(„cytadela; akropol”).

Miasto w Mizji w pn.-zach. części Azji Mniejszej (współczesna Turcja); działał tam jeden z siedmiu zborów, do których apostoł Jan skierował listy zapisane w Księdze Objawienia (Obj 1:11; 2:12-17). Pergamon leżał ok. 80 km na pn. od Smyrny (dzisiejszy Izmir) i ok. 25 km od Morza Egejskiego. Blisko pozostałości starożytnego miasta istnieje obecnie miejscowość Bergama. Pergamon początkowo był twierdzą wybudowaną na stromym, samotnym wzgórzu pomiędzy dwoma rzekami. Z czasem miasto rozrosło się w położonej niżej dolinie, a wzgórze stało się akropolem.

Historia. Nie ma pewności co do pochodzenia mieszkańców Pergamonu, ale istnieją dowody wskazujące na Achaję w Grecji. Około 420 r. p.n.e. w mieście tym bito już monety, a w następnym wieku wspomniał o nim Ksenofont. Po śmierci Aleksandra Wielkiego znalazło się na terytorium Lizymacha. Jeden z jego oficerów, Filetajros, został władcą miasta i okolic, dając początek dynastii Attalidów, za czasów której Pergamon osiągnął bogactwo i wielkie znaczenie. Król Attalos I (241-197 p.n.e.) był sprzymierzeńcem Rzymu w wojnie z Macedończykami. Jego następca, Eumenes II, wybudował ogromną bibliotekę, która dorównywała słynnej bibliotece w Aleksandrii. Prawdopodobnie w tym okresie w Pergamonie zaczęto wytwarzać nowy materiał pisarski — pergamin (łac. pergamena charta, czyli „papier pergameński”). Królestwo Pergamonu kontrolowało wówczas większą część zach. Azji Mniejszej. W r. 133 p.n.e. Attalos III na łożu śmierci przekazał w testamencie swe państwo Rzymowi. Pergamon został wtedy stolicą rzymskiej prowincji Azja (zob. AZJA). Nawet kiedy stolicę przeniesiono gdzie indziej, dalej miał wielkie znaczenie jako oficjalny ośrodek administracji.

Religia. Ważną rolę w Pergamonie odgrywała pogańska religia. Podobno chaldejscy magowie (astrolodzy) uciekli z Babilonu do Pergamonu i tu założyli swą główną szkołę. Żeby uczcić zwycięstwo nad Galami, Eumenes II wybudował ogromny marmurowy ołtarz poświęcony Zeusowi. Odkryte pozostałości tego ołtarza pokazują, że zdobiły go wielkie płaskorzeźby przedstawiające walkę bogów z olbrzymami (ILUSTRACJA, t. 2, s. 945). Chorzy z całej Azji przybywali do Pergamonu ze względu na świątynię Asklepiosa, boga sztuki lekarskiej.

Cechą szczególną religii praktykowanej w Pergamonie był kult władców. Było to pierwsze miasto, gdzie wybudowano świątynię związaną z kultem cesarza — okazały przybytek poświęcony Cezarowi Augustowi. Za panowania Trajana i Sewera wzniesiono jeszcze dwie takie świątynie, dlatego w dziele Encyclopædia Britannica (1959, t. 17, s. 507) nazwano Pergamon „głównym ośrodkiem kultu imperatora w okresie wczesnego cesarstwa”. Religia taka niewątpliwie miała też znaczenie polityczne — jednoczyła różne podbite kraje imperium poprzez kult wspólnego boga; każdy kraj mógł czcić własne bóstwa, ale jednocześnie wszyscy musieli też oddawać cześć cesarzowi.

„Tam, gdzie jest tron Szatana”. W liście do zboru w Pergamonie apostoł Jan wspomniał, że w mieście tym „mieszka Szatan” i że tamtejsi chrześcijanie przebywają „tam, gdzie jest tron Szatana” (Obj 2:13). „Zwrot ten odnosi się do ogółu pogańskich kultów, (...) ale przede wszystkim nawiązuje chyba do kultu cesarza. To właśnie tam za panowania Domicjana kult boskiego cesarza stał się wyznacznikiem obywatelskiej lojalności” (New Bible Dictionary, red. J. D. Douglas, 1985, s. 912). Ponieważ w tym samym wersecie, w którym jest mowa o „tronie Szatana”, wspomniano też o męczeńskiej śmierci Antypasa, być może został on stracony za odmowę oddania czci Cezarowi.

