładzie — w sumie 276 osób — przeżyli tę katastrofę. Część dotarła do lądu wpław, a reszta na deskach lub innych pływających szczątkach rozbitego statku (Dz 27:37, 42-44).

Mieszkańcy Malty, choć nie mówili po grecku, okazali rozbitkom niezwykłą życzliwość i rozpalili dla nich ognisko, żeby mogli się rozgrzać. Gdy apostoł Paweł wrzucał do ognia wiązkę chrustu, wypełzła z niej jadowita żmija i uczepiła się jego ręki. Ponieważ nie umarł ani nawet nie spuchł, zdumieni Maltańczycy zaczęli go uważać za boga (Dz 28:1-6).

Obecnie na Malcie już nie spotyka się żmij. Od I w. n.e. wiele się tu zmieniło. Dziś Malta należy do najgęściej zaludnionych wysp na świecie: na 1 km² średnio przypada przeszło 1000 osób. Ale w czasach Pawła mogły ją porastać rozległe lasy. Wzrost liczby ludności z pewnością odbił się na tutejszej faunie i mógł doprowadzić do całkowitego wyginięcia jadowitych węży, jak to się stało na wyspie Arran, leżącej u pd.-zach. wybrzeży Szkocji. Podobno jednak jeszcze w 1853 r. w pobliżu Zatoki św. Pawła widziano żmiję.

(hebr. ʼoròt).

Malwa drobnokwiatowa (z rodziny ślazowatych) to roślina płożąca się, o niemal okrągłych, ząbkowanych liściach z długimi ogonkami. Kwiaty mają średnicę ponad 1 cm i kolor od jasnoniebieskiego po biały, a kleiste owoce są płaskie i okrągłe.

„Malwy” to tłumaczenie hebrajskiego słowa ʼoròt (2Kl 4:39; Iz 26:19), uważanego za lm. od ʼoráh, „światło” (Est 8:16; Ps 139:12). Jak podaje dzieło Lexicon in Veteris Testamenti Libros (L. Koehler i W. Baumgartner, Lejda 1958, s. 90), ʼoròt odnosi się do malwy drobnokwiatowej (Malva rotundifolia). Identyfikację tę oparto na fakcie, że roślina ta jest bardzo wrażliwa na światło; stąd przypuszczenie, iż jej hebrajska nazwa nawiązuje do światła. Poza tym malwa ma jadalne owoce, co harmonizuje z 2 Królów 4:39 (ILUSTRACJA, t. 1, s. 543).

(hebr. kof).

Starożytni pisarze sądzili, że małpy sprowadzane przez króla Salomona miały długie ogony i należały do gatunku występującego w Etiopii (1Kl 10:22; 2Kn 9:21). Niektórzy są jednak zdania, iż Salomon sprowadzał małpy statkami z Indii lub Sri Lanki, gdyż hebrajski wyraz kof może być spokrewniony z sanskryckim słowem kapi, a ponadto wymieniane z małpami pawie pochodziły prawdopodobnie z pd.-wsch. Azji. Niemniej importowane towary wcale nie musiały być przywożone z tego samego kraju ani też bezpośrednio z kraju pochodzenia, ponieważ Indie i kraje Afryki utrzymywały ze sobą stosunki handlowe jeszcze przed czasami Salomona (zob. PAW; TARSZISZ 4).

Związek mężczyzny i kobiety; jego wzorzec podał Bóg, który ustanowił i uprawomocnił tę instytucję już w Edenie. Małżeństwo to zaczątek rodziny. Głównym jego celem miało być pomnażanie członków człowieczego rodu, wydawanie na świat kolejnych istot ludzkich. Jehowa, Stwórca mężczyzny i kobiety, uznał małżeństwo za odpowiedni środek do realizacji tego celu (Rdz 1:27, 28). Dokonał też pierwszych zaślubin, opisanych w Rodzaju 2:22-24.

Małżeństwo miało stanowić trwały związek pozwalający kobiecie i mężczyźnie wzajemnie się wspierać. Miało być wspólnotą opartą na miłości i zaufaniu i przysparzać obojgu szczęścia. Kobieta została stworzona jako towarzyszka mężczyzny, a ponieważ była uczyniona z jego żebra, stała się jego najbliższą krewną, ‛ciałem z jego ciała’ (Rdz 2:21). Jak przypomniał Jezus, sam Bóg oznajmił: „Dlatego mężczyzna opuści ojca i matkę i przylgnie do swej żony, i staną się jednym ciałem”. Treść tego wersetu wyraźnie świadczy o tym, że Jehowa Bóg pierwotnie przewidział tylko jednożeństwo, czyli małżeństwo monogamiczne (Rdz 2:24; Mt 19:4-6).

Dla Hebrajczyków małżeństwo było czymś naturalnym. W języku hebrajskim nie istnieje odpowiednik słowa „kawaler”. Skoro podstawowym celem małżeństwa było wydawanie na świat