Dodatkowym powodem, dla którego Pergamon powiązano z „tronem Szatana”, mogła być znacząca rola kultu Zeusa, znanego też jako Jowisz (Jupiter), naczelnego boga pogańskiego panteonu. Legendy głosiły, że ze wzgórza, na którym wybudowano Pergamon, bogowie oglądali narodziny Zeusa, a poświęcony mu ogromny ołtarz, wzniesiony potem na akropolu, uznawano za jeden z cudów tamtych czasów. Wyznawcom Zeusa wolno było czcić innych bogów, ale musieli ich uznawać za niższych od niego. Chrześcijan z Pergamonu pochwalono za to, że okazywali wyłączne oddanie prawdziwemu Bogu, Jehowie, i nie wyrzekli się swej wiary, choć mieszkali „tam, gdzie jest tron Szatana”.

„Nauka Balaama”. Niestety, niektórzy członkowie tego zboru podkopywali wiarę innych, ‛trzymając się mocno nauki Balaama’ (Obj 2:14). Zwrot ten przywodzi na pamięć proroka Balaama z Mezopotamii, który po nieudanych próbach przeklęcia Izraela zasugerował posłużenie się pogańskimi kobietami w celu nakłonienia Izraelitów do wyuzdanego kultu fałszywych bogów. Na skutek niemoralności i bałwochwalstwa zginęło wtedy 24 000 Izraelitów (Lb 25:1-18; 1Ko 10:8; zob. BALAAM). Najwyraźniej w zborze pergamońskim pewne osoby ‛trzymały się mocno nauki Balaama’, tolerując rozpustę (2Pt 2:14, 15; Judy 4, 11).

Niektórych członków tego zboru wezwano do okazania skruchy za to, że ulegli wpływom nauki „sekty Nikolausa” (Obj 2:15, 16).

Ważne miasto w rzymskiej prowincji Pamfilia. Uważa się, że jego ruiny znajdują się w pobliżu dzisiejszej wioski Murtana, ok. 13 km od pd. wybrzeża Azji Mniejszej i jakieś 8 km na zach. od rzeki Kestros (Aksu). Jak donosi grecki geograf Strabon, w starożytności rzeka ta była żeglowna aż do Perge (Geografika, 14, IV, 2). Funkcję portu dla tego miasta pełniła jednak pobliska Attalia na wybrzeżu Pamfilii i z czasem nawet prześcignęła Perge pod względem znaczenia (por. Dz 14:24-26).

Apostoł Paweł i jego towarzysze przybyli do Perge na początku pierwszej podróży misjonarskiej (Dz 13:13). Pod koniec tej wyprawy ‛opowiadali słowo w Perge’, ale nie wiadomo, czy znaleźli tam posłuch (Dz 14:24, 25).

(„oddzielony”).

Praojciec jednej z rodzin sług Salomona; niektórzy jego potomkowie powrócili do Jerozolimy z Zerubbabelem (Neh 7:6, 7, 57). W Ezdrasza 2:55 jego imię zapisano w postaci Peruda.

Gładki, stosunkowo twardy, kulisty i w zasadzie biały klejnot, nieznacznie mieniący się różnymi barwami tęczy; od czasów starożytnych stosowany jako ozdoba (1Tm 2:9; Obj 17:4; 18:11, 12, 15, 16; 21:2, 21). Perła to stwardniała grudka węglanu wapnia powstała we wnętrzu małża lub innego mięczaka. Kiedy pomiędzy muszlę i ciało małża dostanie się ciało obce (np. ziarnko piasku lub drobny pasożyt), organizm mięczaka zaczyna wydzielać wapienną substancję zwaną macicą perłową, która zastyga wokół tego drażniącego czynnika (ośrodka perły) i tworzy kolejne warstwy perłowej otoczki. Jeżeli nie zrosną się one z muszlą (w wyniku ruchów wyściełającego ją płaszcza), w ciągu kilku lat może się ukształtować piękna perła.

Najcenniejsze perły pozyskuje się z perłopławów żyjących w większości ciepłych mórz tropikalnych, a zwłaszcza z małży występujących w okolicach Bahrajnu w Zatoce Perskiej oraz w Morzu Czerwonym.

Znaczenie przenośne. W biblijnych ilustracjach słownych nawiązuje się czasem do wysokiej ceny pereł. By podkreślić niezrównaną wartość prawdziwej mądrości, Hiob powiedział: „Więcej jest wart worek mądrości niż pereł” (Hi 28:18). W Kazaniu na Górze Jezus radził: „Nie dawajcie psom tego, co święte, ani nie rzucajcie swych pereł przed świnie, żeby ich czasem nie podeptały nogami, a obróciwszy się, nie poszarpały was” (Mt 7:6). Najwyraźniej chodziło mu o to, że nie ma potrzeby usilnie się starać o przekazanie pouczeń lub treści duchowych osobom, które nie mają dla nich więcej szacunku niż psy albo świnie. Tacy zepsuci ludzie tylko by ‛podeptali’ cenne prawdy duchowe i mogliby źle potraktować lub nawet skrzywdzić tego, kto próbowałby im je udostępnić. Jezus zobrazował również wielką wartość Królestwa Niebios, mówiąc o „jednej perle” tak cennej, że wędrowny kupiec poszukujący szlachetnych pereł „natychmiast sprzedał wszystko, co miał, i ją kupił” (Mt 13:45, 46). W ten sposób Jezus wskazał, że kto rozumie znaczenie Królestwa Niebios, będzie gotów porzucić wszystko, by się do niego dostać (por. Mt 11:12; Łk 13:23-25; Flp 3:8-11).

Kraj i lud zwykle wymieniany wraz z Medami — zarówno w historii biblijnej, jak i świeckiej. Medowie i Persowie najwyraźniej byli spokrewnieni, gdyż zaliczali się do starożytnych Ariów (plemion indoirańskich). Persowie byli zatem potomkami Jafeta, być może poprzez Madaja, przodka wszystkich Medów (Rdz 10:2). W pewnej inskrypcji Dariusz Wielki oznajmił, że jest „Persem, synem Persa, Arią z Ariów nasienia” (A. T. Olmstead, Dzieje imperium perskiego, tłum. K. Wolicki, Warszawa 1974, s. 131).

Inskrypcje asyryjskie z czasów Salmanasara III (najpewniej współczesnego Jehu, królowi Judy) wspominają o najeździe na Medię i o haraczu ściągniętym od królów krainy „Parsua”, graniczącej z Asyrią, a leżącej prawdopodobnie na zach. od jeziora Urmia. Wielu uczonych uważa, że chodziło o kraj Persów, choć inni kojarzą Parsuę z Partami. Tak czy inaczej, w późniejszych inskrypcjach umiejscawia się Persów znacznie dalej na pd., a mianowicie na pd. wsch. od Elamu, w krainie „Parsa” (obecnie prowincja Fars w Iranie). Persowie zamieszkiwali też Anszan — miasto lub okręg graniczący z Elamem, a wcześniej zapewne mu podległy.

A zatem w początkowym okresie swych dziejów Persowie zajmowali chyba tylko pd.-zach. część rozległej Wyżyny Irańskiej i na pn. zach. sąsiadowali z Elamem i Medią, z Partią na pn., Karmanią na wsch., a na pd. i pd. zach. z Zatoką Perską. Wyjąwszy jej upalne, wilgotne wybrzeża, kraj Persów obejmował głównie pd. część urwistych gór Zagros, których lesiste zbocza są poprzecinane długimi, dość żyznymi dolinami. W dolinach tych przeważa łagodny klimat, ale w jałowych, smaganych wiatrem wyższych partiach Wyżyny Irańskiej